MEESTERS IN PRECISIE

1 © GF

Om hun knowhow in de verf te zetten, integreren horlogemakers soms een automaat in hun modellen, een minuscuul mechaniekje dat resulteert in een al even minuscuul schouwspel. Die techniek is complex. En eeuwenoud…

Wie precies de allereerste automaat – het allereerste mechanisch bewegende object zeg maar – uitvond, daarover tasten zelfs de geschiedenisboeken in het duister. De eerste schriftelijke vermeldingen dateren uit de derde en tweede eeuw voor Christus. Maar pas in de achttiende eeuw – ten tijde van de Verlichting – raken ze in zwang : in zakhorloges en klokken, maar ook in meubels, snuif- en naaidozen, parfumflacons en zelfs in kleine juwelen zoals ringen.

COMPUTER AVANT LA LETTRE

De automaten van de achttiende-eeuwse Zwitserse horlogemaker en mecanicien Pierre Jaquet-Droz behoren tot de meest geavanceerde van hun tijd. De techneut stond bekend om zijn uitgebreide collectie zakhorloges en om automaten met mechanismes met zingende vogels. Daarnaast was hij de uitvinder van de voorloper van de robot. In 1774 presenteerde hij drie humanoïde automaten: een schrijver (foto 4), een muzikant en een tekenaar. De sprekende gelijkenis met de mens – ze zien eruit als kinderen – maar ook het mechanisme was treffend voor die tijd. De rollen om de automaten aan te sturen, konden verwisseld worden waardoor ze in beperkte mate programmeerbaar waren. Zo kon je de schrijver een (korte) persoonlijke boodschap laten schrijven. Een computer avant la lettre dus.

Vandaag de dag brengt Jaquet Droz, de manufactuur van luxehorloges die ontstond uit het erfgoed van Pierre Jaquet-Droz, een ode aan die mechanische nalatenschap. Dat gebeurt aan de hand van automaten in polshorloges, zoals in The Bird Repeater. Dat model bevat acht mechanismes die samenwerken en resulteren in een schouwspel met vogels in de hoofdrol. Dit jaar lanceerde het merk ook Lady 8 Flower (foto 2), zijn eerste automaat voor dames, met boven de wijzerplaat en bloem waarvan de blaadjes open- en dichtgaan.

Steeds meer merken maken er trouwens een prestigezaak om een van hun horloges uit te rusten met een automaat. Of er sprake is van een trend ? We vroegen het aan Michel Parmigiani, bezieler van horlogemerk Parmigiani Fleurier en voordien jarenlang restaurateur van de kostbaarste (kunst)objecten ter wereld. Michel Parmigiani : “We kunnen misschien wel stellen dat we aan de grenzen van de creativiteit gekomen zijn qua horlogemechanismes. Dus worden er andere pistes bewandeld om verwondering op te wekken. Automaten zijn voor elk merk een demonstratie van hun knowhow en in die optiek gaan horlogemerken steeds verder.”

UITDAGING IN HET KLEIN

Een voormalig restaurateur met een eigen horlogemerk, je zou verwachten dat die op zeker moment zelf een horloge met automaat gaat ontwikkelen, voor de eigen collectie. Een gegronde redenering, zo blijkt. “We zijn er intussen ook mee bezig maar veel kan ik daar voorlopig niet over kwijt”, reageert Michel Parmigiani. “Op het vlak van automaten zijn we trouwens niet aan ons proefstuk toe. We integreerden al een automaat – een caleidoscoopanimatie – in onze Toric Répétition Minute Kaleidoscope.”

Een automaat in een modern polsbandhorloge integreren is overigens geen sinecure. Michel Parmigiani : “De uitdaging is enerzijds de miniaturisatie van de verschillende elementen – het gaat uiteindelijk om kleine robotjes in het horloge – en anderzijds om die elementen binnen de beschikbare ruimte van de horlogekast zo optimaal mogelijk te gebruiken en te integreren. Want je kunt geen horloge maken van 2,5 centimeter dik. Dan heb je een aardappel om je pols, geen horloge. Er gelden ook bepaalde horlogestandaarden, niet alleen op het vlak van dikte maar ook qua diameter.”

Door de eeuwen heen hebben automaten allerhande evoluties doorgemaakt. En de techiek stond niet stil. Al betekent dat niet dat die vandaag per definitie complexer is : “Neem bijvoorbeeld de 18de-eeuwse geornamenteerde doosjes van Jacob Frisard : wanneer je het deksel opent, zie je een bucolisch landschap en een bewegend vogeltje dat een melodie fluit. Het zijn allemaal varianten van een voor die tijd bijzonder complex technisch gegeven. Vergelijk je de automaten van vandaag met die uit de negentiende eeuw, dan merk je bijna de tegenovergestelde evolutie. Je kunt stellen dat de automaten door de tijd heen werden vereenvoudigd. Automaten die vandaag worden vervaardigd zijn doorgaans minder complex.”

OUD EN NIEUW VERENIGEN

Aan de basis van Parmigiani Fleurier ligt het atelier, ‘Parmigiani Mesure et Art du Temps’. Dat is niet alleen gespecialiseerd in de restauratie van historische mechanische stukken maar ook in de creatie van gangwerken en horlogegamma’s voor prestigieuze horlogemerken zoals Piaget en Vacheron Constantin. “We zijn een van de weinige horlogemerken ter wereld die over een restauratie-atelier beschikken. Daardoor kunnen we oud en nieuw op een unieke manier verenigen.”

De objecten die in de restauratie-ateliers van Parmigiani de revue passeerden, zijn niet van de minste : van zakhorloges van Jacquemart en een kikkerautomaat (foto 3) uit de Sandoz Collectie tot een Fabergé-ei met pauw die wandelt en zijn staart beweegt. Ook vooraanstaande musea, waaronder het Parijse Musée des Arts Décoratifs, stuurden al meesterwerken. “Maar de mooiste restauratie is het negentiende-eeuwse pistool (foto 1) met zangvogel van de Frères Rochat”, aldus Michel Parmigiani. “Dat was voor mij de absolute top : het mechanisme is ontzettend complex maar door foutieve manipulaties tijdens eerdere reparatiepogingen was het mismeesterd. Ons team heeft er uiteindelijk vierduizend uur aan gewerkt.”

parmigiani.ch, jaquet-droz.com

Tekst Anja Van Der Borght

“De restauratie van het 19de-eeuwse pistool met zangvogel nam vierduizend uur in beslag”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content