?In romantische liefde geloof ik niet meer, van die flauwekul ben ik genezen. Maar ik beleef nu meer plezier in mijn privé-leven dan ooit tevoren.? John Cleese over relaties, en over hoe vreselijk het is een Engelsman te zijn.

David Bromfield

Dat men hem zo typisch Engels vindt, dat zit hem lelijk dwars. Toch heeft JohnCleese (56) miljoenen verdiend met de vertolking van de archetypische Engelsman in A Fish Called Wanda (de film kostte 7 miljoen dollar en bracht 190 miljoen dollar op) en nu doet hij dat procédé nog eens over in FierceCreatures. Cleese acteert ook niet graag : ?Ik vind het oersaai en ik zal blij zijn als het niet meer moet. Maar ja, ik verveel me vrij snel. Mijn hele leven lang eigenlijk al… Een film maken, is een pijnlijk traag proces waarbij je meestal maar wat rondlummelt. Ik vind schrijven bijvoorbeeld een veel leukere bezigheid.?

Wat Cleese echter wèl graag deed, was acteren voor A Fish Called Wanda, samen met Jamie Lee Curtis, KevinKline en Michael Palin, zijn oude maat uit de tijd van Monty Python. ?Wij konden het bijzonder goed met elkaar vinden en dus besloten we dat we dat maar eens moesten overdoen.?

Acht jaar later kreeg Cleese het voor elkaar met Fierce Creatures. Hoewel de cast identiek is, gaat het om een totaal ander verhaal met heel andere personages. De film speelt zich af in een zoo. Net zoals Wanda werd dit, naar Hollywood-normen althans, een low-budget-film : een luttele 12 miljoen pond. De hoofdrolspelers verkozen stuk voor stuk een aandeel in de winst in plaats van een ereloon voor hun werk. Hoewel het een komedie is, heeft de film ook een serieuze ecologische boodschap. De zoo verwijst naar de baanbrekende dierentuin van Jersey, een idee van de nu overleden Gerald Durrell, die dieren kweekte om bedreigde soorten voor uitsterven te behoeden.

Cleese, die de film opdroeg aan Durrell, speelt de directeur van de zoo. Curtis (al even oversekst als in Wanda) is zijn vervanger en Palin is verantwoordelijk voor de afdeling insecten. Kevin Kline vertolkt drie rollen, inclusief die van een tycoon. John Cleese : ?We hebben ons opnieuw reuze geamuseerd maar ik maak mezelf niet wijs dat acteren altijd zo kan zijn.?

De bijna twee meter lange, slungelachtige Engelsman geeft toe dat hij nooit acteur zou zijn geworden zonder psychoanalyse, om hem te genezen van z’n complexen vanwege z’n Engels-zijn. Het lijkt wel of Cleese verslaafd is aan psychoanalyse en aan Amerikaanse vrouwen. Ook zijn derde vrouw is weer een Amerikaanse, en dit keer kan hij zijn geluk niet op, want ze is ook psychoanalytica.

Cleese werkte twintig jaar lang voor de Britse televisie, speelde domkoppen als Basil in Fawlty Towers, liep erbij als een wandelende tak met een bolhoed in Monty Python en maakte de silly walk beroemd.

En toen kwam plots A Fish Called Wanda, zelf geschreven en met hemzelf in de hoofdrol. Daarin vrijde hij passioneel met de sexy Jamie Lee Curtis en liep voor de gelegenheid omgetoverd tot een stoere bonk in z’n blote bast over het doek. Hoe was dat beeld van de typical middle-class Engelse sufferd dan wel veranderd ?

Cleese : ?Het geheim bestond erin niet langer meer typisch Engels te zijn. Ik ben alleen naar buiten toe zo verschrikkelijk Engels. In mijn binnenste voel ik mij helemaal niet zo Engels. In feite heb ik een bloedhekel aan al dat zogenaamd correcte gedrag, de stijfheid en de emotionele afstandelijkheid die men de Engelsen toeschrijft. Ik geloof dat ik humor als wapen ben gaan gebruiken om bij tijd en wijle te ontsnappen aan die Engelse remmingen, aan die vreselijke conditionering.?

