Tien jaar lang werkte Marilyn French aan haar Vrouwelijke

Geschiedenis van de Wereld. En het was niet gemakkelijk

om een uitgever te vinden voor wat ze zelf haar “levenswerk” noemt.

In deze tijden heeft men moeite met haar tirade tegen het patriarchaat.

TESSA VERMEIREN

FOTO’S : GERALD DAUPHIN

Marilyn French (65) heeft er een hekel aan dat vreemden haar privé-sfeer binnendringen. Maar ze is door ziekte zo verzwakt dat ze verkiest niet de stad in te gaan voor dit gesprek. Voor haar vorige boek Our Father deed ze vorig jaar nog een korte promotietoer door Europa, deze keer zal dat er niet in zitten.

Hoog boven de Hudson in een stralend winters New York zit ik tegenover een frêle geworden Marilyn French. Als ze praat, zie je alleen nog haar fel oplichtende ogen. Haar stem is sterker dan haar benen, want die zijn wankel geworden. De kracht komt bij Marilyn French meer dan ooit van binnenuit.

De academica, die publiceerde over Joyce en Shakespeare, werd wereldwijd bekend door haar fiktie. The Women’s Room, het verhaal van de ellende en de uitbraak van vrouwelijk Suburbia, veranderde aan het eind van de jaren zeventig veel vrouwenlevens. The Bleeding Heart, over de onmogelijkheid van een andere dan seksuele relatie tussen een geëmancipeerde vrouw en een goedwillende maar uiteraard onvolmaakte man, was schrijnend maar waarheidsgetrouw. Her Mother’s Daughter, waarin ze de levensgeschiedenis van haar moeder en grootmoeder verwerkte, werd een spiegel voor heel wat moeder-dochterrelaties. Gruwelijk bij momenten is haar jongste roman Our Father, over dochters die besluiten eigenhandig recht te spreken over de vader die hen als kinderen allemaal misbruikte.

Eind deze maand verschijnt bij Meulenhoff Marilyn French Een vrouwelijke geschiedenis van de wereld, een kultuurfilozofische studie van bijna 1400 bladzijden die probeert vrouwen hun rechtmatige historische plaats te geven van in de oertijd tot op vandaag doorheen de kontinenten.

Marilyn French : Ik had Beyond power gepubliceerd, met daarin een hoofdstuk van 300 pagina’s over de geschiedenis van de vrouw. Charlotte Sheeny, mijn toegewijde agente, dacht dat ze dat hoofdstuk wel zou kunnen verkopen aan televisieproducers. Dat was in 1985. Hoe het met dat projekt gelopen is, is een goede illustratie van hoe de mentaliteit rond feminisme en vrouwenzaken veranderd is de jongste tien jaar. Niet in de States, maar in Groot-Brittannië vonden we een station dat geïnteresseerd was in het projekt. Thames Television was entoesiast om een 10-delige reeks over de geschiedenis van de vrouw te maken. Zij wilden wel een boek van mijn hand over dat onderwerp om de serie te ondersteunen.

Ik wilde toen net aan Her Mother’s Daughter beginnen en had geen zin om weer een boek aan te vatten waarvoor ik omvangrijk researchwerk zou moeten doen. Thames wou een “boekje” van 500 pagina’s…

Ik ging toch nadenken, want toen ik Beyond Power schreef, was er een periode die mij vreselijk intrigeerde : het ontstaan van de staat. Ik vermoedde heel sterk dat de degradatie van de status van de vrouw in die tijd moest begonnen zijn. Ik begon te denken dat ik wel eens iets zou kunnen blootleggen, wat tot nu toe nog niemand beschreven had. En ik stemde toe, mits ik hulp kreeg. Het budget voor de televisieserie ging helemaal op aan honoraria van historici over de hele wereld. Maanden hebben we geïnvesteerd in het zoeken van de juiste mensen, in het bepalen van de topics waarrond ze zouden werken. Mijn werk zou erin bestaan alles te herlezen en te redigeren. Het zou dus een kompilatie van essays worden.

