Zap Mama is niet meer. Maar er ligt wel een nieuwe cd in de winkel en er komen een Amerikaanse en een Europese tournee. Marie Daulne over haar herbronning en over Zap Mama tweede versie, ?le Zap nouveau?.

Jacky Huys / Foto Guy Kokken

Eigenlijk is dat de enige grote fout die ik gemaakt heb,? zegt ze, ?dat ik niet van bij het begin geafficheerd heb dat ik Zap Mama was. Zap Mama is altijd een concept geweest, een naam die ik uitgeleend heb aan vijf meisjes en die ik op een gegeven moment teruggenomen heb. Een paar van de meisjes waren kwaad. Er waren er die bijna eisten dat ik door zou gaan. En toen heb ik gezegd : voor onze vriendschap helemaal vijandschap wordt, stop ik ermee. In het begin gaf ik interviews waarin ik uit beleefdheid bijvoorbeeld zei : ‘On a été en Afrique’. De andere meisjes lazen dat en in een volgend interview zeiden zij ook : ‘On a été en Afrique’. Terwijl ze Afrika nog nooit van dichtbij hadden gezien. Van dan af sprak ik in de ‘je suis’-vorm, en toen namen ze me dat kwalijk : ‘Hé, je bent niet de enige in Zap Mama’. Tja.?

Zap Mama is dus niet meer. Ook inhoudelijk. Marie heeft zich herbrond, wederom in Afrika, bij de Toearegs. Ze heeft geluisterd naar muziek uit Bali, naar de laatste Spearhead, naar klassieke cd’s, naar Ascenseur pour l’échafaud van Miles Davis. Ze heeft haar groep volkomen vernieuwd, er bijvoorbeeld een bassiste uit Ivoorkust aan toegevoegd, een drummer uit Brussel, de broer van Khadja Nin, een Scandinavische zangeres én een meisje uit Jamaica. En ze zingt nu ook in het Engels, het charmante gebroken Engels dat Franstaligen meestal spreken. Op de nieuwe cd, 7, zijn er gastoptredens van onder anderen reggaelegende U-Roy, Michael Franti van Spearhead, enkele leden van Wizards of Ooze en de Molenbeekse rapper Bachir. De kans is met andere woorden reëel dat fundamentalistische world-liefhebbers die kickten op het a capella-werk afhaken. Het vergt een aantal beluisteringen om te horen dat dit het behoorlijk briljante en logische vervolg is op Zap Mama (1991) en Sabsylma (1994). Marie haalt de schouders op : ?Mijn manager maakt zich ongerust, ik niet. Wie Zap Mama écht begrepen heeft, zal mij volgen. Wij mij niet volgt, heeft het niet begrepen en moet nog maar eens goed naar de vorige én de nieuwe luisteren.?

Het is een zaterdagochtend en in een zaaltje in Anderlecht oefent le Zap nouveau Jogging à Tomboctou in. Over and over. Een nieuwe Gentse zangeres wordt opgeleid door Sabine Kabongo (lid van het eerste uur en op de nieuwe cd nog als productieassistente van Daulne aanwezig), die er een week geleden na een vakantie in Bali ook het bijltje bij neergelegd heeft. Ze zag het toeren niet meer zitten. En dan had ze nog de callsheet niet gezien die de manager aan iedereen uitdeelt. Een dag na het interview gaat Marie vier dagen in New York om interviews te geven én een fotosessie te doen voor Vogue. Daarna volgen Europese promotie, verdere repetities, en op 27 februari de première in Hamburg, gevolgd door Amsterdam, Londen, Parijs, Zürich, Bern, Florence, Milaan, München en Brussel. Twee dagen na de Ancienne Belgique start een eerste tournee door Amerika, die loopt van 18 maart tot 27 april. In mei volgt een tweede Europese rondreis, en in augustus mogelijk een bisserie in Amerika.

Marie blaast warm en koud : ?Het is waanzin, ja. Ik hou van mijn afgesloten leventje, maar ik hou er evenzeer van om mensen te ontmoeten en mijn leven met hen te delen. En de warmte die je van het publiek krijgt, is zo overrompelend dat je ze eigenlijk niet kan missen. Elke artiest heeft een ego dat hij moet bevredigen, wij zijn allemaal narcistisch.?

