VOLGENS ONDERZOEK LIEGEN WE GEMIDDELD TIEN KEER PER DAG. VAN LEUGENTJES OM BESTWIL, UITVLUCHTEN EN HALVE WAARHEDEN TOT GEFINGEERDE EMOTIES EN FICTIEVE CV’S.

DE JOURNALIST : “UIT EIGENBELANG”

Michael Goovaerts doet in zijn boek ‘De waarheid over liegen’ enkele opmerkelijke vaststellingen.

1. Ongeveer de helft van onze leugens dient het eigenbelang. We liegen om goed over te komen (zoals wanneer we aanklikken bij de mening of interesses van een gesprekspartner), om straf te vermijden of om er beter van te worden. “Onze interne marketingdirecteur slaapt nooit”, zegt Goovaerts.

2. U lacht ook om mopjes die u ergeren? Ongeveer een kwart van onze leugens moet anderen een beter gevoel over zichzelf geven. “Al dienen ook sociale leugens het eigenbelang. Wie kritiek op een vriend bewust inslikt, wil een conflict vermijden.”

3. Leugens maken het samenleven draaglijk en smeren sociale interacties. “Mensen zijn van nature sociale wezens”, zegt Goovaerts. “Afhankelijk van de context of de ontmoeting in kwestie fabriceren ze de eigenschappen en emoties waar de situatie om vraagt. Verbied leugens, en het kantoor verandert in een slagveld.”

4. Mannen en vrouwen liegen ongeveer even vaak. “Mannen willen zichzelf in een gunstiger daglicht stellen, terwijl vrouwen eerder sociale leugens vertellen. Een man liegt dus over zijn cv en levensloop, terwijl valse complimenten, ontwijkende antwoorden of het minimaliseren van het eigen salaris typisch ‘vrouwelijk’ zijn.”

5. Populaire mensen zijn vaker goede leugenaars. “Op school zijn het de populairste leerlingen met de meeste sociale vaardigheden die het best liegen en daarbij hun niet-verbale gedrag onder controle houden, zoals hun gelaatsuitdrukking of stemtimbre.”

6. Acht op de tien sollicitanten ziet geen graten in liegen tijdens een sollicitatiegesprek of het opsmukken van hun talenkennis en andere zaken op een cv. “In de professionele ratrace drijft ons overlevingsinstinct snel boven”, aldus Goovaerts.

7. Op het internet liegen we gemakkelijk over onze leeftijd, uiterlijk of andere kenmerken. “Niet omdat we online zijn,” meent Goovaerts, “maar omdat de computer genoeg psychologische afstand creëert om ons van de leugen te distantiëren.” Online liegen we echter vooral over gevoelens en gedachten. Die zijn amper te verifiëren.

8. Zelfbedrog is essentieel voor ons mentaal welzijn. “Mensen liegen tegen zichzelf en negeren negatieve kritiek om een coherent en positief zelfbeeld te behouden. Daarom verzinnen we drogredenen als we dingen doen die we eigenlijk afkeuren en zijn goede prestaties altijd een persoonlijke verdienste, terwijl we een slechte beurt op anderen of op pech steken.”

De waarheid over liegen (17,50 euro) is verschenen bij Houtekiet.

DE GEDRAGSBIOLOOG : “EEN PRODUCT VAN EVOLUTIE”

Mark Nelissen is professor gedragsbiologie en antropologie aan de Universiteit Antwerpen en auteur van ‘Darwin in de supermarkt’.

“Biologen hadden tot nog toe weinig aandacht voor de oorsprong en het nut van liegen. Nochtans komen bedrieglijke communicatie en misleiding ook voor in de natuur. Hoog ontwikkelde diersoorten als chimpansees en bavianen zullen zelfs bewust informatie achterhouden of verdraaien voor hun groepsgenoten, zeker als er voedsel of paringspartners in het spel zijn. Wellicht is het vermogen om te liegen dus een product van evolutie : bedrog en leugens waren cruciaal voor de overleving van onze voorouders, en die vaardigheid raakte genetisch verankerd. Wij liegen niet meer om voedsel of een schuilplaats, wel om geld, een partner of status bijvoorbeeld.”

“Waar ik het niet mee eens ben, is de stelling dat leugens nodig zijn om onze maatschappij te doen functioneren. Uiteindelijk kun je liegen vergelijken met een warme douche : water van 35 à 40 graden is aangenaam, daarboven steeds minder. Leugens zijn dus sociaal smeersel, maar ze moeten mondjesmaat gebruikt worden om functioneel te zijn. Een autoverkoper die te vaak defecten verzwijgt, houdt uiteindelijk geen klanten over.”

Darwin in de supermarkt (16,99 euro) is verschenen bij Lannoo.

DE DOCENT : “ELKE LEUGENAAR GEDRAAGT ZICH ANDERS.”

Marc Bockstaele is hoofdcommissaris van de federale gerechtelijke politie Gent en doceert verhoortechnieken en leugendetectie.

“Mensen associëren liegen vaak met het vermijden van oogcontact, zweten en bleek worden, of met stamelen en friemelen met de handen. Al die gedragingen kunnen echter ook op zenuwachtigheid wijzen. Van universele leugensignalen is geen sprake. Elke leugenaar gedraagt zich anders : de een bloost, praat stil en verstijft, een ander klinkt zelfzeker en maakt grote gebaren. Van belang is hoe iemand zich onder normale omstandigheden gedraagt. Alleen zo kun je gedragsveranderingen herkennen die aangeven dat hij liegt. Tijdens een politieverhoor stellen we de verdachte dan ook nooit meteen de moeilijke vragen, maar knopen we eerst een rustig gesprek aan.”

“Leugenaars sturen heel wat verbale en non-verbale leugensignalen uit. De toehoorder moet dus veel elementen tegelijk evalueren : hun woorden en gedrag, maar ook hun intonatie en houding. Zo wijst een gebrek aan details in het verhaal op leugenachtigheid, en kunnen stiltes of een traag spreekritme aangeven dat hij het antwoord construeert. Veel aandacht gaat ook naar de microfaciale expressies die verraden dat mensen hun emoties onderdrukken of camoufleren met een glimlach. Leugendetectie is zoals een puzzel : hoe meer waargenomen signalen, hoe duidelijker het beeld.”

DOOR WIM DENOLF – FOTO’S MICHEL VAEREWIJCK