Ze zijn vroeger geslachtsrijp dan de vorige generatie en het duurt veel langer voor hun leven in een definitieve plooi valt. Ze beginnen vroeger aan seks en relaties. En vooral : ze hebben weinig illusies.

Eind mei werd Amerika opgeschrikt door de coverstory in The New York Times Magazine. Op basis van interviews met een honderdtal tieners uit de suburbs, schetste Benoit Denizet-Lewis een nogal illusieloos beeld van de manier waarop ze omgaan met seks en relatievorming. Uit televisiereeksen en ietwat ouderwetse films kennen we het romantische daten van Amerikaanse high school kids : meisje zit smachtend te wachten tot jongen haar meeneemt naar de film of een feestje. Pure romantiek met wat gepruts in de auto aan het eind van de avond. Kortom, wat bij ons in lang vervlogen jaren ‘kalverliefde’ heette.

Wat in de New York Times Magazine wordt geschetst, is nog niet het rauwe, illusieloze beeld uit Ken Park en Kids, de films van Larry Clark, maar van romantiek is nauwelijks sprake. Daten en romantische relaties worden betiteld als ingewikkeld, moeilijk en bovenal pijnlijk. De meeste geïnterviewde jongelui gaan voor hooking up, “seksuele contacten zonder bindingen”. Partners vinden ze vaak via het internet, op datingsites, of in shoppingmalls waar ze rondhangen. Ze vermijden het te allen prijze om het met jongens of meisjes uit hun eigen milieu of van hun eigen school te doen. Wel doen ze het vaak met dezelfde jongen of hetzelfde meisje, die noemen ze dan friends with benefits.

Een courant patroon blijkt daarbij te zijn : meisje doet wat jongen vraagt. Meisjes bevredigen jongens oraal en krijgen weinig terug. Met andere woorden : zij geeft, hij neemt. “Voor emotionele behoeften heb ik mijn vriendinnen,” zegt een meisje in een van de interviews, “de jongen waarmee ik seks heb, heb ik daarvoor niet nodig.”

En hoe gaat het er bij ons aan toe ? vroegen wij ons af.

Van de televisie

“Jonge mensen hebben in deze tijd seks van al zijn mythen ontdaan”, zegt Alfons Vansteenwegen, professor aan de KU Leuven en auteur van een resem bestsellers over relaties. “Het seksueel functioneren is zo ongeveer gelijkgeschakeld met het spijsverteringstelsel. Maar over dat laatste wordt nu eenmaal niet zo veel getheoretiseerd, dat raakt de mens niet zo diep. Dus zal seks ook wel wat meer om het lijf hebben, zeker ? Seks wordt gereduceerd tot een consumptiegoed. Aan de andere kant hebben diezelfde jonge mensen het huwelijk zo gesacraliseerd dat ze er niet meer aan durven. Ze hebben het niet gemakkelijk, neem dat van me aan. Ik erger me ook al een tijd aan de manier waarop in de media partnerkeuze en relatievorming worden gebanaliseerd, denk maar aan programma’s als Temptation Island,Blind date, Olivier de Rijke. Het is al zo moeilijk om een min of meer geschikte partner te kiezen en dan gaan ze er nog een spelletje van maken of allerlei perfide manieren bedenken om zo’n relatie op de proef te stellen. Obsceen vind ik dat.”

Communicatiewetenschapper Steven Eggermont (KU Leuven) doet onderzoek naar de invloed van televisie op relatievorming bij jonge mensen : “Wie veel naar dat soort programma’s en soaps kijkt, vormt zich een beeld van hoe het zou moeten in relaties. De scenario’s die ze in hun hoofd hebben over hoe je het aanmaakt, hoe je vrijt, hoe je het uitmaakt of hoe je problemen oplost, zijn heel vaak rechtstreeks gebaseerd op wat ze van de televisie kennen. Jongelui die laag opgeleid zijn, kijken meer naar dit soort programma’s en hebben dus meer de neiging om volgers te zijn op dat gebied.” Steven Eggermont volgt 1500 tieners tussen hun twaalfde en hun achttiende voor dit onderzoek.

Psychotherapeut Peter Rober (Universiteit Gent) : “Onze maatschappij heeft seks vermarkt. De reclame, videoclips, de mode, ze doen het allemaal. De exploitatie op grote schaal maakt het veel jonge mensen bijzonder moeilijk. Hoe kun je zelf aan iets waarde geven, als je ziet hoe het als waardeloos wordt behandeld in je eigen leefwereld ?”

