Als we verliefd zijn, staat niet ons hart in vuur en vlam. Cupido zit in de hersenen. Stoffen en hormonen als testosteron, cortisol en dopamine schieten hun pijlen af. De Italiaanse psychiater Donatella Marazziti ontrafelt de liefde biochemisch. “Ik ben nochtans een romanticus.”

Ik sta voor de torre pendente, de scheve toren van Pisa. In mijn verbeelding had ik hem groter, indrukwekkender en schever verwacht. Verliefde koppeltjes fotograferen er elkaar door een roze lens, de toren als getuige. Ze giechelen, kunnen niet van elkaar blijven, lijken wel elkaars spiegelbeeld. Liefde, of beter verliefdheid, maakt blind, roekeloos en vooral onkritisch. Dat is de overtuiging van Donatella Marazziti (57), de Italiaanse hoogleraar psychiatrie en neurobiologisch onderzoeker, die afwisselend aan de universiteit van Pisa en in het Santa Chiara Hospital werkt, in het centrum van Pisa.

Sinds ze in 1999 in de New Scientist aantoonde dat er heel wat parallellen zijn tussen verliefde zielen en mensen met een obsessief-compulsieve stoornis, zowel in het brein als in het gedrag, raakte haar carrière in een stroomversnelling. Sindsdien geeft ze wereldwijd lezingen en verdiept ze zich in de liefde. “Sono innamorato dell’amore. Ik ben verliefd op de liefde.”

Haar wetenschappelijke coup de foudre met de liefde gebeurde toevallig, toen ze midden de jaren negentig onderzoek deed naar de neurotransmitter (boodschapperstof in de hersenen) serotonine en mensen met de obsessieve-compulsieve stoornis (OCS). “Ik las in psychiatrische handboeken dat romantische geliefden heel sterk leken op patiënten met OCS. Allebei spenderen ze bijzonder veel tijd in het willen bezitten van iets of iemand. Ik ging op zoek naar een biologisch model om dat te staven. In 1996 ontdekte ik dat die serotonine zowel bij patiënten met OCS als bij hevig verliefde mensen tot precies hetzelfde niveau daalde.”

Toch hebt u drie jaar gewacht voordat u deze resultaten publiceerde. Bang voor de reacties ?

Donatella Marazziti : Ja. Mijn zesde zintuig zei me dat dit onderzoek veel reacties zou losmaken en mijn leven drastisch kon veranderen, omdat het aantoonde dat romantische liefde eigenlijk gestoeld is op een biochemische afwijking. Ik bleef mijn resultaten maar dubbelchecken om zeker te zijn, het werd zelf bijna een obsessie (lacht).

Zorgt dat obsessief gedrag ervoor dat een man van 45 halsoverkop zijn vrouw en drie kinderen in de steek laat voor een nieuwe vlam ?

Tot op een zekere hoogte, ja. Maar dat betekent niet dat je het per definitie moet doen, laat staan dat je je moet verschuilen achter een obsessieve stoornis.

Mannen zijn van Mars en vrouwen van Venus, behalve wanneer ze verliefd worden. Dan lijken ze meer dan ooit op elkaar.

Zeker op hormonaal vlak. Ik onderzocht de hormonale veranderingen bij vierentwintig verliefde Italiaanse mannen en vrouwen en vergeleek hun resultaten met vierentwintig Italianen die single waren of een stabiele relatie hadden. Vergeleken met de vrouwen die geen vlinders in de buik hadden, hadden alle verliefde vrouwen meer van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Mannen juist minder. Het is bijna alsof verliefdheid de sekseverschillen tijdelijk uitschakelt. In ieder geval worden de scherpe kantjes van sommige mannelijke kenmerken afgevijld, terwijl die bij vrouwen net sterker worden. Ze ‘ontmoeten’ elkaar even in het midden. Eenmaal de verliefdheid over is, keren beide testosteronniveaus terug naar normaal.

