Met een kar vol love songs – klassiekers én recente hits – trokken we naar twee relatiespecialisten : Rika Ponnet en Alfons Vansteenwegen. “Zolang je je ervan bewust bent dat de meeste liedjes over dat extreme gevoel van verliefdheid gaan, is er geen probleem.”

Liefdesliedjes, houden ze ons een betrouwbare spiegel voor of vertellen ze onzin ? Leren ze ons iets over verliefd worden of over partnerkeuze ? “Zich verbinden is dé drijfveer van elke mens”, stelt Rika Ponnet. “We stoppen er veel tijd en energie in, worden erdoor gestimuleerd, en lijden er af en toe ook erg onder. Het mag dus geen wonder heten dat we dit ook vaak bezingen. Er is ook zelden een film of een theaterstuk die niet over de liefde gaat. Vaak is de invalshoek ‘het onvermogen om in de juiste intimiteit met elkaar te leven’. De liefde blijft een rode draad in kunst en cultuur – soms wat diepgaander, soms wat platter. Dat past allemaal binnen ons concept van liefde, wat soms verschilt van andere culturen, kijk maar naar de gearrangeerde huwelijken.”

“Een liedje heeft niet de pretentie om ‘de’ liefde te tonen, dat zou belachelijk zijn. Liefde heeft oneindig veel scenario’s, zelfs facetten die we nog niet kennen. Het thema is oneindig rijk. Wat de meeste liedjes wel gemeen hebben, is dat ze niet het beeld geven van de rustig kabbelende, duurzame liefde. Meestal bezingen ze op nogal Hollywoodachtige wijze de eerste fase van de verliefdheid, of de hoogten, laagten en angsten in een relatie.”

“Onzekerheid, dat is nu eenmaal ook wat mensen het meest interesseert. De ene helft van de bevolking heeft een wat kabbelend liefdesleven en kijkt en luistert graag naar de zielenroerselen van de andere helft. Al die liedjes en films vergroten emoties uit, laten ons even wegvluchten, geven ons het gevoel dat we leven.”

Toch gaan veel liedjes ook over de fase na de verliefdheid, met name over de trouw, het eeuwig samenblijven ?

Rika Ponnet : “Klopt. Het opgaan in elkaar, de symbiose, ik-kan-niet-leven-zonder-jou, mijn-leven-heeft-geen-zin-zonder-jou. Wat dus veeleer wijst op een angstige hechtingsstijl. Let wel, het verlangen naar symbiose dragen we allemaal in ons. Het gaat terug op onze eerste grote liefde, de relatie met onze moeder, die start in de moederschoot. Die eerste toestand van versmelting, het verlangen om gedragen en erkend te worden door de ander, nabijheid te ervaren, blijven we ook in onze volgende liefdesrelaties nastreven. En dat zoeken we dus in een partner. We willen dat met hem of haar weer ervaren : het opgaan in elkaar, het gevoel van entiteit, het ‘wij’ tegen de buitenwereld.”

Net zoals we niet altijd naar onze relaties kijken vanuit ‘hechtingsperspectief’, doen we dit ook niet bij liefdesliedjes ?

“Inderdaad, en het is verrijkend om al die teksten even vanuit een hedendaags psychologisch denkkader te benaderen. Sinds het verschijnen van mijn boek, Blijf bij mij, nu meer dan een jaar geleden, zit deze theorie weer in de lift. Er komt meer nadruk op het verhaal van ‘hechting’ en op het therapeutische luik ervan : de Emotional Focussed Therapy van Sue Johnson. Die krijgt nu ingang tot in China, wat erop wijst dat relaties en verbondenheid toch iets universeels zijn. Je voelt ook stilaan wat openheid om ‘de duurzame liefde’ anders te bekijken. Er komt plaats voor pragmatisme in plaats van het idealistische relatiemodel dat ons elke dag wordt opgedrongen en dat uiteindelijk toch niet zo succesvol is : ruim de helft van de stellen gaat weer uit elkaar. Soms komen mensen in therapie letterlijk met de vraag hoe ze een relatie kunnen vinden zoals in de liedjes of ‘boekskes’. Maar misschien is zo’n relatie helemaal niet wat bij jou past. Iedereen heeft een emotionele historiek die sterk mee bepaalt welke partnerkeuze we maken, en het is heel moeilijk jezelf daarin zomaar te herprogrammeren. Dus zoekt iedereen het best binnen de eigen culturele context naar zijn of haar manier van verbondenheid, dat kan perfect.”