Maar dat hele opzet bleek geen steek te houden : het was zo’n uitgebreid onderwerp. Een keer we met het werk bezig waren, slorpte het mij helemaal op. Uiteindelijk heeft dit boek tien jaar van mijn leven gevergd. Ondertussen werd het hele Britse televisiebestel op zijn kop gezet door Margaret Thatcher, Thames verbrak het kontrakt en het idee voor de serie werd begraven.

En niemand was nog geïnteresseerd in dit boek, er was geen geld voor zo’n projekt. Ik ging er bijna failliet aan. Uiteindelijk verschijnt het nu in het Duits en in het Nederlands. In de States heb ik er tot nu toe geen uitgever voor kunnen vinden.

Maar voor mij is het het belangrijkste wat ik ooit gedaan heb. Ik heb vreselijke en onweerlegbare dingen kunnen bewijzen.

Er zijn toch al eerder auteurs geweest die De Geschiedenis van de vrouw te boek hebben gesteld. Er is bijvoorbeeld de reeks van Georges Duby en Michelle Perrot (5 delen, uitg. Agon).

French : Hun aanpak is totaal verschillend, helemaal gericht op historici. Daar was geen behoefte meer aan. Mijn boek richt zich tot niet-specialisten, het vertelt aan gewone vrouwen die niet eens wisten dat ze een geschiedenis hadden, wat er in de loop der tijden gebeurd is.

Bent u niet bang dat u van historici de kritiek zult krijgen dat u “la petite histoire” geschreven hebt ?

French : Ik verwacht zeker dat historici mij zullen aanvallen. Een boek schrijven, is trouwens net zoiets als een misdaad plegen. Wie schrijft, moet er rekening mee houden dat ze aangevallen wordt. Maar een boek schrijven buiten je vakgebied, dat is net hetzelfde als moord.

Stond u er nooit bij stil dat het misschien pretentieus was om miljoenen jaren geschiedenis, over de kontinenten heen, in één boek te willen komprimeren, u die toch geen historica bent ?

French : Ik ben zeker dat het pretentieus genoemd zal worden. Maar dat is het niet. Wij moeten onze intellektuele kapaciteiten benutten om te proberen de geschiedenis van de vrouwen te doorgronden. We moeten wéten dat hoever je ook terugkijkt in het ontstaan van De Staat, in welke maatschappij ook, hoe je het ook bekijkt, mannen wetten hebben gemaakt om vrouwen buiten het funktioneren van de maatschappij te houden. Vrouwen laten zich niet doen, ze vechten terug tot ze bijvoorbeeld eigendomsrecht hebben, of welk ander recht ook. Er komen oorlogen, een andere macht neemt over en dringt de vrouwen weer naar de achtergrond. Binnen het Romeinse rijk bijvoorbeeld hebben vrouwen honderden jaren voor hun rechten gevochten en uiteindelijk regeren ze het rijk, niet als keizerin, maar ze trokken aan de touwtjes achter de schermen en hielden de vrede in stand gedurende twee-, driehonderd jaar. Dan kwam het kristendom en de vrouwen mochten weer ophoepelen. Toen gingen ze daar weer aan de slag. Ze werden zeer machtig binnen de katolieke kerk van de 8ste tot de 10de en zelfs tot de 12de eeuw. Bij de start van de universiteiten werden de vrouwen opnieuw buitengesloten, de priesters mochten van toen af ook niet meer trouwen.

In de 16de eeuw kon de oude huwelijksgelofte niet meer gebruikt worden, die luidde immers : “With my heart I thee cherish, with my body I thee worship, with my worthly goods I thee endow. ” Man én vrouw spraken deze belofte uit, maar dat kon niet langer, want vrouwen hadden geen eigendommen meer tegen die tijd.

Backlash is dus geen fenomeen van het einde van de twintigste eeuw. De vrouwengeschiedenis is door de hele geschiedenis heen een stap voorwaarts en een stap achteruit gegaan.

French : Altijd. Altijd. Altijd…

U start uw boek met de konstatatie dat lang voor de geschreven geschiedenisbronnen man en vrouw een gelijkwaardige plaats in de maatschappij hadden.

