Een fabriek sluit de deuren. Een baas bezuinigt. De crisis slaat toe. En dan begint het lange wachten, het soms vruchteloze zoeken naar een nieuwe job. Werkloosheid is als een sterfgeval : je denkt er niet aan tot het je overkomt.

De economie mag dan stilaan uit het dal klimmen, boven de arbeidsmarkt pakken zich nog steeds donkere wolken samen. Experts voorspellen dat de werkloosheidsgraad zijn recordhoogte nog moet bereiken. De gevolgen zijn niet min. Wie zonder job zit, weet dat dat niet alleen zijn kapitaal maar ook zijn eigenwaarde, zelfstandigheid, mentale fitheid en zelfs toekomstplannen op losse schroeven zet.

“Ik heb nooit in de Schelde of van de Boerentoren willen springen”, zegt Johan*, “maar het verbaast me niet dat werkloosheid soms fatale gevolgen heeft.” Voor de 46-jarige industrieel ingenieur viel de bijl plotseling en genadeloos. “Knock-out : zo voelde ik me toen mijn bedrijf, waar ik dertien jaar had gewerkt, me meedeelde dat ik een van de naakte ontslagen was na een reorganisatie. Ik reageerde verbijsterd en was vol ongeloof. Het nieuws kwam extra hard aan omdat ik geloofde dat ik nog enkele jaren safe zat. Ik ben er maandenlang serieus ziek van geweest.”

Ook Linda Lenaerts (43) belandde in een depressie toen het architectenbureau dat ze met haar man dreef na tien jaar de boeken moest sluiten. “Ik was zo teleurgesteld toen we de zaak niet meer konden redden. Het hele pand, zeven personeelsleden, ons sociaal netwerk, onze job, we raakten alles kwijt.” Ze bleef achter met een berg schulden, telefoontjes van misnoegde leveranciers, sensatiebeluste kennissen en een huwelijk dat op springen stond. “Ik had altijd onbezoldigd gewerkt om de kosten te drukken, maar mijn man bleek veel achtergehouden te hebben.”

Dan ziet het er rooskleurig uit voor Oscar Ovalle. Hij is 33, kerngezond en pasgetrouwd. “Ik mag niet klagen maar er zijn dagen dat ik mijn vertrouwen verlies, me afvraag wanneer het eindelijk gaat gebeuren. Sinds ik ruim een jaar geleden de Verenigde Staten voor België verruilde, het thuisland van mijn vrouw, ben ik op zoek naar een solide job. Ik heb een Colombiaans diploma Internationale Relaties en behaalde in Australië en de VS communicatie- en managementmasters. Mijn job als senior manager bij Hertz, waar ik tien managers en tweehonderd werknemers onder me had, gaf ik op om een nieuwe vestiging van een familiebedrijf te openen. Mijn werkethiek kreunde toen ik ontdekte dat mijn bazen misleidende informatie verspreidden bij de klanten. Toen ze me ontsloegen, was ik opgelucht maar vooral woedend. Ze hadden me erin geluisd.”

Bloedarmoede

Zeven jaar na de feiten staat Johans gezicht nog op onweer als hij denkt aan het verlies van zijn geliefde baan. “De vraag ‘waarom hebben ze mij er uitgepikt ?’ maakte me woedend. Het antwoord zocht ik op den duur bij mezelf. Ik begon aan alles te twijfelen maar heb me nooit geschaamd. Mijn naaste omgeving bekeek me niet als paria en de rest, je m’en fous. Goddank is de vernedering afgeschaft van elke dag een stempel te moeten halen. Maar het blijft een bittere pil. Ik amuseer me met zelfstudie op de computer of in de bibliotheek, maar mis de intellectuele kick. Ergens stevig je tanden inzetten. Wie zijn job alleen doet voor het loon is mislukt.”

“Ik ben het gewoon om productief te zijn en kan daar ook erg van genieten”, zegt Oscar. Hij ontpopte zich als een vlijtige huisman en student Nederlands, maar dat is niet veel meer dan een doekje voor het bloeden. “De sociale waarde van werk is enorm. Veel mensen zijn trots op wat ze doen en drijven conversaties vaak in die richting. Dat is een ongemakkelijke en soms ronduit genante situatie voor mij.”

