Geen liefde zo groot als die tussen moeder en dochter, en toch kan het zelfs in de meest harmonieuze van die relaties al eens schuren. Wat maakt die band zo ingewikkeld?
Say yes to the dress. Je bent waarschijnlijk ook weleens blijven hangen bij die tv-bubbel vol witte tule en kant. Bijna altijd maakt de moeder van de bruid deel uit van het entourage. Vaak herken je haar aan de rijkelijk vloeiende tranen van ontroering. Maar even vaak is zij degene die met een goed gemikte opmerking de ballon van de enthousiaste bruid doorprikt. Dan komt zo’n vrouw huppelend de kleedkamer uit, helemaal blij met haar baljurk vol bling. Terwijl alle zussen, vriendinnen en verkoopsters goedkeurend knikken, zucht moeder : “Dat doet echt niets voor je figuur.” Teleurstelling schuift als een donkere wolk over het gezicht van de bruid. Iets wat Nadya (34) helemaal herkent. “Mijn moeder is een pumps-cardigan-parelsnoertype en ik hou van opvallend design. Als ik haar keuken binnenkwam in een gouden broek of een geborduurde blouse, dan bekeek ze me afkeurend van kop tot teen. Miu Miu of Dries Van Noten maken op haar geen indruk. Dat is pijnlijk. Mijn kleding is een uitdrukking van mijn persoonlijkheid, en dus voelt het alsof zij die afkeurt. Toen ze vorige zomer mijn favoriete zomerjurk als een clownsoutfit omschreef, was de maat vol. Ik heb haar gezegd dat ik het beu was, die kritiek. Dat ik niet zo saai wilde zijn als zij en dat ik bij mijn vrienden en op kantoor geapprecieerd wordt voor mijn stijl. Ze schrok en stamelde huilend dat ze die opmerkingen maakt omdat ze vreest dat mensen me gaan uitlachen met mijn rare kleren. Sindsdien heeft ze me alleen nog gezien in jeans en een T-shirt.”
DICHTBIJ
Er zijn reportages waarvoor het moeilijk is getuigen te vinden, maar soms gaat het gewoon vanzelf. Na een paar ballonnetjes over hoe dat zit tussen moeders en dochters, stroomden de verhalen binnen. Hannah (39) belt haar moeder enkele keren per dag, maar kan achteraf niet vertellen waar die gesprekken over gingen. Juliette (64) is soms gefrustreerd omdat ze haar dochter ziet piekeren over de opvoeding van haar kinderen, maar durft geen advies te geven, want ze wil zich niet bemoeien. Kathleens moeder moedigde haar onlangs tijdens de zondagse brunch aan om al haar groentjes op te eten. Kathleen is 42. Anja (33) voelt zich schuldig omdat ze het te druk heeft om haar moeder – die zonder twijfel de liefste vrouw ter wereld is – vaker te bezoeken. Brenda (70) is trots op haar onafhankelijke dochter die alleen twee kinderen opvoedt, ook omdat ze vermoedt dat zij dat waarschijnlijk nooit zo goed zou gedaan hebben. Maar dat heeft ze haar dat nog nooit gezegd. Nette (29) vraagt geregeld advies aan haar moeder, maar tot haar ergernis is het standaard antwoord: “Maar liefje, wat wil jij?” Gretel (28) hoorde haar moeder vorig jaar tegen haar zus zeggen: “En hij lijkt echt verliefd op haar, ondanks dat rare kapsel.”
De liefde spatte van alle reacties af, en toch was ook ergernis een rode draad. Logisch, vindt relatietherapeute Danny Verstraeten. “Hoe dichter wij mensen op elkaar zitten, hoe meer ergernis er kan ontstaan. De relatie tussen moeders en dochters is intens en belangrijk en dat zorgt voor ambivalentie. Sinds Freud weten we dat een jongetje zijn moeder ziet als gehechtheidsfiguur, terwijl hij zich met zijn vader identificeert. Bij meisjes vallen die twee rollen samen in de moeder, die niet alleen de persoon is die haar een veilig, gekoesterd gevoel geeft, maar ook de persoon die ze later wil worden. Dat is een bron van grote nabijheid en wederzijdse herkenning, maar ook van wrijving, omdat het daardoor moeilijker is om je eigen identiteit af te grenzen. De dochter oriënteert zich naar haar moeder, maar wil ook 100 % zichzelf zijn en de moeder projecteert dingen op haar dochter. Vandaar soms die strijd.” Niet dat we dat opzettelijk doen, dat strijden, weet Verstraeten. “Moeders en dochters zijn heel belangrijk voor elkaar en willen geen problemen, maar soms is het onvermijdelijk. Daarom is het belangrijk dat we goed begrijpen hoe die band in elkaar zit.”