In veel liedjes klinkt de angst voor de verlieservaring.

“In die zin zijn ze vaak herkenbaar. Aan de ene kant zit de luisteraar, die vaak troost vindt in de song. Aan de andere kant zegt zo’n lied altijd veel over wie het geschreven heeft. Ik zou durven te stellen dat kunstenaars die in staat zijn om diepere intense teksten en muziek te produceren, toch ook vaak mensen zijn met een onveilige hechtingsstijl. Er zijn veel angstig-vermijdende types bij, dezelfde lovers die ook de Dag Allemaal bevolken.”

“Neem Ne me quitte pas van Jacques Brel, wat door bijna iedereen als een ultiem liefdesliedje wordt beschouwd. Eigenlijk gaat het over het onvermogen om lief te hebben. In de tekst vind ik zowel verlatings- als bindingsangst terug. Dat het ons raakt, heeft ook te maken met hoe Brel dit vertolkt. Het is zo authentiek dat het bijna alleen geschreven kan zijn door iemand die het ook zo heeft beleefd. Dat zie je vaak bij klassiekers. Je hoeft ook maar naar Brels biografie te kijken om te weten dat het klopt : zijn verhouding met vrouwen was niet bepaald eenduidig en makkelijk. Hetzelfde zie je bij een nummer als Levenslang van onze Wim Decraene : ‘Maak van mij een ander man. Maar geef me levenslang bij jou.‘ Decraene was een getormenteerde ziel en veel van zijn liefdesliedjes vertolken dat.”

Een hedendaags liedje dat dit illustreert, is misschien ‘Angst’ van De Mens, op tekst van Herman Brusselmans ?

“Het is een prachige zin : ‘Ik wil jou omdat je beter bent dan ik’, je kunt er uren op kauwen. Herman Brusselmans kan dit zo mooi verwoorden omdat het in hem zit : de angst om verlaten te worden. Dat geeft hij zelf vaak toe. Hij eist de andere op, hij wil dat die sterk is, zodat hij zwak kan zijn. Een liedje dat ongeveer alle onveilige hechtingsstijlen in zich draagt, is voor mij Each Man Kills the Thing He Loves van Gavin Friday, op tekst van Oscar Wilde : ‘Some love too little, some too long, some sell and others buy. Some do the deed with many tears, and some without a sigh.’ Dat verwoordt het onvermogen om wat begint als verliefdheid en wat we ervaren als verbondenheid, staande te houden.”

Over naar de meer realistische songs, uit welke kunnen we echt iets leren ?

“Realisme vind ik bijvoorbeeld in If I Were a Carpenter van Johnny Cash (een bewerking van Tim Hardins origineel) : ‘If I were a carpenter and you were a lady, would you marry me anyway, would you have my baby ?‘ Dit liedje gaat over zuivere partnerkeuze. In welke mate kiezen wij voor iemand om wie die werkelijk is, in al zijn alleen zijn en naaktheid ? Of is partnerkeuze veeleer een narcistische bedoening, die heel erg bepaald is door maatschappelijke en praktische facetten ?”

