De grauwe sovjetjaren schudt Kiev van zich af,

en de kinderen van de Oranjerevolutie brengen weer leven in de statige lanen en oude wijken van deze verrassend groene stad. In de eerste van

twee reportages over Oekraïne verkennen we

de hoofdstad, volgende week trekken we verder

het land in. Tekst en foto’s Marc Goldchstein

Voor velen is Oekraïne een blinde vlek van onbestemde omvang ergens in het oude Oostblok. Nochtans gaat het hier niet om een dwergstaat : het is op Rusland na het grootste land van Europa, en het telt bijna evenveel inwoners als Frankrijk. Sinds mensenheugenis is dit een grensgebied tussen grote beschavingen. De uitgestrekte laagvlakte zonder natuurlijke grenzen ten noorden van de Zwarte Zee was eeuwenlang de speelbal van Russen, Europeanen en Ottomanen. Waardoor er vandaag nog steeds een belangrijke culturele breuklijn door het land loopt : het oosten en zuiden zijn resoluut op Rusland gericht, terwijl het westen de aansluiting zoekt met Europa. Zelfs de voertaal verschilt : in het oosten en het zuiden, en in de betere kringen van Kiev, is Russisch nog steeds de regel, in het westen overheerst het Oekraïens.

De Oranjerevolutie van eind 2004 was de opstand van de westers gerichte, hoger opgeleide jeugd tegen de oude garde, die zich bezondigde aan schaamteloos affairisme en zelfs verkiezingen vervalste, kandidaten vergiftigde en journalisten vermoordde. Na de revolutie is het respect voor de mensenrechten, de democratie en de onafhankelijkheid van de media substantieel verbeterd. De mensen met wie ik contact had, verzekerden me dat ze nog maar een jaar geleden niet zo rechtuit gesproken hadden. Oekraïne is een vrij land geworden, in sterk contrast met buren Wit-Rusland en Rusland.

De jongeren drukken duidelijk hun stempel op het Kiev van vandaag, en maken er een energieke plek van. Verrassend leefbaar en aangenaam ook, voor een stad van tweeënhalf miljoen inwoners. Op warme zomeravonden verzamelen ze op de wereldberoemde Independence Square. Ze hangen rond op het met fonteinen, zitbanken en drinktenten bezaaide plein, drinkend (soms wat veel), luisterend naar bands. Bij de snuisterijstandjes op het plein kun je het marktaandeel van de verschillende iconen van de revolutie meten aan het aantal foto’s dat er te koop ligt. Ex-premier Julia Timosjenko lag er in september duidelijk voor op president Joesjtsjenko. (Waar vind je bij ons trouwens foto’s van Verhofstadt ?) Het nachtleven van Kiev speelt zich voornamelijk in het stadscentrum af, met een waaier aan bars en discotheken in de moderne cirkelvormige Arena City. Opvallend veel mooie jonge vrouwen en universiteitsstudenten vind je hier zij aan zij met de zakenlui van de nieuwe ondernemende klasse. Het aantal dure Duitse wagens met getinte ruiten is niet te tellen.

Sovjetnostalgie

Maar ook het oude Sovjet-Oekraïne is niet helemaal verdwenen. De winkelende massa op de hoofdas van de stad, Vul Khreshchatyk, is een mengeling van stijlvolle jongeren en een oudere, wat grauwere bevolkingstranche. Tussen de westerse ketens vind je er nog restanten uit de oude tijden, zoals het Tsumgrootwarenhuis, terwijl in de ondergrondse doorgangen kleine bijverdieners een handeltje opzetten in fruit, groenten en snuisterijen. Het opvallendste sovjetrelict is misschien wel de stugheid van de werkende Oekraïner : privé zijn deze mensen vriendelijk en behulpzaam, op het werk is glimlachen duidelijk uit den boze. En de oude maatschappij heeft zo ook haar absurde trekjes : wie aan de kassa van de St.-Sofiakathedraal vergeet een kaartje te kopen voor elf grivna, betaalt de dame aan de ingang gewoon tien grivna en mag zo binnen.

Architecturaal draagt Kiev nog duidelijk de stempel van de sovjettijd. Nagenoeg de ganse stad werd vernield tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarna op en rond Vul Khreshchatyk statige, stalinistische gebouwen verrezen. Best mooi en aangenaam als stadscentrum. En de metro straalt dezelfde grandeur uit : langs ellenlange houten roltrappen, nog bewaakt door norse oude vrouwen, daal je vliegensvlug diep in de grond af om in dichte drommen door de gangen te stuwen.