“Ze nemen je niet meer au sérieux”, vindt Linda. “Het drukt een stempel. Niemand voelt zich graag waardeloos. Ik moet een drive hebben, een uitdaging met zelfs wat stress. Maar twee jaar lang had ik niet de moed om op de arbeidsmarkt te gaan. Ik zat in een neerwaartse spiraal. De stress bezorgde me hoofdpijn en ik leed aan bloedarmoede. Als je er zo door zit, moet je professionele hulp zoeken. Praten met psychologen bracht verlichting, verruimde mijn blik. Ik wilde weer leven, mijn eigen keuzes maken !” Een job was het middel. Een intermezzo als poetsvrouw niet te na gesproken was Linda nog afhankelijk van haar man, met wie de spanningen hoog opliepen. “Toen het gas en de elektriciteit werden afgesloten, was de maat vol. Ik ging weg bij mijn man, en kreeg een jaar een leefloon omdat ik job noch uitkering had.”

Ook Oscar krijgt als buitenlander geen stempelgeld. “Naar hier verhuizen was een risico maar mijn buitenlandse ervaringen hebben me realistisch gemaakt. Mijn enige verwachting was dat ik in België werk zou vinden, niet eens van mijn vroegere niveau. Maar de weg is langer en harder dan gedacht, en de onzekerheid weegt zwaar. Zonder baan kan ik me nooit volledig integreren, ook al ben ik getrouwd met een Belgische, woon ik niet in een Colombiaans getto en heb ik hier voet aan de grond. Ik gebruik het niet als excuus maar soms denk ik dat ze liever een Belg dan een vreemdeling aannemen.”

Het begon nochtans veelbelovend. “Ik kon na een week op gesprek bij de Bank of New York maar had te weinig ervaring in de financiële sector. Daarna werd het heel stil. Mijn vrouw vond snel werk als logopediste en we verhuisden naar het Gentse. Laat die streek nu net hard getroffen zijn door de crisis, denk maar aan Volvo Cars. Bedrijven antwoorden me dat ze overspoeld worden door werkzoekenden.”

Mijn tijd komt nog

Johan vist de schaarse aanbiedingen elders uit zijn mailbox want thuis kan hij zich geen internet meer veroorloven. “Wat eens standaard was, is nu luxe. Lid worden van een sportclub is onbereikbaar. Al mijn geld gaat naar het dak boven mijn hoofd. Gelukkig woon ik in een appartement met veel licht.”

Ook in zijn hoofd voelt hij zich nooit opgesloten. “Ik denk niet te veel na, anders zie je alles nog zwarter. Laat de tijd maar zijn werk doen. Het is niet slecht om na je ontslag drie maanden te gaan vissen of darts te spelen om je verstand op nul te krijgen, maar mijn sabbatical duurde te lang. Ik zou nu andere tools gebruiken. Zo heb ik aangedrongen op een ICT-bijscholing want de markt is ongemeen hard voor ‘onverkoopbare’ veertigers zoals ik. Alle werkgevers vinden het generatiepact fantastisch, maar niet in hun bedrijf. Ik blijf zoeken, want ik wil me nog vijftien jaar nuttig maken.”

Linda heeft niets dan lof voor trajectbegeleiding. “Dankzij die mensen werk ik al vier maanden bij vzw Hartziekte, die personen uit de ‘kansengroepen’ herintegreert in de markt. Je moet niet bang zijn voor een omscholing. Ik heb marketing- en PR-diploma’s, maar ben heel blij dat ik hier de administratie doe. Ik ben gelukkig, ik heb weer een doel.”

Oscar overtuigt zichzelf er elke ochtend van dat het snel beter wordt. “Door vakliteratuur te lezen probeer ik mezelf competitief te houden, maar na een jaar niet meer te hebben gebasketbald zou je ook veel harder je best moeten doen. Werkloosheid is als een sterfgeval : je denkt er niet aan tot het je overkomt. Het ondermijnt je plannen, zoals de lening voor het huis waar we van dromen. Ik begrijp dat het mensen tot slechte beslissingen brengt. Ik ben nu een zorg voor anderen, dat zou niet mogen. Maar hoe donker ook, er brandt altijd een lichtje. Een bemoedigende stem helpt enorm. Als mijn vrouw zegt ‘je bent een fantastisch persoon met veel capaciteiten’, dan kan ik weer vechten. Ik weet dat mijn tijd nog komt !”

Met dank aan VDAB en

Vzw Hartziekte.

* Johan is een fictieve naam.

Door Katrien Steyaert Illustratie Sebastiaan Van Doninck

“De markt is ongemeen hard voor ‘onverkoopbare’ veertigers zoals ik. Alle werkgevers vinden het generatiepact fantastisch, maar niet in hun bedrijf. Ik blijf zoeken, want ik wil me nog vijftien jaar nuttig maken.”