Spaarcenten foetsie, job kwijt, relatie op de klippen. Het leven is niet eerlijk en ziekte of tegenslag overkomt je altijd terwijl je andere plannen aan het maken bent. Maar één ding is zeker : niet wat er gebeurt maar hoe je erop reageert, bepaalt de kwaliteit van je leven.

Tegenslag, het past niet meer in ons wereldbeeld. Vroeger was dat anders : hongersnood, epidemieën, gebrekkige medische en sociale voorzieningen, onze verre voorouders waren niet veel meer dan een speelbal van het lot. De vooruitgang maakte van ons verwende nesten die menen recht te hebben op alles: gezondheid, welstand, geluk, perfecte kinderen. Ik-wil-het-nu-en-op-mijn-manier is de trend geworden en als het leven tegenzit, komt dat dubbel zo hard aan. En ja, tegenspoed kan vele vormen aannemen: een bedreigende ziekte, echtscheiding, het verlies van een dierbare of van have en goed.

In een paar maanden tijd maakte de huidige economische crisis wereldwijd korte metten met de bestaanszekerheid van miljoenen stervelingen en het einde is nog lang niet in zicht. Wie oud genoeg is, heeft het allemaal al eens eerder meegemaakt: ook in de jaren 1930 raakten talloze mensen hun centen kwijt, wegens toevertrouwd aan de verkeerde bank. Niet toevallig schreef Jerome Kern toen het bekende musicalnummer Pick yourself up, dust yourself down, start all over again. Ook na de oliecrises in 1973 en 1979 leden veel mensen onder de economische terugval. En lees er de biografie van grote ondernemers maar op na: bijna allemaal kenden ze naast de nodige ups evenveel downs in hun carrière. Neem nu de Amerikaanse stijlgoeroe Martha Stewart, ooit de meest succesrijke zakenvrouw van Amerika. In 2004 werd ze veroordeeld wegens handel met voorkennis en leek het einde van haar imperium in zicht. Maar Stewart koos voor vechten in plaats van te vluchten. Vanuit de gevangenis vocht ze tegen het stigma van de mislukking en nog voor ze haar straf uitgezeten had, was de waarde van Martha Stewart Living weer op niveau.

Een ver-van-mijn-bedshow, zei u? Nee, zo blijkt. In de psychologie is de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar hoe individuen reageren op rampspoed. En als er iets onomstootbaar vaststaat, dan is het dat steeds dezelfde mechanismen werken, of je er nu in slaagt na een vliegtuigcrash in de jungle te overleven, een verlies te boven te komen of met een belastende chronische ziekte te leren leven. Wat telkens weer opvalt is de aangeboren veerkracht van de mens, het immense aanpassingsvermogen. Typisch is het voorbeeld van dwarslaesiepatiënten die meteen na hun ongeluk door een diep dal gaan maar er achteraf in slagen om opnieuw zinvol te leven. Marc Herremans is daar het levende bewijs van. Wie vóór z’n beproeving de gave van het geluk had, wordt ook achteraf opnieuw gelukkig, lijkt een algemeen geldend principe.

Jankend in een hoekje

Wat is de beste strategie als je het gevoel hebt dat je leven instort ? Voor Tanja (42) was 2005 een echte breuklijn in haar leven. “Eerst liep mijn huwelijk na twaalf jaar spaak, daarna zag ik mijn moeder voor mijn ogen wegkwijnen in een ziekenhuisbed. Een maand na haar overlijden werd ik op een vrijdagmiddag ontboden bij de humanresourcesmanager van het communicatiebedrijf waar ik werkte. Nietsvermoedend stapte ik zijn kantoor binnen, de vorige dag had ik immers nog een paar nieuwe opdrachten van mijn chef gekregen. Een kwartier later kon ik mijn gsm en laptop inleveren : ik paste niet meer in het herstructureringsplan. Ik ben daar ter plekke in elkaar geklapt, letterlijk door mijn knieën gegaan. De volgende weken was ik ziek van ellende. “Waarom ik ?” vroeg ik me telkens opnieuw af. Alleen de steun van een paar goede vrienden was een lichtpunt. Zonder dat ik erom vroeg, schreef de huisarts antidepressiva voor. Nog voor ze goed en wel werkten, ben ik ermee gestopt. Ik voelde me er akelig bij, volkomen van mezelf vervreemd. Een maand lang heb ik mijn wonden gelikt, als een gekwetst dier in een bolletje gerold naar mooie muziek geluisterd, veel gehuild ook. Toen was ik mijn eigen gesnotter en geweeklaag beu. Ik besloot om in te gaan op het aanbod van outsourcement van mijn bedrijf, wat ik in mijn eerste woede geweigerd had. Aanvankelijk gaf het me gewoon iets te doen en de kans om met lotgenoten te praten. Daar waren kneusjes bij maar ook onverbeterlijke optimisten, van wie ik aanvoelde : die zullen snel opnieuw werk vinden. Door het invullen van vragenlijsten en gesprekken met mijn coach leerde ik mezelf beter kennen. Toen ik pas ontslagen was, voelde ik dat aan als een groot onrecht. Nu zag ik in waar ik tekortgeschoten was in mijn werk, waarom anderen mochten blijven en ik niet. Dat was niet makkelijk om toe te geven, je denkt zo graag van jezelf dat je onrechtvaardig behandeld bent. Maar als ik eerlijk ben: het inzicht dat ik toen kreeg, is het beste wat mij ooit overkomen is. Ik ben cursussen gaan volgen, heb interimwerk gedaan en na iets meer dan een jaar vond ik een job en een werkkring waar ik mij goed bij voelde. Daar heb ik ook mijn nieuwe partner ontmoet. Het annus horribilis 2005 is nu een deel van mijn curriculum. Een helse periode, maar zeker niet de saaiste en die waar ik achteraf gezien het meest aan heb gehad. Het is een cliché dat te pas en te onpas gebruikt wordt, maar daarom niet minder waar is: wat je niet kapot maakt, maakt je alleen maar sterker.