Zijn die hormonale veranderingen niet vooral het resultaat van een overdaad aan seks tijdens de verliefdheidsfase ?

Neen, want de controlegroep had even vaak seks als de verliefden. In de verliefdheidsfase hebben vrouwen wel meer zin in seks door hun hogere testosteronniveau.

Die naar elkaar toegroeiende testosteronniveaus maken hen ook blind voor elkaars gebreken ?

Dat staat vast. Als je verliefd bent, lijk je heel sterk op elkaar, althans zo voelt het aan, waardoor je elkaar heel vaak gelijk geeft. Vandaar het ideaalbeeld van de prins op het witte paard. Je denkt dat de andere de liefste persoon ter wereld is. Je wordt dus verblind, maar na enkele maanden ontdek je dat je man niet George Clooney is, en er al helemaal niet zo uitziet.

Zoeken we niet vooral ook een partner die vruchtbaar is, met het oog op voortplanting ? En schuilt daar niet een evolutionair egoïsme achter ?

Vruchtbaarheid en voortplanting zijn niet het hoofddoel van liefde. Gelukkig maar. Anders was er ook geen verklaring voor homoseksuele liefde, omdat daar geen voortplanting plaatsvindt. Liefde is er om ons vreugdevol en gelukkig te maken. Dit gezegd zijnde, liefde is ook chemie. Er vinden verschillende chemische processen plaats in onze hersenen, opgewekt door optische prikkels, maar evengoed door feromonen (reukstoffen). Die prikkelen bij de ontvanger de hypofyse (een klier ter grootte van een erwt, onder in ons brein) die verantwoordelijk is voor de productie van bepaalde gelukshormonen.

Een van de mythes over liefde is dat na de fase van verliefdheid de echte liefde volgt, maar vaak is het louter teleurstelling.

Je verliest inderdaad je ideaalbeeld, maar je krijgt in de plaats wel een persoon die je kunt vertrouwen, die niet vlucht bij de minste tegenslag. Als je dat op voorhand incalculeert, loop je geen blauwtje. Zodra de roze bril wordt afgezet, verdwijnt ook het dictaat van het brein. Dan kom je, in het beste geval, in de fase van ‘houden van’, waarin je weer rationeel kunt nadenken en beslissingen nemen. In goede relaties laait de passie af en toe wel weer op, dat toont neurobiologisch onderzoek ook aan.

Ook het stresshormoon cortisol swingt de pan uit als je verliefd bent.

(Fijntjes) Verliefd zijn is een heel stressvolle aangelegenheid. Maar er zijn ook biologische verklaringen voor.

Donatella laat op de pc een schema zien waarop verschillende delen van het menselijk brein met elkaar communiceren via een doolhof aan pijlen : de thalamus, amygdala, hippocampus en de locus caeruleus. Vooral van en naar de amygdala vertrekken veel pijltjes. Donatella doet een verdienstelijke poging om af te dalen van wetenschappelijk vakjargon naar mensentaal, zodat een leek als ik kan volgen.

