Niet in hokjes denken, het zit in de familie. Mijn broer, een semioticus, speelt in zijn college weleens piano om iets aan zijn studenten uit te leggen. Onze ouders hadden dat ook : geen grenzen zien. Daarom vind ik het zo leuk om in de nieuwe voorstelling En/En schrijven, tekenen en cabaret te kunnen samenbrengen.

In mij zijn twee culturen tot een eenheid gekomen. Ik vind het dan ook bevreemdend om artikelen te lezen over de kloof tussen Vlaanderen en Nederland. Ik ben toch niet de enige die een brug kan slaan ? Ik ben geen zuivere Nederlander en al evenmin een zuivere Belg, wél een zuivere mengvorm. ( lacht) Beschouw En/En gerust als een reactie op het of-ofdenken.

Mario Paric was in 1992 uit Bosnië gevlucht. Zijn gezin wilde voor enkele weken uit het asielzoekerscentrum weg. Mijn ex-man en ik reageerden op de oproep. Ze trokken bij ons in. Dat was heavier dan verwacht. Je haalt toch een beetje de oorlog binnen. Mario en zijn vrouw voelden zich als creatieve mensen bij ons thuis. Met als gevolg dat ze zijn gebleven tot ze een eigen woning vonden.

Humor is een levenskracht. Zeker voor de machtelozen. Ik vond het fascinerend om er getuige van te zijn hoe moppen over de Bosnisch-Servische leider Karadic de ronde deden onder de vluchtelingen. Humor is vaak ook : de dingen een andere draai geven.

Van grote woorden blijf ik weg. Daarvoor ben ik te bescheiden opgevoed. Ik sta sceptisch tegenover mensen die al te makkelijk de oorlog als onderwerp van een boek kiezen. Toen ik in Bezoekjaren het verhaal vertelde van de oudste zoon van vrienden van mij in Marokko, die als actievoerder in de gevangenis belandde, deed ik dat bewust niét vanuit het standpunt van die jongen. Ik kan onmogelijk weten wat in die acht jaar cel door zijn hoofd is gegaan. Mario gebruikt absoluut geen grote woorden om de oorlog te beschrijven. Het zijn net heel eenvoudige beelden waarmee hij een formulering probeert te vinden voor het onbeschrijfelijke.

Alles wat gewoon leek, was dat plots niet meer toen ik als Nederlands meisje van dertien op een Vlaamse school terechtkwam. Na een hele tijd in een dorp te hebben gewoond, werd ik met de tweetalige wereldstad Brussel geconfronteerd. Dat was een cultuurschok. Het had een enorme invloed op mij als puber. Je merkt daar de gevolgen van in mijn boeken. Zelfs nu voel ik de neiging om situaties ook van de andere kant te bekijken.

Ik moet een bedreiging geweest zijn. Je had toen – de tweede helft van de jaren zestig – boekjes waarin de leerlingen volgens hun schoolresultaten gerangschikt stonden. Ik was een van de twee primussen. Een vreemdelinge kwam even het mooiste plaatsje inpikken.

Ons godsbeeld was niét : de man met de lange witte baard. Het kon evengoed een vrouw zijn, of een zwarte, of zelfs simpelweg ‘de liefde’. Het ruimdenkend soort protestantisme dat ik als achtergrond had, was heel anders dan het katholicisme waarin mijn Vlaamse generatiegenoten gepokt en gemazeld waren.

In de jaren vijftig was het voor een meisje niet vanzelfsprekend om van een carrière te dromen als schrijfster en tekenares. Toen de tweede feministische golf kwam, was dat een hele opluchting. Al zijn we er nog altijd niet. Altijd weer moeten horen dat vrouwen geen humor hebben, bijvoorbeeld, daar word ik moe van.

Ik vreesde dat mijn artistieke ambities tot mislukken gedoemd waren. De Vlaamse uitgeverijen vonden mijn tekeningen eerst ‘niet lief genoeg’. Dat ondermijnde mijn zelfvertrouwen. Omdat ik een zekere krampachtigheid over mij kreeg, besloot ik alles los te laten en geschiedenis te gaan studeren aan de VUB. Wellicht begon het net dáárdoor te lopen : nog tijdens die studie brak ik door.

Ik vind Vlaanderen nu boeiender en cultureel interessanter dan Nederland, waar de commercialisering en het gezeur regeren. Daar wint de kwantiteit het van de kwaliteit.

Taal is vrijheid. Ik kom soms op scholen waar anderstalige kinderen met het Nederlands worstelen. Taal staat voor hen symbool voor moeite. Ik vind het belangrijk om hun te tonen dat taal ook vrijheid kan zijn.

Joke van Leeuwen (54) is grafisch kunstenaar, (jeugd)schrijfster, dichteres en cabaretière.

Samen met singer/songwriter Mario Paric brengt ze het nieuwe cabaretprogramma En/En.

Première op 2 december in CC Deurne. Meer info : www.jokevanleeuwen.com

Door Peter Van Dyck / Foto Charlie De Keersmaecker

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content