Honderd dagen voor de Slag van Waterloo verliet Napoleon zijn ballingsoord Elba om in eigen land de keizerstitel terug op te eisen. Het traject van die gewaagde onderneming is twee eeuwen later uitgegroeid tot de Route Napoléon, een van de meest mythische autoroutes in Europa.

Het officiële beginpunt van de Route Napoléon is Golfe-Juan, een veeleer bescheiden badplaats tussen het mondaine Cannes en het jazzy Juan-les-Pins. Dag op dag tweehonderd jaar na Napoleons terugkeer sta ik er op het strand in het gezelschap van duizenden Franse en buitenlandse toeschouwers. Met zijn allen zien we hoe een bootje heel langzaam onze richting komt uitgevaren. Aan boord slechts één man : Napoleon ! Of om geen loopje met de geschiedenis te nemen : de Franse advocaat Frank Samson, de huidige numero uno onder de Napoleonvertolkers.

Elke twee jaar vindt in Golfe-Juan een reconstructie van Napoleons aankomst plaats, maar in dit Napoleonjaar is het spektakel nog wat grootser. Bijna tweehonderd re-enactors – noem hen geen acteurs of figuranten ! – staan in militair uniform hun keizer op te wachten. Op het moment dat Napoleon voet aan land zet, gaan de armen de lucht in. Het publiek zit op dezelfde golflengte en juicht vol overgave : “Vive l’Empereur ! Vive la France !” Even voel ik me onwennig over zoveel enthousiasme voor een historische figuur met een niet al te zuivere reputatie. Toch sleept het spektakel me mee en raak ook ik in de ban van Napoleon.

ZONDER SCHOT

Bijzonder opvallende figuren tijdens de reconstructie zijn een tiental ruiters van het detachement Poolse lansiers en enkele generaals te paard. Een van hen is de Belg Franky Simon, medewerker van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. “Al vijftien jaar neem ik deel aan Napoleonherdenkingen”, vertelt Simon. “Golfe-Juan en het afleggen van de Route Napoléon te paard zijn memorabele stappen in de richting van de tweehonderdste verjaardag van de Slag van Waterloo in juni. Ik verzorg er de mise-en-scène van de reconstructie en op het slagveld zal ik generaal Ney zijn. Het wordt grandioos.”

Maar zover zijn we nog niet op het strand van Golfe-Juan. Een zelfverzekerde Napoleon schouwt er zijn troepen en ontvouwt zijn plannen : “Ik zal Parijs bereiken zonder ook maar één schot te lossen.” Om geen confrontatie te moeten aangaan met de royalistische troepen, die zich in de lente van 1815 in de vallei van de Rhône bevonden, kiest Napoleon ervoor om met zijn minileger door de Alpen te reizen. Aan een gemiddelde van 50 kilometer per dag rukt hij op en geleidelijk aan groeit zijn aanhang onder de bevolking en de plaatselijke bestuurders. Napoleon slaagt uiteindelijk in zijn opzet en zal van maart 1815 tot aan de Slag van Waterloo opnieuw de macht in handen hebben.

De Fransen blijven die laatste honderd dagen van hun keizer koesteren. Niet enkel tijdens dit Napoleonjaar maar reeds in de jaren 1930 werd zijn reistraject tussen de Côte d’Azur en de Alpenstad Grenoble tot toeristische autoroute uitgeroepen.

EEN FRANSE ‘ROUTE 66’

“Napoleon is de bekendste Fransman ter wereld”, klinkt het bij Jérôme Viaud, voorzitter van ANERN, de vereniging van institutionele partners van de Route Napoléon. “Russen, Engelsen, zelfs Chinezen, allemaal zijn ze gefascineerd door Napoleon. Op de Route Napoléon reizen ze door prachtige landschappen en kunnen ze een buitengewoon patrimonium ontdekken. Amerika heeft de Route 66, Azië de Zijderoute en Europa de Route Napoléon.”