“Kijk bijvoorbeeld naar de rap- en R&B-clips op de muziekzenders – pas op, ik ben zelf gek op die muziek – en je ziet hoe mannen en vrouwen daarin met elkaar omgaan, hoe ze zich kleden. Als je er als jongere niet in slaagt om de muziek van het beeld te scheiden, dan ga je onder in die machocultuur, waarin vrouwen zich ook als bitches gedragen. Bij zo’n Eminem vraag zelfs ik me af of hij dat nu meent of het gespeeld is. Het is allemaal zeer postmodern. Maar als je niet bijzonder intelligent bent en het met een korreltje zout kunt nemen, word je daar als jong mens zeer onzeker van. Dat worden dan rolmodellen voor jezelf en voor je lief.”

“De exploitatie van seks gaat zo ver dat de media, onder het mom van voorlichting geven, mikken op kijkcijfers, kijk maar naar de stijl van het programma Open en bloot op Kanaaltwee. Of zo’n Heleen van Royen, die vertelt in Zomergasten op VPRO dat ze als jonge vrouw jongens oppikte in een discotheek voor de seks en helemaal niet wilde weten hoe ze heetten, anonieme seks, dat wou ze. Vanzelfsprekend zijn mensen geïnteresseerd in alles rond en over seks. We hebben dat voyeuristische trekje. Maar moet er altijd worden ingespeeld op de laagste instincten ? Ken je dat verhaal van die kleine indiaan die met zijn vader naar twee vechtende poema’s kijkt en vraagt wie zal winnen. ‘Degene die je het meest te eten geeft’, zegt de vader. Zo gaat dat ook met seks en relaties. Hoe kun je seks humaniseren als je altijd op de donkere kant focust ?”

Prille liefde

Alfons Vansteenwegen : “Wat in dit Amerikaanse artikel geschetst wordt, is een heel pessimistisch beeld. Ik geloof dat in die tienertijd hier en nu de drie dingen naast elkaar bestaan : seks om de seks, vriendschappen en romantische relaties. Het is voor tieners altijd onmisbaar om door hun leeftijdsgenoten getaxeerd te worden, daarom is het zo belangrijk om aantrekkelijk en populair te zijn en gevonden te worden.”

“Dat experimenteren met elkaar op jonge leeftijd, daar moeten we ons niet mee bemoeien, dat is een fase die nodig is voor de ontwikkeling. Wat wel een kwalijke zaak is, is wanneer heel jonge tieners met ouderen aan de slag gaan. In een relatie van een 14-jarige met iemand van 22, 23 bijvoorbeeld is de jongste niet autonoom. Hij of zij is niet in staat om te kiezen, om te beslissen, kan nog niet onderhandelen en niet vragen voor zichzelf.”

Peter Rober : “De meeste jonge mensen die ik tegenkom, willen alleen maar seks met iemand die ze graag zien. Maar ze zien veel mensen graag, ze hebben veel opeenvolgende liefjes. Ik heb wel het gevoel dat ze op zoek zijn naar een nieuw waardestelsel in deze tijd van waardeloosheid. Je hebt twee bewegingen op dit moment, niet alleen bij jonge mensen. Je hebt mensen die seks hebben om de seks. Zuiver gericht op klaarkomen, er het meeste plezier en genot uithalen. Als je met hen praat, gaat het over hoe lang, hoe vaak en met hoeveel partners. Daarnaast heb je mensen die heel duidelijk op zoek gaan naar nieuwe waarden rond seks. Ze stellen uit, zoeken samen met hun partner naar nieuwe manieren om met elkaar om te gaan. Die jongeren worden naar mijn gevoel in de steek gelaten.”

Bram Herbots studeerde dit jaar af als socioloog aan de KU Leuven met een proefschrift over Prille liefde. Hij had diepte-interviews met zestien laatstejaars in het middelbaar onderwijs en zag dat er een grote verscheidenheid van houdingen tegenover seks en liefde is bij deze achttienjarigen. Natuurlijk gaat het om een klein staal, maar het geeft wel een indicatie van het feit dat alles naast elkaar bestaat. Hij deelde ze in in vier types.

Naïeve jongelui zonder ervaring en met een geïdealiseerd romantisch liefdesbeeld dat niet geïnspireerd wordt door enige praktijk. Dikwijls gaan hun hooggestemde idealen botsen met de later beleefde realiteit.

Het klassieke type, dat vaak vanuit religieuze inspiratie heel traditionele opvattingen heeft over seks en relaties. De klassieken zijn vaak erg onverdraagzaam voor wie er anders over denkt of andere normen hanteert. Met seks wordt ook door hen wel niet meer gewacht tot de huwelijksdag.