OPPAKKEN EN MEENEMEN
“Na twee jongens was ik intens blij met mijn dochtertje”, vertelt Mia (60). “Fleur was een plezier om op te voeden. Vrolijk, rustig, slim. Haar tienertijd was moeilijker, ze rebelleerde meer dan haar broers, misschien omdat we haar ook iets meer beschermden. We schieten vandaag uitstekend op, maar er zijn momenten dat ik wou dat ze nog altijd naar mij luisterde. Ze zorgt niet goed voor zichzelf. Ze blijft weken lopen met een verkoudheid, bijvoorbeeld. Soms wou ik dat ze nog maar een meter hoog was en ik haar gewoon kon oppakken en meenemen naar de dokter. Maar ik heb niets meer te zeggen, nu.”
Ambivalentie heeft onder andere met machtsverhoudingen te maken, legt Verstraeten uit. “Als ouder heb je behoorlijk wat controle over het leven van je kinderen. Als ze opgroeien moeten we die controle opgeven, aanvaarden dat er andere belangrijke mensen in hun leven komen en respecteren dat ze de dingen op hun manier aanpakken. Dat vraagt een proces waar we een leven lang in bijleren.” Vandaar dat Kathleens moeder wil dat ze haar groenten opeet. “Dat ze altijd een beetje een kind blijft zien is ergerlijk, want je bent ondertussen een zelfstandig, volwassen vrouw.”
Iemand die ons al heel lang kent, ziet ons nog te vaak als degene die we waren, en niet degene die we zijn, schrijft linguïste Deborah Tannen in haar verhelderende boek Doe je dat écht aan. “Elkaar begrijpen, accepteren en zien wie we zijn is niet zo eenvoudig, omdat mensen veranderen. Dat is een uitdaging voor moeders en dochters, want hoewel we veranderen, blijven we ook wie we zijn. Ondertussen verandert onze verhouding ook, en moeten we uitzoeken wat te behouden en wat te laten varen.”
“Weet je waar ik echt gek van word?” vraagt Els (39). “Mijn moeder doet alsof ze me door en door kent. Die dingen zegt als : jij lust geen bloemkool. Terwijl ik ondertussen weet hoe ik bloemkool lekker kan klaarmaken en het dus vaak eet. Want een mens evolueert. Alleen is mijn moeder niet meer helemaal mee.”
Als een dochter zelf moeder wordt, gaat alles weer aan het schuiven, stelt Verstraeten. “Met eigen kinderen word je zelf een stuk minder kind en veranderen de grenzen ook weer. Hoeveel wordt de oma betrokken bij haar kleinkinderen, bijvoorbeeld. Hoeveel van je eigen opvoeding neem je over? Dochters begrijpen hun moeder vaak beter als ze zelf kinderen krijgen. Misschien zien ze dan sneller dat wat zij bemoeizucht vinden, eigenlijk gewoon bezorgdheid is.”
BFF
“Mijn moeder is mijn beste vriendin: wat een belachelijk idee”, huivert Christina (42). “Van die uitspraak krijg ik het echt op mijn heupen. Je gaat toch niet alles tegen je moeder vertellen wat je tegen een goede vriendin vertelt. En ook, begrijpen die vrouwen niet dat hun moeder veel belangrijker is. Als een vriendin zegt dat ze mijn haarkleur maar zozo vindt, dan is dat jammer. Als mijn moeder zo’n opmerking maakt, ben ik daar een dag van overstuur.”