Viaud hoopt in de nabije toekomst nog meer signalisatie op en rond de Route Napoléon te kunnen aanbrengen : “Alle reizigers die de route volgen, willen we bewust maken van Napoleons krachttoer. Ook zij die de Route Napoléon louter vanuit Grenoble naar de kust volgen als een alternatief voor de Autoroute du Soleil.”

Ik kies voor de historisch correcte richting van de Route Napoléon en volg de keizer op zijn pad vanuit Golfe-Juan. Een eerste tussenstop is Cannes. Met uitzondering van een metershoge gedenksteen aan de Notre-Dame de Bon Voyage en een rue Bivouac Napoléon rest er van zijn passage niet veel meer. Maar geen nood. Met een wandeling over de Promenade de la Croisette, een pastis op een terrasje tussen de internationale jetset, en een diner in het panoramische restaurant van hotel Radisson Blu zit de reislust er nog helemaal in.

KEIZERLIJK PARFUM

Vanuit Cannes gaat het richting Grasse, waar begin dit jaar de Espace Napoléon werd ingehuldigd. Memorabilia en documenten over de Route Napoléon en de passage van de keizer in Grasse hebben er een bescheiden, maar wel verzorgd plekje gekregen. Een napoleontische themawandeling leidt me door de smalle straatjes van de binnenstad en brengt enkele minder bekende verhalen over Bonaparte en zijn entourage aan het licht.

Niet te missen is het boeiende Musée Internationale de la Parfumerie. Het museum focust op de sterke band tussen parfum en de stad Grasse, dat met Galimard, Molinard en Fragonard maar liefst drie belangrijke parfumhuizen telt. En jawel, ook Napoleon duikt op in de collectie. Zo blijkt hij steeds een flacon eau de cologne in zijn laars te hebben bewaard. Tijd om zich te wassen zat er destijds niet in, maar een fris geurtje maakte het reizen blijkbaar wat aangenamer.

Bij parfumhuis Galimard hebben ze intussen ook de banden met Napoleon aangehaald. Naar aanleiding van de bicentenaire werd het parfum ‘Napoléon 1815’ gecreeerd. Directrice Chantal Roux is fier op haar creatie : “Voor dit parfum heb ik me gebaseerd op de mens Napoleon. Ik heb zijn brieven gelezen en selecteerde onder meer peper om het pikante karakter van Napoleon te benadrukken. Als verwijzing naar zijn Corsicaanse afkomst is er mandarijn en sukade. Rozengeur is een verwijzing naar keizerin Josephine en zij was niet de enige dame in het leven van de keizer.”

In het atelier van Galimard kun je trouwens zelf aan de slag als parfumeur. De Nederlandse Manon legt me in detail uit hoe je met een juiste dosering van top-, hart- en basisnoten tot het perfecte parfum kan komen. De gedachte aan Napoleon is ver weg. Ik denk aan mijn lief en probeer op basis van onder andere fresia, ambre oriental en gember een heel verleidelijk parfum te creëren. En of dat gelukt is…

TIBET IN DE ALPEN

Voorbij Grasse slingert de Route Napoléon zich een weg door de bergen. Het landschap wordt meteen veel ruiger en het klimaat kan op sommige dagen stevig tegenzitten. Een gemoedelijke Napoleonstop is het dorpje Saint-Vallier-de-Thiey waar zich, behalve een metershoge zuil en een buste, een steen bevindt met daarop de inscriptie “Napoleon zat hier op 2 maart 1815”. En als bij toeval bevindt zich rondom de steen een groot terras met brasserie, terwijl je om de hoek een nacht kunt boeken in Le Relais Imperial.

Toch heeft niet elk dorp of stad zijn herinnering aan Napoleon gecommercialiseerd. In het toeristenstadje Castellano, dat bekend staat als poort naar de spectaculaire canyon van de Verdon, bepalen wandelen, fietsen, kajakken en andere activiteiten het ritme van de vakantie.