Zijn houding blijkt duidelijk uit de dialoog die hij schreef voor een scène uit Wanda. Daarin zegt hij tegen Jamie : ?Weet jij eigenlijk wat het betekent Engelsman te zijn ? Ik ben voortdurend doodsbang dat ik de verkeerde dingen doe. Aan een vrouw vragen of ze kinderen heeft, bijvoorbeeld, en te moeten vernemen dat ze woensdag omgekomen zijn in een brand. Heel vervelend. En daarom zijn wij Engelsen zo levenloos.?

Zijn commentaar : ?Dat leek meer op een wanhoopskreet dan op een grap. En dat wás het ook. Ik had er geen moeite mee om mijn eigen gevoelens over het Engels-zijn in de mond van mijn personage te leggen. Mijn roots zijn in feite een enorm psychologisch probleem geweest. Ik geloof nooit dat ik vijftien jaar geleden die liefdesscène met Jamie had kunnen spelen. Ik was gewoon tè bedeesd om zulke emoties te tonen in een film. Wie voortdurend defensief ingesteld is, kan zich niet zomaar blootgeven, letterlijk en figuurlijk.?

Hij was zich bovendien ook sterk bewust van zijn onatletische lichaamsbouw en vermoedde dat hij er in de naaktscènes met Jamie eerder zou uitzien als een onnozele clown. Alleen uit verlegenheid dus ging John trainen als een beest en ontwikkelde zijn lichaam tot iets waar de meeste mannen best fier op zouden zijn. ?Weet je?, zegt hij, ?Jamie vertelde me dat als je een naaktscène moet doen, dat je dan tussen de shots door ook niks mag aantrekken. Want dan vindt men het pas echt interessant worden. Als je bloot blijft, kijken ze even en ’t is gedaan.?

Het ontspanningsproces begon nadat Cleese zich in 1978 liet scheiden van zijn eerste vrouw, Connie Booth. Ze waren tien jaar getrouwd en schreven samen het scenario van Fawlty Towers.

?Ik had al enige tijd last van depressieve gevoelens. Connie, als Amerikaanse, was minder bang voor psychiaters dan wij Engelsen en kon mij overtuigen in behandeling te gaan. Dat was een openbaring en ik bleef drie jaar lang in therapie bij dr. Robin Skynner en zijn vrouw Pru. Het tonen van mijn zwakke en kwetsbare kant, in plaats van een stiff upper lip, gaf mij mentale vrijheid. Ik werd een pak relaxer.?

De volgende tien jaar leerde Cleese zoveel hij maar kon over psychotherapie en schreef daarna samen met dr. Skynner de bestseller Family And How To Survive It, drie jaar later gevolgd door Life And How To Survive It.

Maar de therapie kon Johns huwelijksperikelen niet oplossen. Na de echtscheiding met Connie trouwde hij met regisseur Barbara Trentham. In 1990 liep ook dat huwelijk stuk, maar ze bleven goede vrienden. Cleese geeft toe dat hij niet de gemakkelijkste is om mee samen te wonen. Alles gaat hem snel vervelen en hij is eigenlijk nog altijd bijzonder introvert, ondanks het feit dat hij een van ’s werelds meest succesvolle humoristen is.

?Met Barbara wilde ik een onafhankelijker relatie, maar zij niet. Ik denk dat we beter met elkaar konden opschieten toen we op proef apart gingen wonen, op wandelafstand van elkaar, en elkaar iedere avond ontmoeten.?

?Ik hou meer van zelfstandige vrouwen en het is allicht daarom dat ik drie keer een Amerikaanse echtgenote koos. Ik heb altijd hun sprankelend karakter bewonderd. Over het algemeen zijn zij opwindend, koppig, vastberaden, strijdvaardig en manipulatief…, allemaal fascinerende en aantrekkelijke eigenschappen. Niet meteen een garantie voor een rustig leventje, maar wèl altijd interessant.?