French : Er zijn heel wat archeologische bewijzen voor een egalitaire of zelfs betere plaats van vrouwen in sommige samenlevingen. De indikaties verschillen van plaats tot plaats. Bij de Indianen bijvoorbeeld werden in de 14de eeuw vrouwen met meer wereldse goederen begraven dan mannen. In Catal Huyük in Anatolië, dat bloeide van 7000 tot 6500 voor Kristus, werden vrouwen onder hun bed begraven, een centrale plaats in het huis, en als hun baby’s stierven, werden die bij hun moeder begraven. Dode mannen kregen een minder belangrijke plaats in het huis. Ze hoorden erbij, maar ze waren zeker niet het centrum van de gemeenschap. In elk huis waren er vrouwelijke godinnen aanwezig. Ook in Knossos, op Kreta, waren vrouwen op een bepaald ogenblik het centrum van de maatschappij.

Het interessante is echter dat op al die plaatsen waar vrouwen centraal stonden, ze nooit hebben geprobeerd om mannen naar een tweederangsrol te verdringen. Ze hebben nooit geprobeerd mannen te domineren, of om ze te verbieden wat dan ook te doen.

Die “primitieve” gemeenschappen waren meer op gelijkheid gebaseerd volgens u.

French : Beslist. Maar vanaf het moment dat het patriarchaat zich installeerde, zodra de afstamming volgens de patrilineaire lijn werd geregeld, liep het mis. En toch weet geen enkel kind zeker wie zijn vader is, maar het kent wel altijd zijn moeder. In het begin der tijden kregen alle kinderen de naam van hun moeder en bleven ze deel uitmaken van haar stam. Omdat mannen dat niet langer wilden, werd het gewijzigd. Mannen konden dat systeem alleen maar omgooien, wanneer ze vrouwen als het ware kidnapten uit hun stam en ze bij de hunne inlijfden.

U verbindt die omwenteling met het moment waarop de mens of de man de behoefte voelde om de natuur te gaan beheersen.

French : Als je erover nadenkt, is dat een zeer vreemde behoefte. Als je nagaat hoe kinderen zijn, wat zelfs de ware natuur van volwassen mensen is… Het is veel aangenamer om samen te leven met mensen in een sfeer van gelijkheid. De voorstelling van de natuur als een groter geheel, waarvan de mens natuurlijk deel uitmaakt, is positief. Er zijn nog steeds al worden ze zeer zeldzaam gemeenschappen waar mensen en dieren elkaars gelijken zijn, waar bomen als levende wezens worden gezien aan wie toestemming moet worden gevraagd om ze om te hakken om een kano te bouwen. De mens als eigenaar van de aarde, waarmee hij precies kan doen wat hem zint, is in mijn ogen een wreed beeld. Ik denk dat die drang bij mannen is ontstaan omdat ze zich nutteloos voelden naast de vrouwen die door de beschikking van de natuur levengevers waren. Maar mannen hebben die kracht ook, ze zijn toch de vaders van kinderen.

Als u over het begin der tijden spreekt, heeft u het over Europa. Maar u schrijft in uw boek dat op andere kontinenten, waar dit soort egalitaire gemeenschappen veel langer stand hielden, het kolonialisme de perverterende rol heeft gespeeld. Het lijkt wel of u moedertje Europa en haar zonen met alle schulden van de wereld opzadelt.

French : Inderdaad. Als je naar de kaart van de wereld kijkt, is Europa erg klein. De mannen van dat minuskule kontinent veroverden de wereld en drongen overal hun maatstaven op.

Wat maakte hen zo zelfingenomen ?

French : De drang om zich te bewijzen, de drang om te onderwerpen.

Is er een verband met de kristelijke leer ?

French : Neen. In iedere godsdienst wordt de vrouw onderdrukt, ook in het hindoeïsme, in de islam. Zelfs het boeddhisme dat toch wel een van de minstideologizerende religies is, wordt overheerst door mannen.

De eerste aanzet tot het keren van het tij voor de vrouwen in de wereldgeschiedenis was de Franse Revolutie.

