In het beeld dat het best de betoverende cinema van Steven Spielberg samenvat, zien we de protagonisten vol verbazing, verwachting of ontzag naar de hemel staren. Naar ufo’s, buitenaardse krachten, dinosaurussen, vliegtuigen of gewoon naar het hogere. Alsof het beste dat we kunnen krijgen, op een goede dag wel uit de lucht zal vallen.

In Spielbergs onvergetelijke film over de Invasie, “Saving Private Ryan”, gebeurt echter net het omgekeerde: de camera kijkt niet omhoog maar is naar de grond gericht, we worden met onze neus gedrukt op de witte kruisen van een militair kerkhof, het bloedbad op een strand in Normandië, een plat gebombardeerd Frans dorpje dat nog eens vermorzeld wordt door een monsterachtige tank, het Franse platteland waar een patrouille op zoek gaat naar private Ryan. Deze simpele soldaat is de enige overlevende van een Norman Rockwell-achtig Amerikaans gezin, nadat zijn drie broers in dezelfde oorlog – rechtvaardige oorlog, maar ga dit hun moeder maar vertellen – zijn gesneuveld.

Het redden van soldaat Ryan is de hoofdbrok van Spielbergs D-Day-epos, een zoektocht die ingesnoerd zit tussen twee krijgstonelen die inzake realisme en fysieke impact alles overtreffen wat op dit vlak al gefilmd werd. De patrouille belast met de futiele opdracht, biedt de vertrouwde doorsnede uit de klassieke oorlogsfilm: er is de Italiaan, de jood, de cynische Brooklyn mooiprater, de ontevreden soldaat die als eerste zijn orders in twijfel trekt, het groentje dat nog nooit gevochten heeft en zijn vuurdoop krijgt. Tom Hanks, de enige ster onder de jonge acteurs, is totaal geloofwaardig en perfect gecast als de leider van de missie, een gewone kerel die verschrikkelijk zijn best doet, maar wiens zenuwen het geleidelijk begeven. Er hangt rond zijn personage een mysterieuze waas, de soldaten proberen voortdurend te achterhalen wat zijn beroep is in vredestijd. De revelatie is erg aangrijpend; een moment van briljante dramatische timing, typisch voor Spielbergs verhalend talent. Het knappe aan het scenario van Robert Rodat is dat de personages niet handelen volgens de geijkte formules van de Hollywood-oorlogsfilm: de bange jongen ontpopt zich niet tot moedige held; de mof wiens leven werd gespaard, wordt niet bekeerd. Zoals hun missie zelf allerlei morele dilemma’s stelt – waarom moeten deze jongens zich opofferen om één leven te redden? -, zo getuigen hun reacties en gedragingen in het heetst van de strijd van een ambivalentie die we van Spielberg niet gewoon zijn. Er worden in “Saving Private Ryan” inderdaad heroïsche daden gesteld, maar ze zijn minder een kwestie van Hollywood-manhaftigheid dan van gewoon een beetje menselijkheid proberen te bewaren in helse omstandigheden.

Het is misschien de eerste keer dat Spielberg zijn verbluffende manipulerende talenten als superregisseur in dienst stelt van een film die meer vragen oproept dan hij beantwoordt, die ons niet zegt wat we moeten denken, maar waarin vele handelingen vatbaar zijn voor interpretatie. Een meesterwerk, en wellicht de film van het jaar.

Zie interview met Spielberg in Knack vorige week.

“Saving Private Ryan” van Steven Spielberg, met Tom Hanks, Matt Damon, Tom Sizemore, Edward Burns, Jeremy Davies.

Patrick Duynslaegher