We noemen hen gemakshalve Lappen, maar wie politiek correct is, spreekt van Samen. Mari Boine is een Same, maar wordt liever niet als de ambassadrice van haar volk beschouwd. Met haar muziek van boven de poolcirkel toert ze momenteel door ons land.

Mari Boine werd in het wereldmuziekcircuit gelanceerd door het Real World-label van Peter Gabriel. Wat ijle liedjes met een vreemde zang – de zogenaamde joik – die men naargelang de eigen voorkeur als new age of als wereldmuziek kan bestempelen. Maar hoe je haar muziek ook noemt, Mari Boine heeft altijd dat etiket “van boven de poolcirkel” op zich kleven.

Is het niet lastig om als ambassadrice van uw volk te worden beschouwd?

Mari Boine: Ik ken de valkuilen van die status. De mensen hebben meteen een hoop verwachtingen. Ze vormen zich een beeld van hoe ik zou moeten zijn, een soort afgevaardigde van de Samen. Maar ik kan het hele verhaal van mijn volk niet vertellen, om de eenvoudige reden dat ik mijn volk niet ben. Ik kan alleen spreken vanuit mijn eigen ervaring. In het begin nam ik soms wel die rol op mij, om iedereen tevreden te stellen. Maar uiteindelijk besef je dat je je eigen vrijheid moet vrijwaren. Alleen dan is de idee dat je een volk vertegenwoordigt niet beperkend. Het is tenslotte mijn verhaal. Wat niet belet dat ik nuttig kan zijn voor de Samen, want er is natuurlijk een band tussen onze verhalen.

Het is in elk geval een goede marketingslogan: “Mari Boine, een Same.”

Dat is zo, omdat mensen graag een etiket op je kleven. Nu is het voor mij wel altijd belangrijk geweest om te benadrukken dat ik een Same ben. Ik ben muziek beginnen maken om onze cultuur en taal te herwaarderen, want daar was het droevig mee gesteld. De Samen hadden alle gevoel van eigenwaarde verloren. Met mijn talent wilde ik ze hun eergevoel teruggeven. En misschien is die identificatie als Same ook een goed marketinginstrument. Het is handig voor de promotiejongens dat ze me ergens op de kaart kunnen pinnen, zij het dan helemaal in het bovenste hoekje. Zolang dat mij en mijn volk ten goede komt, heb ik daar geen problemen mee.

Volksmuziek dreigt vaak door nationalistische strekkingen te worden misbruikt voor politieke doeleinden. Overkomt dat u ook?

Dat gevaar loert overal, niet alleen in de muziek. Je moet voortdurend alert zijn op personen die je voor hun kar willen spannen.

Zoals de new-agebeweging, die u als een soort sjamanistische Same-vrouw beschouwt.

Ook dat, ja. Sommigen beschouwen me als een goeroe. Blijkbaar hebben mensen tegenwoordig een grote nood aan leiders, aan personen die alle antwoorden op zak hebben. Ik ben geen sjamaan. Er zitten sjamanistische elementen in mijn muziek, maar daar blijft het bij. Misschien kan mijn muziek voor sommigen deuren openen. Zelf heb ik mijn weg gevonden. Als dat iemand kan inspireren op zijn of haar zoektocht, dan is dat prachtig.

Als ik naar uw muziek luister, of naar muziek uit Siberië of van de Inuït uit Noord-Amerika, dan lijkt er wel een gemeenschappelijke poolcirkelcultuur te bestaan.

Dat is zo. En ik denk dat ik nog eens naar Tuva reis, een steppestaatje tussen Mongolië en Siberië, waar de sjamanistische cultuur beter bewaard is gebleven. De Samen hebben er zoveel van verloren dat het sjamanisme bij ons bijna verdwenen is. In Afrika heb ik zaken teruggevonden waarvan ik heb gelezen dat ze ook in de Samische cultuur hebben bestaan. Misschien kan ik de stukjes van de puzzel weer samenbrengen door veel te reizen naar gelijkaardige culturen. Dus moet ik maar eens naar Tuva.

Het is een animistische cultuur, en u bent opgevoed in een streng protestantse kerk. Dat lijken me tegenpolen.

Zeker en vast. Wij waren héél streng, héél piëtistisch en héél fanatiek. Het is een echt mirakel dat we niet allemaal krankzinnig zijn geworden. Nu begrijp ik waarom er zoveel drankmisbruik is bij de Inuïts. De kerken hebben hen gedwongen om hun natuurlijke gebruiken op te geven voor iets totaal anders. Dat brengt zo’n intern conflict teweeg dat je er wel verward van moet worden. Als ik al eens boos word en een kwaad lied zing, dan gaat het daarover. Over mensen die ergens heen reizen en tegen een heel volk zeggen dat zij des duivels zijn, dat alles waar ze ooit in geloofden slecht is, dat hun eigenheid verderfelijk is. En dat doen ze alleen maar om de controle over de grondstoffen te verwerven. De kolonisten en de missionarissen gingen altijd hand in hand. Het gevolg is dat de oorspronkelijke bewoners zichzelf en hun cultuur zijn gaan haten.

