De Nederlandse meubelfabrikant Pastoe viert zijn negentigjarig bestaan. Dat mag geen reden zijn om achteruit te kijken, vindt directeur Harm Scheltens.

De Utrechtse Machinale Stoel- en Meubelfabriek (UMS) werd in 1913 gesticht door handelaar Frits Loeb. Het was geen vooruitstrevend bedrijf. Logisch ook : het modernisme moest op dat moment nog min of meer worden uitgevonden. Uit de ateliers kwam meubilair gerold in een wirwar van stijlen. Eén bijna avant-gardistische, asymmetrische buffetkast, van de ontwerper Barnasconi, was in 1930 tegelijk een toevalstreffer en een mislukking. Het buffet is thans een pronkstuk in de verzameling van Pastoe, maar verkocht destijds voor geen meter.

Na de Tweede Wereldoorlog bleef van UMS weinig overeind : de bezetter had de meeste machines in beslag genomen, en er moest opnieuw van nul worden begonnen. De leiding werd niet veel later overgenomen door Cees Braakman, die de naam UMS liet vervangen door Pastoe (van passe-partout : de meubelen moesten overal passen). Braakman, die tot 1968 op post bleef als zakelijk en creatief directeur, concentreerde zich op eenvoudig meubilair, dat door een neutrale vormgeving gemakkelijk te combineren was. Zijn opbergmeubelen hadden meestal een kubus als basis. De grote doorbraak kwam in 1955, met de reeks Meubelen naar maat, een nieuw systeem waarvan een kruisvormig houten latje, de zogeheten hoeklijst, de basis was. De kasten waren enorm stevig ; men kon er heuse torens mee bouwen. Het patent van de hoeklijst werd verkocht in onder andere Israël, Canada en Japan. Pastoe paste perfect in de moderne golf die in de jaren vijftig door Europa waarde : de legendarische Ed van der Elsken fotografeerde een catalogus ; decorateur Benno Premsela, een legende in Nederland, richtte de stands in voor tentoonstellingen en meubelbeurzen.

Anno 2004 is Pastoe nog altijd een van de meest gerespecteerde meubelfabrikanten in Nederland. De stijl is nochtans bijna on-Nederlands strak en evoceert enerzijds Japan (geen wonder : de belangrijkste externe designer van Pastoe is al tien jaar een Japanner, Shigeru Ushida), anderzijds de strakke lijnen van een andere legende uit Utrecht, de architect Gerrit Rietveld.

Vooruitblik

De feestelijkheden naar aanleiding van de negentigste verjaardag van Pastoe werden afgelopen herfst ingezet met een tentoonstelling in het Centraal Museum van Utrecht. Die kreeg de titel Nu, maar keek in feite vooruit naar morgen. Een aantal grafici, kunstenaars en ontwerpers ( Alexander van Slobbe, Experimental Jetset, Johannes Schwartz, Goodwill en Jaap Kroneman) kreeg elk een ruimte waarin zij hun visie op de toekomst konden geven. Designer Shigeru Ushida toonde een van zijn tijdloze theehuizen. Er was slechts één meubel te zien uit de collectie van Pastoe : het opbergkastsysteem Vision, waarmee een muur was gebouwd, plus de resultaten van een samenwerking tussen Pastoe en Philips De-sign. Tijdens een druk bijgewoond symposium keken architect Winy Maas van MVRDV, filosoof Jan Vorstenbosch, professor visual information design Paul Mijksenaar en Philips designchef Stefano Marzano tien jaar naar voren (Vorstenbosch beschreef zich als een ‘alledagsfenomenoloog’ en vroeg zich af welke huishoudtoestellen in 2004 zouden verdwijnen ; Mijksenaar hoopte dat er in 2004 geen trendwatchers meer zouden zijn en dat auto’s zouden geleverd worden met een prullenbak ; Maas presenteerde de Functiemixer, een computerprogramma dat stad genereert).