Maar het meest van al nog hielden de sovjetleiders van bombastische monumenten ter ere van hun heroïsche daden. Op de heuvelrug aan de rivier de Dnepr staat het meest onwaarschijnlijke exemplaar van heel Kiev. Het Rodina Mat, de ‘moeder der natie’, is een 68 meter hoog (anderhalf keer het Vrijheidsbeeld) titaniumbeeld. Het verschijnt felverlicht aan de horizon als je ’s nachts de stad binnenrijdt, en torent hoog boven een wijds plein met metershoge granieten beeldhouwwerken van sombere, vastberaden (boeren)krijgers, mannen én vrouwen. Op de achtergrond weerklinkt een militair muziekkoor. Het beeld staat boven op een museum dat de bevrijding van Oekraïne door de Russen herdenkt : vijf verdiepingen met memorabilia en mise-en-scènes uit de Tweede Wereldoorlog. Oekraïne was toen een van de zwaarste slagvelden : zes miljoen inwoners lieten het leven, van wie tweeënhalf miljoen joden. Dichter bij het stadscentrum staat het Friendship of Nationsmonument, symbool van de verbroedering tussen Rusland en Oekraïne. Het is een metershoge metalen boog, met daaronder het standbeeld van twee noeste arbeiders die samen een ster in de lucht steken. Het plein is omgevormd tot een kermis met spectaculair uitzicht op de lager gelegen rivier.

Oude stad

Een uitgestrekt park ligt op de heuvelrug tussen de Dnepr en het stadscentrum. Je hebt er een schitterend uitzicht op de eilanden die in de kilometers brede rivier liggen. Verderop doemen de nieuwbouwwijken van de oostelijke oever op. Aan de noordervoet van de heuvelrug ligt het oudste stadsdeel, Podil, te bereiken met een kabellift of te voet via Andriyivsky Uzviz, het Montmartre van Kiev. Aan de top staat een van de mooiste gebouwen van de stad, het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat zo lijkt overgevlogen uit Washington DC. Vandaar daal je af langs een hellende kasseibaan omzoomd met stijlvolle gebouwen en stalletjes. Onderweg kom je het Museum of One Street tegen, dat het verhaal van deze straat vertelt aan de hand van objecten van een lange reeks inwoners. Kleren, gebruiksvoorwerpen en officiële papieren brengen een bont volkje (een rabbijn, een kleermaker, een soldaat…) tot leven. Podil is de enige wijk die de Tweede Wereldoorlog en Stalin min of meer ongeschonden heeft overleefd. Het oude haven- en handelskwartier met stijlvolle laagbouw wordt een trendy wijk, met dito bars en restaurants. Hier vind je ook het Tsjernobylmuseum, een surrealistische ervaring. Je stapt de trap op onder een ellenlange lijst van plaatsnamen, allemaal fantoomsteden sinds de ramp. Sommige opstellingen van het museum balanceren zo op de rand van de kitsch dat het fascinerende objecten worden. Ramptoeristen kunnen zich inschrijven voor een dagtrip naar de regio.

Kiev heeft ook nog oudere overblijfselen dan de Podilwijk. In 878 na Christus riep de Scandinavische koning Oleh zichzelf uit tot heerser van de stad, toen reeds een belangrijke handelspost tussen Noord-Europa en de islamitische wereld. Daarmee ligt deze Slavische regio aan de basis van de Russische beschaving. Eén van de belangrijkste erfenissen uit die tijd is de godsdienst, het orthodoxe christendom. De Oekraïnse hoofdstad krioelt van kerken en kloosters, vele met de typische gouden koepels. De oudste is de St.-Sofiakathedraal, eeuwenlang de zetel van de religieuze en politieke autoriteit van de staat. Grote delen van het schitterende interieur, een eindeloze verzameling fresco’s, dateren uit de elfde eeuw. Een paar honderd meter verder, en mooi te bewonderen vanaf de klokkentoren van St.-Sofia, blinken de koepels van het St.-Michaelklooster. Een plek met een eeuwenoude traditie, maar wel splinternieuw. Het gebouw werd in 2001 heropend, nadat het origineel uit 1100 in 1936 door Stalin werd neergehaald. Vandaag is het opnieuw een actief en sfeervol klooster, met monniken in hun vertrouwde zwarte gewaden.

Het imposantste religieuze complex van Kiev is het Grottenklooster, het Kyiv-Pechereska Lavra : 28 hectare kerken en andere gebouwen, waarvan een aantal omgevormd zijn tot musea. Een rustige en uiterst sfeervolle locatie. Surreëel wordt het als je de grotten induikt. In nissen langs de lage gewelven, verlicht door kaarsen, liggen tientallen gemummificeerde lichamen van de monniken in glazen kisten. Oude vrouwtjes knielen erbij neer en laten hun tranen de vrije loop. Dit is de heiligste plek van Oekraïne.

In het tweede deel over Oekraïne, volgende week, staan Lviv, Odessa en de Krim, de Côte d’Azur van Oost-Europa, op het programma.

+

Marc Goldchstein