Tijdens de Holocaust werden haast alle Joden uit Krakau gedeporteerd. Nu herleeft hun wijk Kazimierz weer dankzij muziek(festivals), horeca in Joodse stijl én Steven Spielberg. Vier tips voor een koosjere citytrip in de officieuze hoofdstad van Polen.

1. Volg het spoor van Schindler en Spielberg

We kunnen er niet omheen : Krakau is vergroeid met de Joodse geschiedenis. Sinds de middeleeuwen is de Joodse aanwezigheid in de stad erg voelbaar. Een keerpunt in de geschiedenis is 1939, toen de Duitsers binnenvielen. Op dat moment woonden er ruim 69.000 Joden in stad, bijna een kwart van de bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog bleven er nog geen 200 over. De meesten werden vermoord of gedeporteerd naar de vernietigingskampen in Auschwitz-Birkenau. De Joodse wijk Kazimierz lag er sinds die genocide jarenlang verlaten en vervallen bij. Ook tijdens het communistische regime werden geen inspanningen gedaan om de buurt op te dirken. Pas in 1993, toen Steven Spielberg zijn aangrijpende holocaustfilm Schindler’s List quasi integraal in Kazimierz opnam, werd de verkommerde buurt weer onder de aandacht gebracht. De restaurants, musea en synagogen (en meer bepaald op Ul. Szeroka, het centrale plein in de wijk), kregen weer toeristen over de vloer.

In de boekwinkel Jarden op het Szerokaplein kunt u intekenen voor een Schindler’s List-wandelroute. Die brengt u naar de belangrijkste filmlocaties. Zeer confronterend zijn bijvoorbeeld de oude muren van het getto van Krakau, waar vanaf 1941 duizenden Joden opgesloten zaten achter prikkeldraad. Dat getto lag in Podgorze, een wijk net buiten het stadscentrum, aan de overkant van de Wisla. Eén Poolse apotheker ontfermde zich in de oorlogsjaren over de gezondheid van de noodlottige Joden in het getto. In zijn beroemde ‘apotheek met de adelaar’, op het centrale plein Bohaterow Getta, is nu een bescheiden oorlogsmuseum ondergebracht, met foto’s, documenten en tekeningen uit de oorlogsjaren. Verderop in de wijk, in de Ul. Lipowa, lopen we binnen in de emailleerfabriek van de Duitse industrieel Oskar Schindler. Zoals te zien is in Spielbergs film, redde Schindler honderden Joden (die hij tegen hongerloontjes te werk stelde in zijn fabriek) van de dood. De fabriek en bijbehorende kantoren zijn gerestaureerd tot museum annex tentoonstellingsruimte. Absoluut een bezoek waard.

Info over de Schindler’s List tour (met Engelstalige gids) vindt u in boekhandel Jarden, Ul Szeroka 2 in Kazimierz.

2. Laat u opzwepen door de klezmer

Muziek is alomtegenwoordig in Krakau. Overal in de stad hangen affiches voor klassieke concerten (vooral van Chopin, een van de beroemdste Polen) en in de honderden cafés spelen zeer geregeld jazzgroepjes. Een van de bekendste muzikanten van Krakau is de virtuoze Britse violist Nigel Kennedy. Hij verhuisde naar de studentenstad “omdat de jazzscene hier zo levendig is.” Het verhaal doet de ronde dat Kennedy vaak vermomd muziekcafés afschuimt en spontaan aanbiedt om mee te jammen bij het orkestje van dienst. De populairste livegenres in Krakau zijn Balkanfolk, pop, jazz en natuurlijk klezmer. De beste plaats om klezmerorkesten aan het werk te horen is de Joodse buurt. In de caférestaurants op en rond de Ul. Szeroka komen haast elke avond muzikanten langs. Op contrabas, viool, accordeon en klarinet spelen ze opzwepende, jazzy Balkanmelodieën. De concerten zijn vaak gratis, al wordt er soms een milde bijdrage van om en bij de 20 zloty (ongeveer 5 euro) gevraagd.

Echte muziekfans zakken van 23 juni tot 1 juli af naar de Joodse wijk voor het Festival van de Joodse cultuur, dit jaar was de zeventiende editie. Zo’n dertigduizend bezoekers komen jaarlijks de extatische concerten, lezingen, workshops en films bijwonen. De horeca beleeft tijdens die dolle negendaagse gouden tijden. Dat is opmerkelijk, want eigenlijk wonen nog maar een handvol échte Joden in de wijk. De zaken in Kazimierz worden ingericht en uitgebaat in ‘Joodse sfeer’, maar hebben met orthodoxie weinig te zien. Met andere woorden : de maaltijden in de eettenten zijn meestal niet koosjer, en de Joodse accenten (zoals gehaakte tafelkleedjes, en menora’s) niet authentiek. Gelukkig compenseert de uitgelaten gezelligheid van de bars in Kazimierz die marketingtruc ruimschoots. Onze favoriete bar ? Dawno Temu Na Kazimierzu, op de hoek van Ul. Szeroka : een duistere bar verlicht met kaarslicht, ingekleed met pluchen sofa’s, oude paspoppen en antieke naaimachines. Opvallend : in de Joodse buurt bevindt het uitgaansleven zich boven de grond, in het centrum van de stad zijn de meeste bars verstopt in keldergangen. In dat sinistere, ondergrondse labyrint met lage bakstenen plafonds is de sfeer bijzonder stemmig. Het gevolg : eenmaal afgedaald in die keldercafés keer je niet zo gauw meer terug naar de ‘bovenwereld’ !

