In Noord-Togo ondersteunt Vredeseilanden een dynamiek van zelforganisatie. Duizenden boeren financieren en sturen elkaar. Maar blijft die solidariteit overeind op een vrije markt ?

Op de weg naar Tidonti in Noord-Togo komen we midden in de eerste grote regen van het seizoen terecht. Urenlang gutst het water over de vlakte, soms in ondoorzichtige vlagen. Het blijkt het begin van een catastrofaal regenseizoen te zijn. Het klimaat, de zoveelste dreiging voor de prille ontvoogding van deze regio.

Want ontvoogding is er onmiskenbaar. En iedereen is het er over eens : die ontwikkeling is voor een groot deel aan Vredeseilanden te danken. Halfweg de jaren tachtig leed de bevolking geregeld honger, moesten ze kilometers te voet afleggen voor water. Sindsdien is er veel veranderd : de eerste graanbanken zijn uitgegroeid tot coöperaties voor microkrediet, er kwamen nieuwe opbrengstgewassen zoals de tomaat, er zijn de boerenbond en een ziekenfonds. Boukari Ayessaki van Vredeseilanden : “Vrouwen en mannen lopen er goed gekleed bij, er wordt op de motor gereden, kinderen gaan naar school. Ook de gezondheid is erop vooruitgegaan. Men kan terecht in dispensaria of in hospitalen. We hebben echt een eiland gecreëerd waar de mentaliteit veel verder staat dan in de rest van de savanne. De mensen hier staan open voor participatie, voor het idee van gender. Zij hebben ook de smaak te pakken van het ondernemerschap. We hebben echt wel de geesten vrijgemaakt.”

Geen betere plek om die prille ontwikkeling tegen het licht te houden dan op de jaarvergadering van de Caisses Mutuelles d’Epargne et de Credit des Savanes (CMECS), afdeling Tidonti. De werking van de coöperaties steunt op solidaire borgstelling. Een groepering komt bij de CMECS aankloppen en vraagt in naam van alle groepsleden een krediet aan. Als een van hen niet kan terugbetalen, dan moet de groep bijspringen. Zoniet krijgt geen enkel groepslid ooit nog een krediet. Ondertussen bestaan er zo’n zevental kassen met elk duizenden leden.

De vergadering vindt plaats in het gebouwencomplex waar ook andere community projects van Tidonti gevestigd zijn. In de keuken wordt er naarstig gewerkt voor het gemeenschappelijke maal. De regen houdt op en geleidelijk stroomt de massa toe, in totaal een paar honderd mannen en vrouwen. Velen zijn piekfijn uitgedost. Het gebeuren is een orgie van intense kleuren en donkere huidstinten, dramatisch verlicht door de bakstenen ramen. Een jaarvergadering is een ernstige aangelegenheid. De leden luisteren geconcentreerd naar de verscheidene presentatie, stellen vragen. Jaarlijks wordt leden van de diverse raden democratisch verkozen. Na de vergadering eten de coöperatoren samen in cirkels per groepering.

Eenzelfde verhaal een paar dagen later in Kpong, ditmaal schijnt de zon en wordt de vergadering gehouden onder de grote boom. De achterste rijen schuiven met de schaduw mee. Ook hier is geen blanke te bekennen. De organisaties hebben elk hun democratisch verkozen bestuur en kaderpersoneel, dat je terugziet op deze vergaderingen. Vooral zij hebben de professionele mentaliteit (maar niet de middelen) van Europeanen. Een middenklasse in wording. Dominique Pire, oprichter van Vredeseilanden en Nobelprijswinnaar voor de Vrede 1958, mag fier zijn. Vredeseilanden, zo komt het mij toch over, heeft in Noord-Togo iets moois gezaaid dat stevig wortel heeft geschoten.

Maar die ommekeer hangt nog altijd aan een zijden draadje. De maïsoogst verliest zijn waarde als de Chinezen maïs cadeau doen aan het regime, de tomatenoogst moet nu al opboksen tegen concurrentie van tomatenconcentraat uit Europa, en met de Economic Partnership Agreements (EPA’s) riskeert het alleen maar erger te worden. Daarenboven ondergaan ze de meedogenloze wetten van vraag en aanbod (als álle boeren overschakelen op tomaten…).

Dit jaar hebben de regens ook nog de kwetsbare infrastructuur en de oogst zware schade toegebracht. Als het verder bergaf gaat, kan niemand nog zijn leningen terugbetalen, of zijn bijdragen aan de mutualiteiten en aan de boerenbond, of het schoolgeld. Dan is het afgelopen met de boerenbond of ziekteverzekering en met de jobs voor de middenklasse. Het kan snel gebeurd zijn.

Info www.vredeseilanden.org/emc.asp?pageId=365 en www.11.be/epa

Tekst en foto’s Marc Goldschtein