Het is een bijna romantisch idee, dat moeder en dochter de beste vriendinnen zijn. Maar het klopt niet, stelt Verstraeten. “Je kunt een volwassen, vriendschappelijke relatie hebben, je kunt interesses delen, maar je blijft moeder en dochter. Zo zul je waarschijnlijk veel meer wakker liggen van een conflict met je moeder, dan van een met een vriendin. En zul je je, net omdat ze veel belangrijker is, ook sneller ergeren aan je moeder. Wat we niet uit het oog mogen verliezen, is dat je als kind van je ouders een heel diepe verwachting hebt. Je wilt dat ze je bevestigen in je bestaan. Dat ze duidelijk zeggen: ‘We zien je graag en we keuren je goed als mens.’ Die goedkeuring kan niemand anders je geven. Bij moeders en dochters komt daar nog bij dat ze allebei vrouw zijn, en zich dus in elkaar herkennen.” Neem het verhaal waar we mee begonnen zijn. Als ze eerlijk is, dan wil Nadya niets liever dan complimentjes krijgen voor haar stijlkeuze. “Het uiterlijk is een hot topic onder moeders en dochters, omdat vrouwen daar nu eenmaal nog steeds op beoordeeld worden. Daarom kan Nadya haar moeders opmerkingen niet zo maar naast zich neerleggen, terwijl ze dat van vriendin misschien wel zou kunnen. Ondanks onze zo begeerde onafhankelijkheid, zit er in de relatie met onze moeders ook een grote kwetsbaarheid. Haar goedkeurende blik blijft belangrijk, maar die komt soms niet, omdat een moeder andere prioriteiten heeft. Misschien maakt ze zich zorgen over hoe de wereld naar haar dochter kijkt, misschien ziet ze haar dochter liever iets meer op zichzelf lijken. Ze doet dat met de beste intenties, maar het geeft wrijving.” Dat we allebei vrouw zijn helpt niet, stelt Verstraeten. “Ik wil niet veralgemenen, maar vrouwen zijn gemiddeld meer met het emotionele bezig, ze voelen de dingen persoonlijk aan en willen alles meer uitklaren. Dat vraagt meer energie. So be it.”
SLECHT VOORBEELD
“Zelfs mocht ik een Nobelprijs winnen, dan nog zou mijn moeder vragen wie ik als date ga meenemen naar de ceremonie”, zucht Linde (38). “Ik ben single en dat is het enige wat voor mijn moeder telt. Dat ik ondertussen wereldwijd op congressen ga spreken en aan vijfhonderd studenten les geef, lijkt ze amper op te merken. Ze heeft nog nooit gezegd dat ze trots op mij is.” Dat is ze wel degelijk, blijkt. “Mijn dochter is echt indrukwekkend, ” vertelt Lindes mama Moniek (68) glunderend. “Soms vragen mijn vriendinnen of ik nu alsjeblief wil ophouden met over haar op te scheppen. Maar ze heeft een heel ander leven dan ik. Ze is niet getrouwd en praat nooit over kinderen krijgen. Soms vraag ik me af hoe zij naar mijn leven kijkt. Ik heb niet gestudeerd en ben snel huisvrouw geworden. Vind ze mij dan een mislukking ? ”
Wat we vergeten, is dat moeders ook de goedkeuring van hun dochters willen. “Als je kind haar leven heel anders inricht, kan dat het effect hebben van een afwijzing”, stelt Verstraeten. “Je verwacht dat ze op je lijken en als dat niet zo is, komen er vragen. Had ik andere keuzes kunnen maken? Heb ik het niet goed gedaan?” Dochters hebben meer macht dan ze beseffen. Door nabij te komen of net niet, door wel of niet iets te vertellen of door bepaalde opmerkingen te maken kunnen ze hun moeder net zo kwetsen, of blij maken, als vice versa. Maar moeders moeten zich niet te veel zorgen maken, want er kwamen heel wat lofzangen binnen. Zoals die van Peg (43). “Mijn moeder is geweldig. 74 en een voorbeeld van veerkracht en creativiteit. Ze verloor haar man twee jaar geleden na meer dan 45 jaar samen zijn en dat brak haar. Ze dacht dat ze niet alleen zou kunnen zijn. Dat ze nooit meer gelukkig zou worden. Ik wist niet hoe het verder zou gaan, maar ze verraste me enorm. Ze nam haar tijd, veerde recht en zit nu boordevol ideeën. Natuurlijk is ze niet perfect, maar ik bewonder haar mentaliteit: niks moet, alles mag, ik mag kiezen. Vriendinnen zeuren soms dat hun moeder veeleisend is, maar die van mij vindt dat het nooit een verplichting mag zijn om af te spreken. Ze beheerst de kunst van het loslaten en de ander respecteren als persoon met eigen leven en dat stel ik zeer op prijs.”