“Een van mijn favorieten als het over realisme gaat, is TheShip Song van Nick Cave. Lees de zinnen ‘For you know the time is nigh / When I must remove your wings / And you, you must try to fly.’ Dit stukje verwoordt voor mij mooi hoe we in een relatie altijd schipperen tussen autonomie en verbondenheid. Wat voor de ene ‘vrij’ aanvoelt, is voor de andere te oncomfortabel. Wat voor de ene veilig voelt, is voor de andere te verstikkend. Dat evenwicht blijft in elke relatie de zoektocht.”

“Wat is liefde ? Het is elkaars vleugels knippen en dat van elkaar toelaten. Het is de relatiecirkel sluiten en er vrijwillig voor kiezen om dat aspect van onze vrijheid op te geven om bij elkaar te zijn. Toch doen we ook nog pogingen om uit te vliegen, om binnen de grenzen van die relatie creatief te zijn. Cave wordt vaak als donker bestempeld, maar in enkele zinnen weet hij hier toch sterk de essentie te vatten. Veel liefdesliedjes zijn wat platjes, TheShip Song is gezongen poëzie.”

Ook La chanson des vieux amants van Brel benadert het fenomeen liefde op een vrij realistische manier.

“Het gaat over die eeuwige machtsstrijd tussen geliefden, de strijd waarover ik ook in mijn boek uitweid. Hoe lang we ook samenblijven en hoe goed we elkaar kennen, we botsen altijd op verschillen, we blijven ruzie maken. Maar die conflicten voeden net de dynamiek in de relatie. Zolang we ‘oorlog voeren’, blijft de ander ertoe doen. Het is een levenslange zoektocht, het idee van totale harmonie blijft een streven.”

NA DE OOGZIEKTE

Alfons Vansteenwegen, de man die met Liefde is een werkwoord zijn volk leerde schaven aan relaties, is meer thuis in het fenomeen van ‘de liefde’ dan in het aanbod liefdesliedjes, maar heeft zorgvuldig de tijd genomen om ons lijstje en andere songs te verkennen. Met plezier trouwens (“Er is een interessante wereld voor mij opengegaan”). “Verliefdheid heeft vaak met kijken te maken, met de ogen. Niet voor niks noem ik het een oogziekte. Je ziet de geliefde zoals jij wilt dat die is, niet zoals die werkelijk in elkaar steekt. In veel liedjes (bv. TheBlower’s Daughter van Damien Rice : ‘I can’t take my eyes off of you’) is verliefdheid een soort bezetenheid. Het gaat om de verliefdheid en het verlangen an sich, zonder dat dit samenhangt met een bepaalde persoon. Op ‘wie’ je verliefd bent, is minder belangrijk, je ‘object’ van verliefdheid kan makkelijk vervangen worden.”

“In een nummer als To Make You Feel My Love van Bob Dylan lees ik dan weer het totale verlies van identiteit. Het ‘ik zou alles doen, als jij maar gelukkig bent’. Dat hoor je ook in I’m Your Man van Leonard Cohen, toch een felgesmaakte love song. ‘Ik kan een bokser zijn, een dokter zijn, een vader zijn… ‘, alles. De ene cijfert zichzelf hier weg voor de ander. Meestal gaat dit om een tijdelijk fenomeen, gezond is het niet.”

“I Hope I Don’t Fall in Love with You van Tom Waits geeft dan weer mooi aan dat verliefdheid iets is wat ons overkomt, een gevoelstoestand waarop we geen greep hebben. Mooi is hier dat hij er ook alle nadelen van kent.”

“Dat vind je ook terug in het liedje van Frank Sinatra, gecoverd door onder anderen Diana Krall : I’ve Got You under My Skin. Het gaat weer over alles opofferen, het buiten de vrije wil staan van verliefdheid, de passie – wat dan toch een lijden is.”