Gelukkig maar. Na een tijdje op de Route Napoléon onderweg te zijn, raak ik overigens echt niet meer onder de indruk van een bordje met de melding dat de keizer hier in 1815 at, sliep of tegen een boom piste. Ook in Digne-les-Bains stelt het Napoleonadres niet meer voor dan een plaatje tegen een gerenoveerde woning. Een veel interessantere tussenstop blijkt de schrijverswoning van de Frans-Belgische avonturierster Alexandra David-Néel te zijn. Begin twintigste eeuw raakte zij als eerste Europese vrouw in Tibet binnen en na een leven vol reizen en avontuur trok ze zich hier in Dignes-les-Bains terug. “Rusten zat er echter niet in”, lacht de al even dynamische Marie-Madeleine Peyronnet, die tien jaar lang als persoonlijke assistente met David-Néel samenleefde. “Ze reisde niet meer, maar bleef lezen en schrijven. Samen hebben we hier stapels aan documenten opgeruimd en na haar dood, op honderd-jarige leeftijd, ben ik blijven verder werken. Het schrijvershuis is elke dag van het jaar open. We hebben een bezoekerscentrum met een etage over het boeddhisme en een grote ruimte met honderden foto’s van de expedities van David-Néel.”

EEN NACHTJE FEESTEN

Vanuit Digne-les-Bains loopt de Route Napoléon door het dal van de Bléone. In Malijai is de historische passage van Napoleon overduidelijk het toeristische visitekaartje. Bij het binnenrijden van de gemeente staat er een groot bord met een niet mis te verstane oproep : “Napoleon hield halt in Malijai, waarom u niet ?” Ik volg gedwee de raad en hou halt aan het zeventiende-eeuwse kasteel van Malijai, dat vandaag als gemeentehuis dienstdoet. “Volgens de overlevering zweette Napoleon het hier ’s nachts uit van de angst”, weet toerismecoördinatrice Eva Gaubert me te vertellen. “Napoleon was bijzonder ongerust over de militaire situatie in de nabijgelegen citadel van Sisteron. Meteen bij aankomst stuurde hij zijn voorhoede in de richting van Sisteron. Toen die in het midden van de nacht terugkeerde met het nieuws dat de citadel niet bewapend was, zou Napoleon zijn manschappen hebben getrakteerd. Malijai betekende uiteindelijk een nachtje feesten voor Napoleon.”

Op dus naar Sisteron met haar indrukwekkende citadel en gezellige middeleeuwse binnenstad. “Indien de citadel bemand was geweest door troepen van Lodewijk XVIII, dan was het hier afgelopen geweest voor Napoleon”, bevestigt Alain Esclangon, amateurhistoricus en kleinzoon van de uitvinder van de sprekende klok. “Sisteron was een cruciale plek in zijn comeback als keizer. Toen Napoleon zijn entree maakte in onze stad, besefte hij dat de weg naar Parijs open lag.”

AAN TAFEL MET NAPOLEON

De Route Napoléon heeft ook zo zijn culinaire gevolgen. Nogal wat restaurants op het traject hebben een speciaal Napoleonmenu samengesteld. Een van hen is sterrenchef Jany Gleize van restaurant-hotel La Bonne Etape in Chateau-Arnoux.

Zijn bewondering voor Napoleon vertaalt zich op de menukaart onder meer met een consommé ‘Austerlitz’ en kip ‘Marengo’. Voor de samenstelling van zijn gerechten heeft Gleize zich gebaseerd op studies over de keizerlijke maaltijden. Nog meer Napoleongerechten kunnen reizigers vinden in het departement Hautes-Alpes. In Tallard, aan de voet van het middeleeuwse kasteel, serveert chef-kok Christophe in restaurant La Cigale een Napoleonmenu met als voorgerecht onder meer een aubergine Masséna, genoemd naar een generaal van Napoleon.