Vechters versus slachtoffers

De manier waarop Tanja omging met rampspoed is kenmerkend voor veerkrachtige mensen. Na de eerste shock en woede om wat haar overkomen was, aanvaardde ze haar tegenslagen als dingen die nu eenmaal bij het leven horen en besloot ze haar problemen actief aan te pakken. Wie veel over veerkracht geschreven heeft, is de Amerikaanse psycholoog en pedagoog Al Siebert, bekend van boeken als The survivor personality en The resiliency advantage. Veerkracht ( resilience) is volgens hem niets anders dan ‘het proces van je succesvol aan te passen aan moeilijke of uitdagende levenservaringen’. Van groot belang is je houding tegenover het gebeurde. Sommige mensen hebben het gevoel dat de dingen hen simpelweg overkomen, dat het noodlot of hun omgeving hen viseert. Anderen gaan er vanuit dat ze tot op zekere hoogte invloed hebben op de situatie. Ze raken minder gemakkelijk van hun stuk door alledaagse tegenslagen, zijn minder geneigd tot klagen, zeuren en de schuld bij alles en iedereen behalve zichzelf te zoeken. Vechters versus slachtoffers : hoeveel impact dat verschil in mentaliteit heeft, blijkt uit een studie van het blad Science over de schade aangericht door tornado’s in de VS. Hoewel de staat Illinois de laatste twintig jaar vijftig procent meer wervelstormen te verwerken kreeg dan Alabama, maakten de twisters daar veel minder slachtoffers. Volgens Science kan dat ten dele verklaard worden door het feit dat veel inwoners van Alabama geloven dat hun lot in de handen van God ligt, terwijl men in Illinois meer vertrouwen heeft in de eigen capaciteiten en meer geneigd is zelf actie te ondernemen. Een conclusie die bevestigd wordt door onderzoek van National geographic adventure waaruit bleek dat bij een survival in de wildernis niet de hoeveelheid materiaal om vuur te maken, beschutting te bieden en vallen te zetten, bepaalt wie het haalt. Cruciaal zijn de persoonlijkheid en de mentaliteit van de survivor.

Optimisme kun je leren

Rottigheid hoort bij het leven en vaak word je er op lange termijn alleen maar beter van. De Canadese psycholoog Paul Wong heeft het over aangeleerd optimisme. Veel mensen komen er in moeilijke tijden achter dat ze veel meer kunnen dan ze dachten. Een goed voorbeeld van posttraumatische groei is de wielrenner Lance Armstrong die beweert dat zijn strijd tegen kanker hem heeft wakker geschud en veel sterker gemaakt. Je houding tegenover tegenspoed zegt veel over je kansen op succes in de toekomst. “Wat kan ik hieruit leren ?” is dan ook een belangrijke vraag. Wong waarschuwt ook tegen overbescherming van kinderen tegen hindernissen of falen. Door een kind in alles meteen z’n zin te geven, beneem je het de mogelijkheid om doorzettingsvermogen en creativiteit te ontwikkelen, wat tot aangeleerde hulpeloosheid leidt. Goed kunnen omgaan met tegenslagen is nu meer dan ooit belangrijk, meent Al Siebert : “We leven in een turbulent tijdperk waarin voor veel mensen in een hoog tempo te veel verandert.”

Wie met een groot verdriet kampt, een kind of geliefde verloor, klinkt de mantra Yes, I can wellicht hol in de oren. Vaak ben je al blij als je het einde van de dag hebt gehaald met de wijsheid : verander wat je niet aanvaarden kan, maar aanvaard wat je niet kan veranderen.

Door Linda Asselbergs Illustratie Sarah Vanbelle