Boeddhisme onderzoekt al tweeduizend jaar hoe ons brein werkt. Het is niet gebaseerd op god of dogma, wel op empirisch onderzoek van de realiteit. Vandaar die fascinatie van het Westen. Religie verloor invloed omdat we niet meer willen weten van dogma’s, maar we zijn meteen ook het spirituele luik kwijt. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn 40 procent van alle ziektedagen te wijten aan psychische problemen. Het belang van mentaal welzijn op de kwaliteit van ons leven wordt onderschat. Boeddhisme gaat over lijden en geluk, over een evenwichtige geest en medeleven. Het kan een spiritueel pad zijn, maar ook een materiaalkoffer om een evenwichtiger en beter mens te worden en meer bij te dragen aan de maatschappij.

Het was een documentaire die me naar de Himalaya bracht. Net voor ik aan het Louis Pasteur Instituut aan een doctoraat over cellulaire genetica begon, zag ik in 1966 een film over Tibetaanse meesters op de vlucht voor de communistische invasie. Ik wilde die plek zien en reisde naar Darjeeling. Tijdens mijn studies ging ik elke zomer terug en ik woon er nu al vijftig jaar.

‘Er is niets zo krachtig als een idee waar de tijd rijp voor is’, schreef Victor Hugo. Dat idee is vandaag altruïsme. Je kunt iemand helpen uit berekendheid of egoïsme, maar bij altruïsme is je intrinsieke motivatie het leven van anderen verbeteren en hun lijden verlichten. Dat je je daar zelf goed bij voelt, is een aangename bijkomstigheid. In de klassieke psychologie, economie en zelfs filosofie leefde het idee dat de mens fundamenteel egoïstisch was. Denk aan Hobbes en Freud. Vandaag weten we dat dat niet klopt. Wetenschappers als Daniel Batson stellen dat we complexe en zelfs tegenstrijdige motivaties kennen, en dus zowel egoïstisch als altruïstisch kunnen zijn. We zijn niet fundamenteel het een of het ander. Volgens het boeddhisme zit er in elk van ons een soort boeddha-natuur, en wetenschappelijk onderzoek bij kleine kinderen toont dat ze een ingebakken voorkeur hebben voor samenwerking. De mens is nu eenmaal een sociaal dier.

Het gaat de goede richting uit met de wereld. Dat lijkt niet zo als je naar het nieuws kijkt, maar de laatste zes eeuwen is het geweld gestaag afgenomen. We hebben vandaag honderd keer minder kans om door oorlog, moord of geweld om te komen dan onze voorouders. Natuurlijk gebeuren er nog verschrikkelijke dingen : Syrië, IS, Zuid-Soedan. Maar in het licht van de geschiedenis hebben vandaag veel meer mensen een goed bestaan dan op eender welk moment in onze jaartelling. Alleen beseffen we dat niet, want we baseren ons oordeel op de hoofdpunten van CNN. Trump wil een muur om de Mexicanen buiten te houden, terwijl uit de statistieken blijkt dat er de laatste jaren meer Mexicanen terugkeren dan er binnenkomen.

We kijken vaak niet naar de feiten, maar drijven op emotie. Ontmoedigend vind ik dat. Als mensen bijvoorbeeld denken dat geweld toeneemt, hebben ze het gevoel dat ze er niets aan kunnen doen, terwijl we niet in een vicieuze cirkel zitten en wel degelijk zaken kunnen veranderen.

Macht is op zich niet negatief of positief, het is wat je ermee doet. Een andere drijfveer van vooruitgang is zorg. Medeleven, altruïsme, verantwoordelijkheid. Die twee fundamentele krachten moeten in evenwicht zijn. We moeten zorg dragen voor elkaar, voor de andere soorten en voor de planeet zelf. Mijn vader was filosoof en sprak vaak over nutteloze kennis : iets wat bekend en goed onderzocht is en waar we toch niets mee doen, omdat we niet beseffen hoe belangrijk het is of omdat het niet in onze dogmatische ideeën past. Dat is echt een drama. De wetenschap bewijst dat egalitaire maatschappijen en organisaties beter werken en gelukkiger leden hebben. Een eeuw geleden zagen we een alfabetiseringsrevolutie. Wat we vandaag nodig hebben, is een zorgrevolutie.

Matthieu Ricard is monnik, fotograaf, auteur en vertaler van onder andere de Dalai Lama. Hij is een van de sprekers op het Power and Care-evenement in Bozar op 9,10 en 11 september, naast de Dalai Lama, Frans de Waal, Jane Goodall en vele anderen. powerandcare.org

TEKST NATHALIE LE BLANC & FOTO BELGA

“Het gaat de goede richting uit met de wereld”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content