De amygdala is de expert van ons brein wat betreft emoties. Angst, verliefdheid en depressieve gevoelens : het is zeer waarschijnlijk dat de amygdala erbij betrokken is. De grootste rol ervan is het herkennen van gevaar. Als we bijvoorbeeld iets ‘gevaarlijks’ zien zoals een slang, gaat er meteen een waarschuwend signaal naar de amygdala. In enkele milliseconden krijg je de ‘vecht- of vluchtreactie’. De amygdala geeft deze signalen vervolgens door naar ons autonome zenuwstelsel, waardoor onze ademhaling versnelt, ons hart sneller gaat kloppen en een stresshormoon wordt aangemaakt. Ook als je iemand tegenkomt die je leuk vindt, vinden er meteen chemische reacties plaats. Verschillende delen in de prefrontale cortex, die zich vooraan in de hersenen bevindt, werken mee om binnen enkele milliseconden te weten of je je aangetrokken voelt tot iemand wanneer je een gezicht ziet. Je kan dat verliefdheidsgevoel niet tegenhouden, het overkomt je. Bij verliefdheid neemt de activiteit van de amygdala wel af, wat leidt tot een verlaging van angstgevoelens. De hippocampus is dan weer een hersengebiedje dat verantwoordelijk is voor het leren, onthouden en herinneren. Wetenschappers hebben niet alleen aangetoond dat moederliefde een belangrijke impact heeft op de hippocampus (gezonde kinderen die veel liefde en zorg kregen van hun moeders, hebben over het algemeen een tien procent grotere hippocampus). Dit hersengebiedje zorgt er ook voor dat emotionele gebeurtenissen worden opgeslagen in ons geheugen. Ik geloof rotsvast dat je verliefd wordt op personen die dezelfde positieve gevoelens uitstralen als die mensen die je sinds je geboorte verzorgden. Je wordt niet verliefd op je moeder of vader, maar je geheugen roept die aangename gevoelens van weleer op. Daarom zeggen we ook ‘Het voelt gewoon goed’ of ‘Het is alsof we elkaar al jaren kennen’. Als je als kind verwaarloosd werd en niemand gaf jou liefde, dan is de kans in ieder geval bijzonder groot dat je liefdesleven later een ramp is.

Onlangs herbekeek ik de film Il Postino, over postbode Mario die met de hulp van dichter Pablo Neruda zijn liefde verklaart aan Beatrice. Een ode aan de poëtische liefde. Uw critici vinden dat u de poëzie van de liefde vernietigt, omdat u ze reduceert tot een spel van neurotransmitters en hormonen.

(Fel) : Daar ben ik het niet mee eens. Ik hou trouwens van Pablo Neruda. Ik leg een aantal biologische mechanismen over de liefde bloot, maar wij, wetenschappers, hebben nog lang niet alle mysteries over de liefde ontrafeld. Ken je Zeno’s paradox over Achilles en de schildpad ? Achilles, de snelste man ter wereld, achtervolgt een schildpad, maar zal die nooit voorbijsteken. Net als Achilles zullen we de liefde nooit volledig inhalen. En gelukkig spelen er niet alleen biologische mechanismen. Als wetenschapper kijk ik naar de liefde via neurale processen, maar als liefhebbende kijk ik er op een romantische manier naar en laat ik mijn verbeelding spelen. De Italiaanse natuurkundige Galileo Galilei zag sterren als enorme gaswolken, maar als je ’s avonds op de Piazza dei Miracoli (vlakbij de toren van Pisa) loopt met je geliefde en je kijkt samen naar de maan en sterren, dan denk je helemaal niet aan gasvorming. Liefde is net als het heelal oneindig groot en je kunt ze vanuit heel veel verschillende invalshoeken benaderen.

Hoor ik een romantische ziel?

(Heel serieus) Ik schrijf zelfs gedichten. Soms geloof ik dat poëzie sneller de waarheid raakt dan wetenschap.

U schreef het boek ‘La natura dell’amore’, waarin u uw wetenschappelijke resultaten vertaalde naar een groot publiek. Niet evident.

Na mijn doorbraakonderzoek in 1999 gaf ik veel interviews en leerde ik mijn taal aanpassen om begrijpelijk te zijn voor jan met de pet. Ik realiseerde me dat er toen nog geen boek bestond over de biologie van de liefde en vond het belangrijk om de grenzen van de wetenschappelijke wereld te overschrijden. Een Italiaanse uitgever geloofde erin, en La natura dell’amore werd nadien ook in het Portugees en het Grieks vertaald, maar jammer genoeg niet in het Engels. Engelstalige uitgevers denken vaak dat ze alles al weten.

U schreef ook een essay over jaloezie ‘E vissero per sempre, gelosi e contenti’ (En ze leefden voor altijd, jaloers en gelukkig).