De historicus Jean-Pierre Jaubert heeft het minder begrepen op al die culinaire gekte. Voor zijn nieuwe boek focuste Jaubert zich op tal van verloren gewaande getuigenissen over Napoleons aanwezigheid in de streek. De verdienste van Jaubert is dat hij de veeleer vluchtige passage van Napoleon in een breder tijdskader weet te plaatsen. “Meteen na de passage van Napoleon volgden de royalistische troepen”, benadrukt Jaubert. “Ze kwamen zich wreken op de burgers voor hun medewerking aan Napoleon. De regio stond aan de rand van een burgeroorlog en er volgde een vandaag vergeten veldslag tussen bonapartisten en royalisten.”

MARIAVERSCHIJNING

Vanuit Gap is het klimmen naar het dak van de Route Napoléon : op de 1246 meter hoge col Bayard komt dit jaar de achttiende etappe van de Tour de France voorbij als hommage aan de keizer. Na een lange afzink met indrukwekkende vergezichten verwelkomt hotel ‘Le Napoléon’ de reiziger in Corps. In dit dorpje begint ook de 14 kilometer lange klim naar Notre-Dame de la Salette, waar in de negentiende eeuw niet Napoleon maar wel Maria zou zijn verschenen. Met 200.000 bezoekers per jaar is Notre-Dame de la Salette – op Lourdes na – het drukst bezochte bedevaartsoord van Frankrijk.

Vanaf het heiligdom van Notre-Dame de La Salette is het nog 75 kilometer tot het eindpunt Grenoble, maar de Route Napoléon zorgt nog voor een boeiende finale. In La Mure ontmoet ik de Vlaming Koen Dhiet, die er sinds kort directeur van de toeristische dienst is. Volgens Dhiet is de Route Napoléon van groot belang voor zijn gemeente : “Behalve de diehard fans van Napoleon zien we hier ook heel wat automobielclubs en motorrijders. Helaas bleef het toerisme in dit voormalige mijnstadje heel lang ondergewaardeerd en pas nu beginnen we meer en meer activiteiten te ontwikkelen, onder andere in het Musée Matheyson en rond het geweldige Lac du Monteynard-Avignonet.”

Een volgende tussenstop is het naburige Laffrey met de Prairie de la Rencontre, waar Napoleon een regiment royalistische soldaten aan zijn kant kreeg. Ongewapend zou hij naar hen zijn toegestapt en wat volgt zijn Napoleons legendarische woorden, geïnterpreteerd door Stendhal in Vie de Napoléon : “Hier ben ik, jullie herkennen me. Als er onder jullie een soldaat is die op zijn keizer wil schieten, is dit het moment. Doe het dan nu !” Dit historische evenement wordt jaarlijks herdacht met een grote enscenering onder het goedkeurend oog van Napoleon van wie er op de Prairie de la Rencontre een groot ruiterstandbeeld staat.

VEEL SYMBOLIEK

Op weg richting Grenoble volgt nog een heel gevaarlijke afdaling, waarna je in Vizille even tot rust kan komen. In dit stadje bevindt zich een van de meest verrassende en mooiste bezienswaardigheden op de Route Napoléon : het Musée de la Révolution française, gevestigd in het château de Vizille, omringd door een 100 hectare groot park. Alain Chevalier, curator van het museum, is de eerste die na meer dan 300 kilometer reizen in het spoor van Napoleon een ander geluid over de keizer laat horen : “De terugkeer van Napoleon uit Elba was spectaculair en heeft ons veel symboliek en straffe verhalen opgeleverd, maar uiteindelijk was het nutteloos. De Slag van Waterloo werd verloren, waardoor Frankrijk heel veel van zijn politieke macht verloor.” En dan is het tijd voor de slotkilometers tot eindpunt Grenoble, waar ik kom vast te zitten in een file. Hoe zou Napoleon dat hebben opgelost op zijn weg naar huis ?

TEKST & FOTO’S KRIS CLERCKX

‘Amerika heeft de Route 66, Azië de Zijderoute en Europa de Route Napoléon’

Veel restaurants hebben een Napoleonmenu