?Het is niet goed dat partners van elkaar afhankelijk zijn in een relatie. Ik kan niet zonder jou klinkt natuurlijk geweldig romantisch, maar kan mensen ook zeer ongelukkig maken. Eigenlijk mag liefde niet betekenen dat een van de partners totaal afhankelijk is van de andere. In de meeste koppels die ik ken en die een gezonde relatie hebben, zijn de partners vrij onafhankelijk. De momenten dat zij samen zijn, beleven zij een grote intimiteit… om daarna opnieuw hun eigen weg te gaan. Koppels met een hoge graad van wederzijdse afhankelijkheid beleven niet zo’n denderend intiem leven, maar kiezen voor de zekerheid van het bij elkaar zijn. Dat is niet aan mij besteed.?

Vier jaar geleden trouwde JohnCleese voor de derde keer. Dit keer in Barbados, met de blonde psychoanalytica Alyce Faye Eichelberger. Alyce, die John ontmoette tijdens een blind date, is de ex van de Amerikaanse golfspeler David Eichelberger en heeft zelf een zoon van 26. Cleese heeft twee dochters uit zijn vorige huwelijken.

?Dit is de goede keuze?, gelooft hij. ?Uit de therapie heb ik veel geleerd, vooral wat het vinden van de juiste partner betreft. Natuurlijk zal geen enkele therapie het huwelijk in stand houden als je de verkeerde partner gekozen hebt.?

?In romantische liefde geloof ik niet meer, van die flauwekul ben ik genezen. Maar ik beleef nu meer plezier in mijn privé-leven dan ooit tevoren. Met Alyce ben ik een veel vrolijker mens dan vroeger. Te gek eigenlijk. Ik ben nu pas echt mezelf, helemaal ontspannen, zonder te moeten schuilen achter een of andere façade. In plaats van een passionele liefdesrelatie, heb ik nu veel intenser dan vroeger een rustige maar zeer diepgaande verhouding… die precies daarom veel beter tegen de tand des tijds bestand zal zijn.?

Toch blijft hij een eenzaat. ?Ja, mijn hele leven al eigenlijk. Ik was enig kind en tot ik tien was, kon ik onmogelijk contacten leggen met anderen. Toen begon ik gewaar te worden dat ik de andere jongens op school aan het lachen kon brengen. Het is dankzij de humor dat ik een beetje aanvaard werd.?

F awlty Towers vindt hij het beste dat hij ooit voor televisie gedaan heeft, maar hij geeft toe dat ook dat hem ging vervelen. Hij besliste zelf ermee te stoppen na amper 12 episodes. Cleese vond dat hij niets nieuws meer te vertellen had. Hij denkt nu na over wat hij met de rest van zijn leven nog wil doen.

?Ik kijk naar mijn boekenkast thuis en ontdek dat er minstens drie rijen boeken zijn die ik nog niet gelezen heb. Ik wil nu eindelijk eens tijd maken om dat te doen. Het zal ongetwijfeld een veel nuttiger bezigheid zijn dan acteren.?

John Cleese van wie gezegd wordt dat hij pakweg 20 miljoen pond weegt denkt dat hij nog meer wil schrijven en schitterende tv-spotjes maken, maar voegt er wel aan toe : ?Geld op zich heeft me nooit geïnteresseerd. Geld is een middel en geen doel. Het dient om zelfstandigheid te bereiken om te kunnen doen wat ik wil doen. Het maken van tv-spotjes bijvoorbeeld heeft mij geholpen om Fawlty Towers te financieren. De serie zelf heeft bitter weinig winst opgeleverd.?

?Als ik ooit geld nodig heb, doe ik een paar commercials. Dat is gemakkelijk gewonnen geld, vind ik. Maar ik zou mijn brein graag eens een tijdje vrijaf geven. Dat lijkt me een interessant vooruitzicht.?

V.l.n.r. : Michael Palin, Kevin Kline, John Cleese en Jamie Lee Curtis in Fierce Creatures. Veel lol maar ook een ecologische boodschap.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content