Het tolerante type hanteert voor zichzelf ook de klassieke normen, maar kan begrip opbrengen voor wie anders leeft en verdraagt dat anderen er een andere seksuele moraal op na-houden. Ze hebben wel ervaring met seks en relaties, daardoor weten ze zeer goed wat ze willen voor zichzelf.

Het permissieve type vindt zich nog te jong om zich al definitief te binden. Ze kiezen voor losse contacten en voor het hedonistisch bevredigen van eigen behoeften. Ze leggen meer de nadruk op het uiterlijk en staan open voor verschillende soorten relaties. De keuze komt voort uit eigen behoeften en verlangens. Dat permissieve type zou vooral voorkomen in het beroepssecundair onderwijs.

Andere jongeren, peers, zijn volgens Bram Herbots het belangrijkste om de eigen normen te toetsen. Tieners zijn meer en meer wars van traditie en zoeken op een geïndividualiseerde manier naar een eigen weg en eigen normen.

Nieuwe waarden

Peter Rober : “Als ik met mijn studenten praat, dan zijn die ongelooflijk volwassen en rijp voor hun leeftijd. Ze hebben geëxperimenteerd. Ze zijn ook open en hebben woorden om over seks en relaties te spreken. Ik heb het wat moeilijk met die strikte opdeling en met het feit dat permissief vooral met lager opgeleid zou samenvallen, daar twijfel ik aan. Het is alsof je opnamen zou gaan maken in een discotheek en dan zou zeggen dat alle jongeren zo zijn. Hoeveel procent van de jongelui bezoeken die megadiscotheken ? Er zijn verscheidene subgroepen binnen de jongerencultuur en die hebben vaak een heel ander gedrag. Ik zie bij jongeren vooral een illusieloze relatievorming. Ze vragen zich meer dan ooit af : wat heb ik nodig aan trouw, communicatie, vrijheid ? Ze maken die rekening geregeld en wegen dan af of ze doorgaan met een relatie of niet. Dat is trouwens bij volwassenen precies eender. Successieve polygamie noem ik dat. Het hoort eigenlijk niet om de ene voor de andere opzij te schuiven, maar het komt wel het meest voor.”

“Hoe wil je dat jongeren weten hoe om te gaan met seks als de volwassenen op dat gebied niets te bieden hebben ? Ouders zijn doodsbang om met kinderen over seks en relaties te spreken. Omdat ze het zelf niet weten of omdat ze niets willen opdringen. Vaders, ja vooral vaders, zijn bang om met een kind over seks te spreken, uit angst voor beschuldigingen van misbruik.”

“Met de problemen rond jongeren en seks is het net als met de problemen rond migratie. Uit naam van de progressiviteit, vanuit de zogenaamde tolerantie durft niemand nog stelling te nemen. Alles moet kunnen, men wil vooral geen regels opleggen. Daardoor ontstaat voor jonge mensen een groot vacuüm, dat wordt opgevuld door commerçanten en fundamentalisten. En die laatsten pleiten vooral voor onthouding, schaamte en angst.”

Alfons Vansteenwegen : “Als die fundamentalisten er zijn, wijst dat waarschijnlijk toch op een behoefte aan nieuwe waarden. Maar ze bieden geen oplossing, die profeten van de nieuwe maagdelijkheid. Want wie houdt dat vol wachten tot het huwelijk ? Er wordt toch gevrijd en dan meestal onbeschermd.”

“Ik pleit ervoor dat ouders in de eerste plaats kleine waarden doorgeven. Vertel nu toch gewoon eens aan die jongelui dat het deugd doet om met iemand samen te leven. Waarom zien al die jonge mensen zo’n ‘samenleefrelatie’ als moeilijk en pijnlijk ? Ze leggen de lat zo hoog dat ze het niet meer aandurven om zich aan iemand te binden. We moeten weer durven opvoeden thuis en op school. Meer dan alleen maar biologische voorlichting zou men op school relatiebekwaamheid moeten proberen aan te leren : geduld opbrengen, onderhandelen, leren te vragen in plaats van te eisen, leren te leven met verschillen.”

Tekst Tessa Vermeiren I Illustratie Pieter Van Eenoge

“Dat experimenteren op jonge leeftijd, daar moeten we ons niet mee bemoeien, dat is een fase die nodig is voor de ontwikkeling.”

“Als een jongere er niet in slaagt om de rapmuziek van het beeld te scheiden, dan gaat hij ten onder in die machocultuur.”Waarom leggen jongeren de lat zo hoog dat ze zich niet meer

durven te binden aan iemand ?”