Jaloezie is van alle tijden. Maar in Italië kon je tot voor enkele jaren niet meer zeggen dat je jaloers bent. Toegeven dat je jaloers was, betekende dat je een ouderwetse man of vrouw was. Jaloezie en liefde zijn met elkaar verbonden, als een Siamese tweeling. Wie liefheeft, is jaloers. Ook dat kun je biologisch verklaren, al is het heel ingewikkeld. Ik verrichtte verschillende studies naar jaloezie, waaronder ook naar patiënten die obsessief jaloers zijn, zoals stalkers. Ook het Othellosyndroom is van alle tijden. In Shakespeares gelijknamige tragedie lijdt de hoofdpersoon aan een irrationele, pathologische jaloezie, die uiteindelijk zelfs leidt tot de dood van zijn geliefde Desdemona. Meestal stalken mannen vrouwen, maar het omgekeerde gebeurt ook. Ik heb het genoeg gezien, maar mannen zwijgen er meestal over omdat ze zich schamen om toe te geven dat ze gestalkt worden. Ik constateerde vooral een afname van serotonine bij obsessief jaloerse mensen. Het Othellosyndroom komt ook voor bij patiënten met parkinson. Het is bekend dat een gebrek aan dopamine (een neurotransmitter) in de hersenen de motorische symptomen van de ziekte van Parkinson veroorzaakt. Wanneer je nu extra dopamine geeft aan deze patiënten, vertonen velen irrationeel, jaloers gedrag. Ze zijn ervan overtuigd dat hun partner hen bedriegt. Maar ook gewone jaloezie is heel complex en vooral vaak misverstaan. Een gevoel van jaloezie overvalt je. Je voelt het onmiddellijk, zoals een slangenbeet. We moeten die gevoelens leren aanvaarden en rationeel proberen te achterhalen vanwaar ze komen. Anders vernietigen ze de liefde. Maar als je obsessief jaloers bent, breng je toch best een bezoekje aan de psychiater.

Kan wetenschap ons helpen in onze zoektocht naar liefde ?

Ik geloof het wel, maar je moet er zelf in geloven. Ik denk meer dan ooit dat je elke dag hard aan je relatie moet werken, ook al klinkt dat helemaal niet romantisch. Liefde is een levend organisme : je moet het voortdurend voeden. Het is ons door de natuur geven om onze vreugde te vergroten, maar zoals elke vreugde moet je ze verdienen. Eén ding staat vast : we kunnen niet zonder liefde.

Bent u zelf gelukkig in de liefde ?

Heel gelukkig. Mijn eerste echtgenoot stierf onverwacht als prille veertiger. Moeder Natuur besliste dat we samen geen kinderen konden krijgen. Mijn huidige partner heeft wel kinderen die ik heel graag zie. Ik heb geleerd dat het niet belangrijk is om alleen je eigen kinderen lief te hebben. Soms zijn de genen heel egoïstisch. Ze dwingen ons als het ware om alleen van onze eigen kinderen te houden. Kijk maar naar de maffia, waar de eigen familie of clan heilig is. Geluk en materieel bezit zijn er enorm gelieerd aan de eigen genen. We moeten onze hersenen gebruiken om die egoïstische reflex te overwinnen en ook van andermans kinderen te houden.

DOOR SAM DE KEGEL & ILLUSTRATIE KORNEEL DETAILLEUR

“Verliefde vrouwen hebben meer testosteron. Mannen juist minder. Alsof verliefdheid de sekseverschillen tijdelijk uitschakelt.”

“Kom je iemand tegen die je leuk vindt, dan vinden in de hersens binnen enkele milliseconden chemische reacties plaats. Je kunt dat verliefdheidsgevoel niet tegenhouden”

“Je wordt verliefd op personen die dezelfde positieve gevoelens uitstralen als de mensen die je sinds je geboorte verzorgden. Daarom zegt men : Het is alsof we elkaar al jaren kennen”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content