French : Het ging slechts om een handvol vrouwen. Maar het was wel de eerste keer in de geschiedenis dat vrouwen de barrikaden opgingen om voor vrouwenrechten te strijden. Daarvoor waren vrouwen al opgekomen voor hun persoonlijke rechten. Pas bij de Franse Revolutie werd voor het eerst het idee geformuleerd dat vrouwen precies dezelfde “burgerrechten” hadden als mannen. En in feite zijn er tot op de dag van vandaag nog veel mensen over de hele wereld die ervan overtuigd zijn dat dat niet zo is.

De socialistische regimes, die beweerden te staan voor gelijke rechten voor alle burgers, zijn er allerminst in geslaagd om vrouwen op gelijke voet te brengen met mannen.

French : Ze waren even patriarchaal als om het even welk ander regime, méér zelfs. Het erge was dat de socialisten zo weinig aandacht hadden voor de kwaliteit van het leven. En omdat vrouwen ook daar vrijwel alleen de verantwoordelijkheid droegen voor het bewaken van de levenskwaliteit in de gezinnen, was de druk voor hen het grootst. De vrouwen hebben in de socialistische landen altijd heroïsche dingen moeten doen in het dagelijkse leven. Voed maar eens een gezin als er nauwelijks wat te vinden is en je de hele dag werkt, sta maar eens uren in de rij.

U blijft erop hameren dat steeds de vrouwen de bewakers van het leven blijven, de zorgende partij. Is dat geen pessimistische visie. U zegt zoveel als : er is op dat gebied niets veranderd en er zal niets veranderen.

French : Het patriarchaat heeft onze maatschappij sinds meer dan 20 eeuwen beheerst. Gelooft u nu echt dat we het zullen veranderen ?

Waarvoor heeft u het dan allemaal gedaan ?

French : We komen van heel ver. Vijftig jaar geleden konden nog heel wat vrouwen geen eigendom hebben. Als ze trouwden en ze erfden geld, dan werd dat eigendom van hun echtgenoot die er met dat geld vrolijk vandoor kon gaan, er een minnares op na kon houden op kosten van zijn vrouw, en zelfs zijn kinderen bij hun moeder kon weghalen als hij dat wilde. De echtgenote had geen recht van spreken. In die tijd konden vrouwen nog steeds niet studeren. Door gebrek aan opleiding alleen het meest minabele werk krijgen, als ze al mochten werken. We hebben al zoveel veranderd.

Wat ik bedoel, is dat u erg pessimistisch bent over de wil of de mogelijkheid van mannen om te veranderen. Dat u twijfelt aan het vermogen van vrouwen om mannen ervan te overtuigen dat het leven beter is wanneer er meer gelijkheid is, meer eerlijk verdeelde mogelijkheden en taken.

French : Neen, niet echt. Maar ik zie alleen dat mannen zich fel verzetten tegen de pogingen van vrouwen om de zaken te veranderen. Precies op dit moment zitten we in een periode waar de rebellie van de blanke man tegen de vrouwen weer fel oplaait. Maar dat betekent niet dat er niets verandert of zal veranderen. Maar we zijn nog maar 150 jaar bezig. Dit is een traag opvoedingsproces. We moeten ze de mogelijkheid geven om gelukkiger te zijn. Tegen jongens werd te lang verteld dat macht belangrijk is in het leven, niet geluk.

Bent u niet al te pessimistisch. Gelooft u echt niet dat tegenwoordig heel veel moeders dit op hun zonen proberen over te brengen ?

French : In onze westerse wereld is er misschien een kleine laag, inderdaad. Maar wat zeg je bijvoorbeeld over China ? Als je bij de gang van zaken in deze wereld stilstaat, dan zie je een nachtmerrie. Je zal binnenkort een universitair diploma moeten hebben om bij McDonald’s te werken. Korte kontrakten zonder franje, geen sociale zekerheid. Dat is de richting die het zakenleven nu uit wil. Als dat lukt, dan wordt deze wereld de hel.

Als ik u dit allemaal hoor zeggen, begrijp ik niet goed hoe het komt dat u macht zo afschuwelijk vindt en dat u het steeds maar heeft over het genot dat een hoger goed is dan de macht. Hoe kun je de wereld, hoe kun je het leven van vrouwen veranderen zonder macht ?