De website van het Festival van de Joodse Cultuur is www.jewishfestival.pl Een overzicht van alle culturele events in Krakau vindt u op www.cracow-life.com en www.karnet.krakow2000.pl

De leukste cafés in de wijk : Dawno Temu Na Kazimierzu (Ul. Szeroka 1), Singer (Ul. Estery 22), Warsztat (Ul. Izaaka 3), Arka Noego (Ul. Szeroka 2) en Ariel (Ul. Szeroka 18). De beste ‘Joodse’ restaurants : Klezmer Hois, Villa Kazimierz en Alef, alle drie gelegen op de Ul. Szeroka.

3. Shocktherapie in Auschwitz-Birkenau

Wie ooit het Fort van Breendonk bezocht, kent het beklemmende gevoel van op een plek te zijn waar oorlogsmisdaden zijn gepleegd. Die shock is in Auschwitz-Birkenau duizendmaal ingrijpender : een plaats die je eenmaal gezien moet hebben in je leven, om er nooit meer terug te keren. De vernietigingskampen liggen op zo’n 70 kilometer van Krakau en zijn gemakkelijk te bereiken per bus. Het ‘openluchtmuseum’ is ongetwijfeld het meest weerzinwekkende werelderfgoed van de Unesco : meer dan één miljoen Joden, honderdduizenden zigeuners, homo’s en politieke dissidenten werden naar hier gedeporteerd en afgemaakt.

De rondleiding begint in Auschwitz, waar de beruchte Arbeit macht Frei-poort, foto’s van uitgemergelde Joden en tentoonstellingsvitrines vol mensenhaar u doen gruwen. In Birkenau, aan de overkant van de lugubere spoorweg, is de horror zo mogelijk nog groter. Daar ziet u de foltercellen, gaskamers en verbrandingsovens met eigen ogen. Een bijzonder onthutsende ervaring, zeker omdat er nauwelijks tijd is om die gruwelbeelden te verwerken : de gidsen zijn aan een superstrak schema gebonden. Jaarlijks komen honderdduizenden mensen de twee vernietigingskampen bezoeken. Onder hen veel Amerikanen, Israëli, Joden, en opvallend weinig Duitsers. Eén vraag blijft door het hoofd spoken, als we na dik vier uur rondleiding terneergeslagen het domein verlieten : hoe kunnen negationisten deze massamoord blijven ontkennen ?

Een georganiseerde busexcursie naar Auschwitz-Birkenau met Engelstalige gids duurt 6 uur en kost ongeveer 25 euro per persoon. Bussen vertrekken dagelijks omstreeks 9 uur op de Plac Matejki. www.auschwitz.org.pl

4. Mix van heden en verleden

De laatste jaren kreeg Kazimierz een meer fashionable imago. De situatie in de Joodse wijk in Krakau is vergelijkbaar met wat in verkommerde buurten als de Dansaertwijk in Brussel, de Nationalestraat in Antwerpen, Quartier Latin in Parijs en Soho in Londen is gebeurd : kunstenaars, ontwerpers, muzikanten en alternativo’s die er neerstrijken creëren een buzz. Mettertijd duiken trendy winkels, tweedehandsboetieks, galeries, bars en budgetvriendelijke eettenten op die de buurt een nieuw elan geven. Dat is zeker al het geval rond Plac Nowy en in Ul. Jozefa, de enige winkelstraat die naam waardig in Kazimierz.

Toch is de Joodse buurt nog volop de erfenis van het verleden aan het verwerken. Journalist-fotograaf Chris Schwartz maakte rond dat thema de prachtige fotoreeks Traces of Memory, die in het Galicisch Museum (Ul. Dajwór 18) permanent tentoongesteld wordt. Ook de expo Memory of the Polish Jews in de Isaac Synagoge (Kupa 18) is treffend. In Kazimierz schemert het oorlogsverleden werkelijk overal door : op de rommelmarkt op Plac Nowy, met zijn militaire souvenirs, in de zeven synagoges, waarvan maar één meer dienst doet, bij gebrek aan gelovigen, en op de oude Joodse begraafplaats. Daar is een ‘klaagmuur’ gemaakt van de eeuwenoude grafzerken die Duitsers uit de grond rukten om er trottoirs mee te plaveien. Kortom : Kazimierz laat het heden binnen, maar respecteert het verleden.

Toeristische informatie over het Joodse kwartier vindt u in het bureau op de Ul. Jozefa 7 in Kazimierz.

Tekst Thijs Demeulemeester I Foto’s Thijs Demeulemeester, Baudouin Galler

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content