Eind 1993, begin 1994 is er een knop omgedraaid in het hoofd van Marie. ?Mijn instincten hebben me gezegd : stop, het is tijd om op te houden en jezelf te herbronnen. Ik was leeg, er zat niéts meer in me. En dus ben ik naar de woestijn getrokken. Ik wist dat ik daar iets zou vinden, uit ervaring. Als je de natuur intrekt, kun je er zeker van zijn dat alles zal terugkomen. Je gaat als een vod de wildernis in en je komt als Hercules terug. Er is maar één voorwaarde : je moet naar jezelf kunnen luisteren. Als je reist en je doet niets dan zeuren over je levensomstandigheden, zal je niets horen. Iedereen zei me dat ik gek was om alles te laten vallen, maar ik heb geantwoord : ‘Ik ben belangrijker dan de showbusiness’. Ik wist ook niet wat ik na mijn herbronning zou doen, ik weet ook niet of ik nu nog evenveel succes zal hebben als ervoor, maar eerlijk gezegd kan het me ook geen bal schelen.?

Had je het idee dat je alles uit Zap Mama, eerste en tweede versie, gehaald had ?

Marie Daulne : Oh ja. Met de vijf meisjes hadden we ons plafond bereikt. Ik had behoefte aan evolutie, aan andere klanken, aan drums en een bas. Je mag niet vergeten dat mijn eerste liefde de jazz is, met andere woorden : zingen én improviseren met instrumentale begeleiding. Ik heb een beetje school gelopen aan de Jazz Studio in Berchem, ik heb in Brusselse cafés jazz-standards gezongen, ik heb altijd van Ella Fitzgerald gehouden en ik heb bij het project Ladies Sing the Blues gezongen, al sprak ik toen nog geen woord Engels. Ik heb die liefde, eigenlijk een beetje tegen mijn zin, aan de kant geschoven om met Zap Mama a capella te werken. Ik had gedacht dat het heel eventjes zou zijn, maar het succes heeft me bij verrassing genomen.

Heb jij in je jazzperiode nooit een plaat willen maken ?

Ik heb nooit een plaat willen maken tout court, en ik was er toen absoluut niet toe in staat. Ik was bang van de studio. Men moet een beetje aandringen, zoals ook nu weer : Virgin heeft gebeld en gezegd dat ze een contract met me wilden tekenen. Ik zei dat ze niet eens wisten wat ik solo zou doen. Maakte niet uit, zeiden ze, ze hadden vertrouwen in me. Mijn vroegere firma was minder opgetogen. Dat zal logisch zijn, zeker. Tenminste : als je een zakenman bent. De baas van de ex-firma zei dat ik de artiest was die zijn kassa het meest gevuld had en dat ik een leegte zou laten als ik zou opstappen. Maar wat kan mij rijkdom schelen ? Ik was arm, ik ben arm groot geworden, en nu ik een beetje geld heb, wil ik het eigenlijk nog altijd delen met armen.

Als je zegt dat je je in Afrika gaat herbronnen, wat moet ik me daar feitelijk bij voorstellen ?

Deze keer ben ik een maand bij de Toearegs gaan leven en naar hun muziek gaan luisteren. Naar griotten, zo’n verhalenvertellers, maar ook naar mensen die gewoon op de straat zingen. Ik heb een aantal zangeressen uitgenodigd om op mijn cd mee te doen en ze zingen fantastisch, ook al zijn het geen professionals. Mensen die weinig hebben, materialistisch gesproken dan, zoeken veel in zichzelf en zijn dan ook rijker dan iemand met hopen geld.

Op het hoesje van de cd sneer je tegen de neokolonialisten die Afrika vandaag laten omkomen om het achteraf makkelijker te kunnen herkoloniseren.

