Vanuit het penthouse van architect Jan Thomaes lijkt Antwerpen een openluchtmuseum met een chaotische skyline, waarin de grote monumenten afsteken als kersen op de taart.

Voor nogal wat hedendaagse bouwmeesters begint de architectuurgeschiedenis bij Rietveld en Le Corbusier. Ze geven het zelden openlijk toe, maar oude architectuur vinden ze minder boeiend. Architect Jan Thomaes is een buitenbeentje : zijn bibliotheek staat vol boeken over dit onderwerp, en alle ansichtkaartjes voor de boeken beelden kathedralen en kastelen uit. Jan Thomaes leidt samen met Jan Meersman en Giedo Driesen een dynamisch architectuurbureau dat zowel kantoren, woningen als restauraties van monumenten realiseert.

Jan Thomaes : “Heden en verleden mag je niet los zien van elkaar. Oude architectuur is fascinerend. Onlangs bezocht ik nog de kathedraal van Albi, een onwaarschijnlijk prachtige mastodont van baksteen. Als ik met studenten op stap ben, neem ik hen mee naar oude gebouwen. Vorig jaar bezochten we Rome en Pompeji. Want in de geschiedenis vind je zoveel inspiratie.”

Jan Thomaes behaalde ook het diploma kunstgeschiedenis en schreef een lijvige studie over de merkwaardige modernistische architect Jacques Dupuis. Niet verwonderlijk dus dat hij vanuit zijn penthouse in het hart van Borgerhout intens geniet van het gezicht op de kleurrijke skyline van Antwerpen : voor hem een wandeling door de historie. “Precies daarom heb ik de indeling van de flat veranderd. Vroeger kon je door de vele binnenmuren amper van het panorama genieten. Nu is dat uitzicht alomtegenwoordig, want ik heb ook naar het westen, naar het stadscentrum, een groot wentelraam geplaatst waardoor ik makkelijk op het terras kan.”

Onverwachte indeling

Het gezicht door het penthouse is even boeiend als dat uitzicht over de stad. Jan Thomaes creëerde een open ruimte waarin de weinige muren als kamerschermen fungeren : ze verdelen zonder af te sluiten. Dat zie je goed in de keuken die half verscholen zit achter een wand. “Sommige wanden lopen niet eens door tot aan het plafond. Dat is gelukkig vrij hoog, 2,65 meter, wat veel is voor een penthouse. Dat is comfortabel en mooi. Natuurlijk ben je op de hoogste verdieping beperkt in je mogelijkheden omdat hier nogal wat kokers passeren. Zo heb ik de grootste laten ‘aangroeien’ met een haard en een douchecel.”

Doordat de wanden en volumes de ruimte op een onverwachte wijze indelen, ontsnapt dit penthouse aan het stereotiepe grondplan van de flat. Jan Thomaes : “Deze plek was ook nooit bedoeld als woning, maar als kantoor van de bouwmaatschappij Vooruitgang, die het flatgebouw in 1968 door architect A. Van Der Eecke liet bouwen. De ruimte was trouwens amper aangekleed toen ik hier kwam, en stond vermoedelijk al vijf jaar leeg.”

Jan behield wel een paar dingen, zoals de brede, met formica belijmde venstertabletten en de aluminium ramen ; de houten keukenkast stond oorspronkelijk op een andere plaats.

Constructivisme

Toen ik hier voor het eerst binnenkwam, dacht ik meteen aan de atelierflat van kunstschilder Jozef Peeters (1895-1960) op Linkeroever. Die kunstenaar had zijn flat in de jaren twintig beschilderd als een constructivistisch schilderij met kleurvlakken die over de wanden en plafonds doorlopen. Hij was daarmee lang niet de enige, bekende namen als architect Huib Hoste en kunstschilder Victor Servranckx ontwierpen soortgelijke abstracte interieurschilderingen. Sommige architecten van De Stijl en het Bauhaus waren daar zelfs al wat vroeger mee bezig. Ze haakten allemaal in op een oudere traditie van muurschilderingen. Ook de interieurs van Victor Horta zijn rijkelijk beschilderd en zelfs Le Corbusier gebruikte kleurvlakken. De modernisten zoals Peeters kozen voor asymmetrische composities.

Bij Jan Thomaes lopen sommige vlakken eveneens over de wanden door tot op het plafond, waardoor hij, zonder te bouwen, een extra architectonische structuur geeft aan het interieur. Kijk naar de in een donkergrijze ‘doos’ verpakte zithoek, of naar de keuken waarvan de dampkap een elegante balk is, uitgespaard op een rood vlak.

Thomaes is niet bang van asymmetrische structuren en houdt van diagonale doorzichten : “Dan botst het oog op onverwachte dingen, dwarse assen zijn minder spannend.” Zo ontdek je naar het westen toe de zithoek, naar het oosten de haard en de aantrekkelijke bibliotheek. Jan vond deze houten boekenrekken in een oud huis, ze zijn mooi en spontaan gevuld. De bibliotheek midden in de flat geeft het interieur zijn artistieke uitstraling, wat op zich een zeldzame kwaliteit is. n

Tekst Piet SwimbergheI Foto’s Jan Verlinde

Jan Thomaes creëerde een open ruimte waarin de weinige muren als kamerschermen fungeren : ze verdelen de ruimte zonder af te sluiten.

Het penthouse doet denken aan de atelierflat van kunstschilder Jozef Peeters, die in de jaren twintig zijn flat beschilderde als een constructivistisch schilderij met kleurvlakken die over de wanden en plafonds doorlopen.