Dat is wat wij in Afrika hebben aangericht. We dachten dat de bewoners van Scandinavië een veel correcter volk waren.

Inderdaad, dat imago heeft Scandinavië ook van zichzelf. Net daarom vond men het heel vervelend dat ik het verhaal van mijn volk begon te vertellen. Voor velen in Scandinavië was dat zelfs een ware schok. Ze hebben me vooral kwalijk genomen dat ik ook buiten Scandinavië over het lot van de Samen zong. Er zal nog wat tijd nodig zijn om de waarheid te verwerken. Maar het gaat al beter. De mensen worden nieuwsgieriger, ze willen meer en meer weten wat er met ons gebeurd is, ondanks de constante arrogantie die bij velen nog heerst.

Kan men de tradities herstellen?

Ik heb twee zonen en ik weet dat ik van hen geen traditionele Samen kan maken. Dat deel van onze cultuur is verloren. Wat ik probeer, is een balans te creëren tussen het goede uit de oude cultuur en het waardevolle van de nieuwe wereld. Geen eenvoudige opdracht, maar ze is net zo moeilijk voor jullie als voor ons. Het probleem is dat je nooit van tevoren weet wat waardevol is en wat niet. Maar dat zal wel het lot van de mensheid zijn, zeker? Er is een Russische auteur die gezegd heeft: “Als iemand beweert dat hij alle antwoorden heeft, dan maak je je best uit de voeten.”

Waarom zingt u eigenlijk?

Omdat ik niets anders kan (lacht). Zo kom ik aan de kost. Ik heb geprobeerd om onderwijzeres te worden, maar dat is niks voor mij. En uiteraard wil ik de muziek waar ik zo van hou, delen met anderen. Het is een behoefte zoals ademen. Iedereen zou moeten zingen. We zouden veel minder ziek worden, want zingen zuivert je helemaal. Als kind heb ik altijd gezongen, en dan kreeg ik al eens iets toegestopt door tantes en ooms. Mijn ouders zongen ook aldoor van die christelijke hymnen. En op zekere dag stap je dan op een podium, hoewel dat in mijn geval nooit bewust is gebeurd. Soms vraag ik me af hoe ik hier ben terechtgekomen. Ik was 24 toen ik voor het eerst voor een publiek zong en ik heb het gevoel dat alles mij sindsdien overkomen is. Van het een kwam het ander. Hoe en waarom? Je zal het aan de geesten moeten vragen.

Zal ik doen als ik er eentje zie.

Maar je ziet ze niet. Je kan het hen nooit vragen en je zult het ook nooit te weten komen (lacht). Ik moest wél mijn achtergrond herontdekken om te worden wie ik ben. Als kind mochten we niet naar traditionele muziek luisteren. Als er al eens een Samisch liedje op de radio kwam, werd het toestel meteen afgezet. Op 20-jarige leeftijd dacht ik nog altijd dat onze muziek van de duivel kwam. Onlangs las ik een stuk van een Zuid-Afrikaanse schrijver. Hij beschreef hoe men hem altijd had geleerd dat zwarten niet echt mensen waren en bovendien zeer dom. Maar in Parijs, op de universiteit, merkte hij plots dat de zwarten naast hem briljante leerlingen waren. Zo is het ook mij vergaan. Het is toch vreselijk dat mensen opgroeien met zo’n leugens, dat ze gedwongen worden om hun herkomst te haten en leren dat hun eigen cultuur gevaarlijk is. Uiteindelijk worden ze bang van zichzelf. En wie eeuwenlang te horen krijgt dat hij inferieur is, zal op zekere dag willen worden zoals zijn overheersers, en zijn eigenheid verloochenen.

U woont niet meer in Noorwegen.

Ik woon nog wel een deel van het jaar in Lapland, hoor. Maar ik was Oslo en Noorwegen beu. Dan kun je maar beter in Parijs wonen. Temeer omdat ik een nieuwe band nodig had. Ik heb graag muzikanten met verschillende achtergronden, ik hou van die mengeling. In mijn vorige groep zaten Noren en Peruvianen, nu speel ik met Russische en Senegalese muzikanten. Ik wou ook veel akoestischer spelen, zoals ik ben begonnen. De elektrische sound deed te veel stemnuances verloren gaan. En er is al zoveel lawaai om ons heen. Back to basics, dacht ik.

Mari Boine speelt met de groep Vedaki (voorheen Vershki da Koreshki) op woensdag 13 oktober om 20.30 uur in C.C. Deurne, Tel. (03) 360.85.50. Op donderdag 14 oktober om 20.15 uur in C.C. De Werf, Geel Tel. (014) 57.03.41. Op vrijdag 15 oktober om 20.30 uur in C.C. De Ploter, Ternat Tel. (02) 582.44.33. Op zaterdag 16 oktober om 20.15 uur in C.C. Achter Olmen, Maaseik, Tel. (089) 56.57.04.

Gerry De Mol / Foto Lieve Blancquaert