Ik walg van wat er vandaag in Afrika gebeurt. Ik geloof niets van al die ziekten die zogenaamd op dat continent ontstaan zijn en die het uitroeien. De waarheid is dat iemand die ziekten daar geïntroduceerd heeft om een grote kuis te kunnen doorvoeren. Veel westerlingen vragen me wat ze moeten doen om te helpen. Dan zeg ik : ?Ter plaatse gaan kijken. Geloof niet wat de televisie zegt, geloof niet wat je in de kranten leest, maar ga ter plaatse en praat met de mensen, man tegen man, vrouw tegen vrouw.? In Mali heb ik een Canadees ontmoet die in zijn vaderland alles had achtergelaten om in Afrika te wonen en werken. Hij leefde er met de mentaliteit van de Afrikaan, maar hij had er met de attitude van de westerling wel al een school opgericht. Dát bedoel ik. Ja, er zijn ziektes in Afrika en er is ellende, maar er zijn ook nog andere dingen.

Een paar jaar geleden zei je me dat het verdwijnen van Mobutu een burgeroorlog zou ontketenen. Je was visionair.

Hij komt steeds dichter, ja. Maar je moet daar niet echt visionair voor zijn : de mens maakt altijd weer dezelfde fouten. Dit is gewoon een herhaling van 1964 met de Katangese rebellen die mijn vader hebben vermoord. Ik heb laatst aan mijn moeder gevraagd hoe zij naar het Zaïre van vandaag kijkt, en ze kan er nauwelijks over spreken : voor haar is dit een déjà vu.

Zou je ooit permanent in Afrika willen wonen ?

Misschien, nadat ik de hele wereld gezien heb, want in wezen ben ik een nomade. Ik zou hoe dan ook liever oud worden in Afrika dan in Europa. Als je hier oud wordt, stopt men je als een lastpak in een aftands tehuis en kijkt men niet meer naar je om. In Afrika is het meer van : hoe ouder, hoe gerespecteerder. Pas op, mijn wortels liggen meer in België dan in Zaïre, alleen al omdat ik de taal daar niet meer beheers en ik dus geen contact meer kan hebben. Dit gezegd zijnde ben ik ook geen 100 % Belgische. Ik ken beide mentaliteiten, ik kan me aan beide aanpassen.

Ik heb me laten wijsmaken dat de titel van je cd, ?7?, verwijst naar een filosofie van pygmeeën.

Niet alleen dat. Zeven is een universeel cijfer : de zeven hoofdzonden, de zeven dagen van de week, zeven als geluksgetal. In Mali heeft iemand me verteld dat iedereen in Afrika zes zintuigen heeft en daarnaast een beperkte groep mensen ook nog een zevende : het kunnen genezen van anderen. Die man drukte me ook op het hart dat ik dat zevende zintuig bezat en dat het dus mijn taak was om te zingen en op deze manier anderen te proberen te genezen. Ik merk dat het voor mij makkelijker is dan voor anderen om mensen rond me te verzamelen en muziek te maken, maar mezelf daarom ?Artiest? noemen, vind ik te pretentieus. Ik geloof niet dat iedereen kan creëren : sommigen onder ons zijn geboren om uitvoerders te worden.

Elk kind tekent of schildert graag, elk kind slaat graag op een trommel : zijn het niet de volwassenen die de schepper in ons de nek omwringen ?

’t Is niet omdat een kind een tekening maakt dat het een Schepper is. Iedereen kan zingen, maar niet iedereen kan een compositie schrijven à la Mozart. Dát is genie. Wat je vandaag op de radio hoort, is stront die iedereen kan maken. En die iedereen, helaas, ook maakt. En draait. En beluistert (glimlacht).

Je eindigt het liedje ?Belgo Zaïroise? met een knipoog naar Bob Marley : ?No man no cry?.

Een grapje, Zaïrese vrouwen die reggae spelen. In mijn jonge jaren frequenteerde ik Zaïrese kringen waar men gek was op reggae, en Bob Marley’s ?No woman no cry? is natuurlijk een van dé volksliederen van de wereld. Wij hebben nu trouwens een Jamaicaanse in de groep : niets is toevallig in het leven.

Ik dacht eerst dat je feministische motieven had.