META
Afstand en nabijheid, bevestiging en kritiek, dat getouwtrek maakt van de relatie tussen moeder en dochter een mijnenveld. Een terloopse opmerking doet pijn, niet door wat er precies gezegd wordt, maar omdat de criticus zo belangrijk voor je is. Veel wrijving heeft niet zozeer met de boodschap, maar met de metaboodschap te maken, schrijft linguïste Deborah Tannen. “Alles wat we zeggen, heeft twee betekenislagen. De boodschap zelf, en de betekenis die wij eraan geven. Die leiden we af uit de manier waarop iets gezegd wordt, onder andere, of uit het feit dàt het gezegd wordt.” Zo wordt kritiek op je kleding een oordeel over je persoonlijkheid en een opmerking over je partner een sneer naar jouw oordeelsvermogen. Elke metaboodschap die we horen, hangt volgens Tannen ook samen met onze geschiedenis. “Alles wat moeders en dochters tegen elkaar zeggen heeft niet alleen betekenis op dit moment zelf, maar ook op grond van gesprekken die in het verleden gevoerd zijn.”
Het schuren lijkt dus onvermijdelijk, en is op zich ook geen probleem, stelt Danny Verstraeten. ” Pas als de wrijving de relatie echt moeilijk maakt, moet je ingrijpen.” Het zal niemand verrassen dat praten de oplossing is. “Soms moet je dingen gewoon onder woorden brengen om alles uit te klaren. Vertel hoe jij het ervaart, waarom het je kwetst als er kritiek komt, leg uit waarom je de ander liever meer zou zien. Op voorwaarde natuurlijk dat je zo’n gesprek met een zo open mogelijke geest aangaat. Hou één ding voor ogen: uiteindelijk willen we gewoon dat de mensen die we graag zien, ons ook graag zien. En ons waarderen. Dat is fundamenteel.”
“Toen ik jong was, vond ik mijn moeder soms irritant”, vertelt Nathalie (48). “Op een weekendje Ardennen deelden we een kamer en zei ze net voor ze het licht uitdeed: ‘Vergeet je bril niet uit te doen.’ Ik bril al twintig jaar en ben er nog nooit mee gaan slapen. Hoe ouder ik werd, hoe minder ik aan dat soort opmerkingen tilde. Ik herinner me een dag op het strand. Omdat ze dacht dat ik sliep, kwam ze zuchtend uit haar strandstoel om een handdoek op mijn benen te leggen. Want ik verbrand zo snel, verklaarde ze zichzelf. Toen ze een paar jaar geleden stierf, besefte ik dat er nu niemand meer was die zich om mijn potentieel verbrande benen zou bekommeren. Niemand die echt oprecht geïnteresseerd was in elk mogelijk detail van mijn leven, hoe banaal ook. Ik was nooit echt eenzaam toen ze nog leefde, want ik wist dat er ergens iemand was die aan mij dacht.”
Tekst Nathalie Le Blanc & illustratie Pieter Van Eenoge
“Soms wou ik dat ze nog maar een meter hoog was. Maar ik heb niets meer te zeggen, nu”
“Dochters begrijpen hun moeder vaak beter als ze zelf kinderen krijgen. Misschien zien ze dan sneller dat wat zij bemoeizucht vinden, gewoon bezorgdheid is”
“Hoe dichter wij op elkaar zitten, hoe meer ergernis er kan ontstaan”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