French : Dat heb ik nooit beweerd. Macht is een van de hoogste geneugten. Overheersing vind ik fout, niet macht. Maar wij leren aan onze jonge mannen dat het goed is anderen te overheersen, dat de grote mannen uit het verleden de veroveraars waren. Wij vertellen de jongens dat het OK is om te heersen in een bedrijf, om de baas te zijn in een gezin. Dat is niet goed, we moeten ze dringend gaan vertellen dat dat vreselijk is.

Dingen lijken er hier in de States veel feller toe te gaan dan in Europa. De mannenwereld en de vrouwenwereld staan veel polarizerender tegenover elkaar. De hele wetgeving over sexual harassment bijvoorbeeld gaat toch wel héél ver.

French : Ik geloof dat hier alles veel meer openlijk gezegd en geschreven wordt. Ik vind dat jullie in Europa nog steeds dat patriarchaal gedrag redelijkacceptabel vinden. Ze moeten het bij jullie niet eens mooi verpakken, ze doen het gewoon zoals ze het willen.

In de States zijn er blijkbaar meer dingen bij wetgeving geregeld. Er zijn talloze bewakingskommissies…

French : Wij hebben niet meer reglementeringen dan in de Skandinavische landen. En dat zijn toch wel de landen waar de gelijkheid tussen man en vrouw veel groter is.

Skandinavische vrouwen vertellen nu dat ze het niet zo prettig vinden te konstateren dat hun mannen aan het eind van de rit mietjes zijn geworden.

French : Als mannen niet langer verantwoordelijkheid willen dragen, dan is dat niet de schuld van de feministen. Er was een tijd dat je als gescheiden man, de morele plicht had je gezin te ondersteunen. In onze tijden is dat al lang niet meer zo. Negentig procent van mijn gescheiden vriendinnen hebben hun kinderen in hun eentje opgevoed en zonder financiële hulp van de mannen die hen in de steek hebben gelaten. Dat mannen hun verantwoordelijkheid verzuimen, is ook erg voor al die kinderen die zonder vaderfiguur moeten opgroeien. Maar, ik had wel een vader en toch was hij er nooit voor mij (ze windt zich op).

U heeft een zoon. Ik heb twee zonen. Als u mannen zo’n hopeloze zaak vindt, wat doen we dan met hen ?

French : Ik heb een heerlijke zoon, dus mijn opvoeding heeft misschien toch resultaat gehad. Hij houdt rekening met mensen, heeft aandacht voor anderen. Alleen blijkt hij het inderdaad niet makkelijk te hebben om een vrouw te vinden die daar dan weer mee overweg kan. Maar ik denk niet dat we moeten opgeven.

U bent vaak de “verschrikkelijke goeroe van de vrouwen” genoemd. Doet dat u iets ?

French : Hemeltje ! Ze hebben mij alle namen van de wereld gegeven op radio en televisie over het hele land : hoer, slet, kut… Denk je dan dat je dat onbewogen ondergaat ? Het leek wel of al die mediafiguren dachten dat ze zo maar over me heen konden lopen. Weet je, op een keer vroegen ze aan mijn dochter of ze het niet vreselijk vond dat haar moeder zo’n star was. En ze antwoordde : “Mijn moeder is altijd al een vedette geweest. ” Ze heeft me altijd zo gekend : zelfs toen ik nog niet schreef en niet in de publieke belangstelling was, stond ik altijd op het voorplan, gaf ik overal mijn mening over, bemoeide ik mij met het reilen en zeilen van alles en iedereen. Zo ben ik nu eenmaal en het is te laat om mij te veranderen.

French Marilyn, Een vrouwelijke geschiedenis van de wereld, Meulenhoff/Kritak, 1344 blz., 1980 fr.

Tegen jongens werd te lang verteld dat macht belangrijk is in het leven, niet geluk.

Korte kontrakten,

geen sociale zekerheid.

Dat is de richting

die het zakenleven uit wil.

Als dat lukt, dan wordt

deze wereld de hel.

Precies op dit moment

zitten we in een

periode waar de rebellie

van de blanke man

tegen de vrouwen

weer fel oplaait.