Ga weg. Om te vermijden dat ik hele legioenen feministes achter me zou krijgen, heb ik trouwens twee mannen in Zap Mama opgenomen. Ik ben een vrouw, een échte vrouw. Ik hoor mezelf wel eens omschrijven als ?een vrouw met ballen?, en dan word ik bepaald wrevelig. Waarom zou men van een krachtige vrouw moeten zeggen dat ze de kloten van de man heeft ? In Japan heeft men een originele kijk op galanterie : waarom houdt een man de deur open en laat hij de vrouw voorgaan ? Omdat hij bang is van haar. En waarom vraagt een man altijd wat een vrouw wil doen ? Omdat hijzelf geen flauw idee heeft en hij door de vraag op die manier te stellen zijn zwakheid kan verbergen. Ik ben het overigens ook volledig eens in het tegenovergestelde geval : waarom moet een man die koket is of die graag de kleine jongen is bij zijn vrouw verwijfd worden genoemd ?

Je hebt de cd opgedragen aan elk kind en aan elk nog levend kind in een volwassene.

Ken je Yves Hunstadt ? Da’s een Waalse acteur die ooit eens geschreven heeft dat volwassenen kerkhoven zijn van kinderen. Prachtig. Ik ben ook altijd gek geweest op het verhaal van Peter Pan. Ik heb een zus van vijftien, die volop in haar puberteit zit. Ze vroeg me laatst waarom ze zoveel weende en ik zei : ?Je bent verdrietig omdat het kind in jou aan het sterven is. Je moet het leven van volwassenen niet zo ernstig nemen.? Ik ben met haar naar de stad geweest, waar ik op straat koprollen heb gemaakt en waar ik gezongen heb tot ze lichtjes gegeneerd vroeg of ik niet wou ophouden (glimlacht). Maar dat is voor mij volwassenheid : je hebt meer verantwoordelijkheid en je hebt een groter geweten, maar je bent niets als je niet meer kan grollen en zeveren. Ik heb de broer van Khadja Nin in mijn groep : hij is de 40 gepasseerd, maar hij ziet er 25 uit omdat het kind in hem is blijven leven. Men zegt trouwens dat veel Afrikanen een beetje naïef zijn, maar voor mij is dat in deze optiek een compliment.

Heeft de geboorte van je dochter Kesia je veel veranderd ?

Oh ja. Vroeger holde ik van hot naar haar om muziek te beluisteren of te maken, nu blijf ik vaker bij haar : spelen, gek doen, verhalen vertellen. Vandaag heb ik de hele dag repetitie, maar vanavond word ik weer helemaal moeder. Ik vertrek morgen naar New York voor vier dagen, bon, dan mag Kesia vanavond in mijn bed slapen. De hele problematiek van de voorbije maanden in België is in wezen op dit terug te brengen : volwassenen in wie het kind nog leeft, zijn niet in staat om crapuleuze dingen te doen met kinderen. Ik heb voor de tweede cd van Zap Mama al een liedje geschreven over kinderprostitutie omdat het niet iets van gisteren of zelfs eergisteren is, maar van alle tijden. Je kan alleen maar blij zijn, nu ja, dat de hele problematiek op straat ligt, en je kan hopen dat afnemers van die merde zich een beetje meer zullen schamen.

Laten we voor eens en voor altijd je imagoprobleem uit de wereld helpen : ben jij een kreng zoals iedereen beweert ?

Wie is iedereen (glimlacht) ? Heb je het ook gevraagd aan mijn minnaar, de vader van mijn dochter ? Weet je wat het is ? Ik ben een gelukkige vrouw : ik werk, ik maak muziek, ik schrijf, ik reis, ik heb een prachtig kind, l’amour ça va. Dus menen journalisten te moeten zoeken tot ze iets negatiefs vinden. En dus zeggen ze dat ik moeilijk ben. Ik luister altijd naar wat men me te zeggen heeft, maar ik en ik alleen beslis uiteindelijk. Als ik van iemand hou, maar ik voel dat het muzikaal niet klopt, dan aarzel ik niet om zo iemand aan de deur te zetten : ?Sister, we stay friends but that’s all.? De coproducer van 7 had een hemelse schrik van me omdat hij die reputatie ook kende. Achteraf heb ik gevraagd : ?En ?? Hij moest lachen. Ik weet waar die geruchten vandaan komen : als je mensen uit je groep zet, dan zijn ze verbitterd, omdat het lijkt op het einde van een liefdesverhouding waarbij de ene de andere verstoot. Warmte wordt kilheid en kilheid leidt tot kwaadsprekerij.