“Onwerkelijkheid, daar gaat het in liefdesliedjes vaak over. All I Have to Do Is Dream van The Everly Brothers is daar ook een mooi voorbeeld van. De ander hoeft niet echt te zijn, de verliefde kan haar op elk moment oproepen in zijn dromen. Hetzelfde vind je een beetje in Are You The OneThat I’ve Been Waiting For van Nick Cave. Hier heb je het idee van die enige echte ware tussen zeven miljard andere mensen. Het is een mooie weergave van dat onvervulbare verlangen dat we allemaal kennen.”

“En dan is er het aspect van het samensmelten met de geliefde, You’re in My Heart, You’re in My Soul, zoals Rod Stewart het bezingt. Of zoals in het liedje van Diana Ross en Lionel Richie, Endless Love. De fusie voltrekt zich in de woordenloze communicatie, niet in het praten met elkaar. De werkelijkheid is natuurlijk anders. Ik zeg altijd : wil je die verliefdheid behouden, staar dan handje in handje naar de maan en zeg geen woord. Of wil je eeuwig verliefd blijven, dan moet een van de twee naar Australië vertrekken en moeten jullie elkaar roze, geparfumeerde brieven blijven schrijven. Want een van de dingen die verliefdheid doen overwaaien, is het echte samenleven.”

Realisme dus, maar uit welke liedjes spreekt een ‘liefde is een werkwoord’ ?

Alfons Vansteenwegen : “Ik verwijs graag naar Don’t Forget Me, van Marianne Faithfull. Het gaat over blijvende liefde, ook al word je ouder en ziek.”

Als het over duurzame, gevende liefde gaat, pikt hij er ook een Miel Cools (Houden van) en Herman Van Veen uit. “Ik ben aangesproken door het eenvoudige realisme in het liedje van Miel Cools. De geliefde valt altijd van zijn voetstuk, na de verliefdheid. En uiteindelijk draait het om de kleine dingen. In dit lied gaat de liefde voorbij aan de oogziekte, het brengt veeleer elementen van de samenleefrelatie samen. Wat Van Veen zingt in Liefde van later, de vertaling van BrelsLa chanson des vieux amants, is dan weer wat ik probeer te vertellen in mijn boeken Liefde na verschil en Vreemdgaan met je partner. Liefde is ook strijd, er komen kwetsuren. En seks is een gevecht, een overschrijden van tegenstrijdige verlangens en behoeften. Als je lang samen bent, breken altijd verschillen door. Je leert elkaars zwakke plekken kennen, je kunt elkaar onderuithalen door ruzie of ontrouw. Tegelijk mag je jezelf niet te veel achteruit plaatsen, hoef je niet alles te slikken, moet je kunnen afstand nemen. ‘Maar rustig leven en tevreden, is voor de liefde een gevaar‘.”

Kan het gevaarlijk zijn, naar te stroperige liedjes luisteren ? Verliezen we ons daardoor niet in de foute relaties ?

“Zolang je je bewust bent van het feit dat de meeste liedjes over het extreme gevoel van verliefdheid gaan, zolang je het onderscheid kunt maken met een realistische relatie, is er geen probleem. Ik heb niks tegen verliefdheid of tegen romantiek : de haard aansteken, een kaarsje, een glaasje wijn, het hoort er allemaal bij als we onze binnenkant aan elkaar willen vertellen. Maar verliefdheid is nu eenmaal een heel extreem gevoel en gevoelens schommelen. Het is pas in een latere fase, als we diepgaander beginnen te communiceren, dat we van elkaar kunnen leren. Op dat moment kunnen we de projecties corrigeren en wordt de liefde pas echt interessant.”

DOOR ANNELIES DE WAELE

“Een prachtige zin : ‘Ik wil jou omdat je beter bent dan ik.’ Herman Brusselmans kan dit zo mooi verwoorden omdat het in hem zit : de angst om verlaten te worden”

“Onwerkelijkheid, daar gaat het in liedjes vaak over, zoals in All I Have to Do Is Dream”

“Don’t Forget Me van Marianne Faithfull gaat over blijvende liefde, ook al word je ouder en ziek”