“We wilden de toekomst aan de orde stellen”, zegt Pastoe-directeur Harm Scheltens. “Daarvoor hebben we mensen uit andere disciplines gevraagd. Zo kom je tot discussie. Want je bent natuurlijk nooit alleen op de wereld. Met het symposium wilden we de discussie nog opentrekken. Zo’n vooruitblik was zeker geen vergezocht idee. We kijken elke dag vooruit. Van de afdeling productontwikkeling verlangen we producten die minstens tien jaar meegaan. Dat is al heel lang. Maar ik zeg en roep altijd dat de producten twintig, dertig jaar mee moeten kunnen. Consumenten kopen nu eenmaal niet om de haverklap nieuwe meubelen. Vooruitkijken moeten we ook in slechte tijden blijven doen. We mogen ons niet laten verleiden om producten van vandaag te brengen.”

Wat hebt u geleerd ?

Harm Scheltens : Ik heb geleerd dat communicatie moeilijk is. Er is heel positief gereageerd, door sommigen, maar er is ook heel negatief gereageerd. Pastoe zet de mensen op het verkeerde been, vond men. Het wordt niet verwacht van een onderneming, en zeker niet van een commerciële onderneming, dat die vooruitkijkt. En vooral niet als die onderneming dan ook nog haar negentigste verjaardag viert. Dan verwacht men een terugblik, een retrospectieve tentoonstelling met veel oude meubelen.

We hebben ook wel teruggekeken, met een kleine tentoonstelling in de fabriek. Die was trouwens een groter succes, wat de opkomst betreft, dan de tentoonstelling in het Centraal Museum. De discussie die ontstaan is naar aanleiding van Nu heeft wel tot een aantal interessante publicaties geleid. Men schrijft over het algemeen meer over eendagsvliegen dan over duurzame dingen.

Hebt u na de tentoonstelling en het symposium uw toekomstvisie voor Pastoe bijgeschaafd ?

Mijn uitgangspunt is : laten we vooruitkijken, maar laten we dat verleden niet vergeten. Dat kan ook moeilijk anders als een bedrijf negentig jaar bestaat. Als je vormgeeft, dan moet je bouwen op wat je hebt. Ik weet vooral waar we niet naartoe willen. Ik wil niet naar modische kortetermijnoplossingen. Pastoe zal altijd visueel en kwalitatief duurzame producten maken. Ons interesseert de lange termijn. Over tien jaar bestaan we honderd jaar. Laten we nu daar aan denken. Als je producten ontwerpt voor vandaag, dan zijn ze morgen al achterhaald.

Wat plant Pastoe in de onmiddellijke toekomst ?

In elk geval : producten die passen in ons concept. We introduceren een industriële variant van de kast Horizontals. Die werd tot nu toe alleen ambachtelijk gemaakt, met de hand. De industriële variant is van aluminium, je ziet de volledige constructie. De nieuwe versie kost een derde van de oorspronkelijke prijs. Of je een product per duizendvoud maakt, of per stuk, dat maakt een groot verschil. Schoonheid blijft het uitgangspunt. Op de meubelbeurs van Milaan, in april, presenteren we een nieuw systeem van Shigeru Ushida. En op de meubelbeurs van Keulen, eind januari, stonden we onder andere met de Frame, een hommage aan Cees Braakman. De kast is gebaseerd op de U+N-serie van Braakman, uit 1958. Wij maakten er een eigentijdse uitvoering van, met nieuwe materialen, dubbele uittrekbare ladenlopers, een verstelbaar frame met spanconstructies, en lichtjes aangepaste dimensies. De grepen waren destijds van kunststof, nu zijn ze van aluminium.

We doen niet aan retro : we brengen een product van nu, met functies die in 1958 nog onmogelijk waren. We willen steeds beter worden, de meubelen tot in de puntjes perfectioneren. We trekken niet lukraak een oud model uit de kast. We brengen het vervolg van een klassiek ontwerp.

Tekst Jesse Brouns

De stijl van Pastoe is bijna on-Nederlands strak en evoceert enerzijds Japan en anderzijds de strakke lijnen van de legendarische Utrechtse architect Gerrit Rietveld.