Je zingt op 7 voor het eerst in het Engels. Je doet zelfs covers van Phoebe Snow (?Poetry man?) en Etta James (?Damn your eyes?).

Omdat ik niet meer verwacht dat de Amerikanen en de Japanners Frans begrijpen (glimlacht). Michael Franti van Spearhead heeft me Poetry man voorgesteld. Damn your eyes heeft te maken met een liefdesgeschiedenis van toen ik puber was. Ik heb dat liedje ontelbare keren meegezongen met de radio en het heeft mijn verdriet wat verholpen. Ik ben blij dat ik het eindelijk opgenomen heb ; ik wou het al lang doen, maar ik heb mezelf en het nummer weggecijferd voor de groep. Ik heb me indertijd zelfs op het dansen gestort om mijn stem niet op de voorgrond te laten komen. Dom, hé.

Waar wil je binnen tien jaar staan ?

Geen flauw idee, ik leef van dag tot dag. Laat de toekomst maar beslissen. Als je me twee jaar geleden had gevraagd of Zap Mama nog zou bestaan, dan had ik je niet kunnen antwoorden. Ik laat me leiden door mijn instincten. Ik laat me ook niet meer verleiden tot uitspraken als ik hou niet van die of die muziek, omdat ik al ervaren heb dat ik zoiets alleen maar zei omdat mijn oren dicht zaten. Ik heb ook maar één droom meer over : innerlijke vrede hebben. Iedere keer dat ik een klavertjevier vind, is dat mijn enige wens : evenwicht. Ik ben erg katholiek opgevoed : iedere avond moesten wij bidden en iedere avond sprak ik tegen God maar eigenlijk dus tegen mezelf over wat ik goed en slecht had gedaan. Ik vond dat verrijkend, vandaar dat ik me ook kan voorstellen dat sommige mensen kracht en zekerheid kunnen putten uit godsdienst. Je mag niet vergeten dat ik heen en weer ben geslingerd tussen twee culturen : een waar je met je vingers eet en een waar een servet onontbeerlijk is. Da’s moeilijk om te begrijpen voor een kind, hoor.

Noem je jezelf nog godsdienstig vandaag ?

Ik geloof in de natuur. Voor veel religies is de natuur God. Ik wil dat begrip niet definiëren, ik geloof ook niet in één bepaalde godsdienst. Ik ben katholiek opgevoed en ik wil dat niet ontkennen. Ik kán dat ook niet, want om de haverklap heb ik het over Jésus Marie en zo (glimlacht). Maar ik gruwel van de dingen die men de paus doet zeggen. Je moet nooit blindelings iemand volgen, maar luisteren en nadenken. Twee van mijn zussen zijn islamitisch geworden, gelukkig niet extremistisch, want wat die mensen met vrouwen en kinderen aanrichten, is wraakroepend. Een andere zus is met een jood getrouwd en haar zoon wordt volgens dat geloof opgevoed. Mijn broer is, na jaren van atheïsme, vandaag katholiek en mijn moeder protestant. En toch zitten we allemaal aan dezelfde tafel, respecteren we elkaar, kunnen we om elkaar lachen én houden we van elkaar. Als het binnen één familie kan, dan moet het toch ook binnen één wereld mogelijk zijn ?

?7? van Zap Mama is verschenen bij Virgin. Het voorlopig enige Belgische concert van de groep staat genoteerd op 14 maart in de AB Brussel. Info : tel. (02) 548.24.24.

Marie Daulne (op de voorgrond) met haar vernieuwde groep, onder wie een bassiste uit Ivoorkust, een drummer uit Brussel, de broer van Khadja Nin, een Scandinavische zangeres en een meisje uit Jamaica.