“Laat één ding duidelijk zijn, ” zegt de Britse journaliste die nu in de Verenigde Staten woont : “Zeker niet elke moslim is een fundamentalist of extremist. De meesten zijn brave, gelovige mensen, maar weten helaas niet dat de manier waarop ze hun vrouwen behandelen niét strookt met de koran. “

GRIET SCHRAUWEN

De Pakistaanse Ahmedi was 55 en grootmoeder toen ze werd gearresteerd omdat ze weigerde een kamer te verhuren aan een politieman. Achter slot en grendel werd ze door meer dan vijftig agenten verkracht. Weken later werd ze beschuldigd van zina, seks buiten het huwelijk. Zina is de gebruikelijke “misdaad” van verkrachtingsslachtoffers, er staat een straf op van tien jaar gevangenis en honderd zweepslagen.

In Soedan en Egypte ondergaan meisjes de besnijdenis. Om te voorkomen dat ze ook maar enig seksueel genot zouden ervaren, worden bij zeven- of achtjarige meisjes alle schaamdelen weggesneden, waarna de randen van de wond aaneengehecht worden. Na het huwelijk opent de echtgenoot de vagina met brute kracht, dikwijls met behulp van een mes. Tijdens de geboorte van een kind moet al het littekenweefsel worden doorgesneden, anders sterven moeder en kind. Na de bevalling wordt alles weer dichtgenaaid.

Dit zijn slechts twee voorbeelden uit een boek dat bol staat van boedstollende verhalen. “Voor vrouwen is de situatie in nagenoeg alle islamitische landen de laatste jaren uitzichtloos en levensgevaarlijk geworden, ” zegt Jan Goodwin in een Brusselse hotelkamer, waar ze verblijft om haar ophefmakende boek voor te stellen. Ze bestudeerde de koran, kent de geschiedenis van het Arabische deel van de wereld, ze reisde vier jaar lang door tien moslimlanden. In Pakistan en Afghanistan, in Iran, de Verenigde Arabische Emiraten en Koeweit, in Jordanië, de Westoever en Gaza in Israël, en in Egypte interviewde Jan Goodwin tientallen vrouwen van alle rangen en standen. Van Benazir Bhutto, koningin Noor van Jordanië en de dochter van Khomeiny, tot boerinnen en rebellen. Het resultaat is een zeer geïnformeerd en informatief, genuanceerd boek. Het boek licht een tipje van de sluier op, die letterlijk en figuurlijk de waarheid verbergt.

Jan Goodwin : Het begon allemaal met Maria. Ze stapte in mijn leven toen ze negen was. Ik woonde in ’88 in haar stad, Peshawar, een oude grensstad tussen Pakistan en Aghanistan. Aanvankelijk was ik daar om de Russische invasie in Afghanistan te verslaan. Daarna gaf ik mijn goedbetaalde job op en werkte er voor Save the Children. Maria’s vader, een weduwnaar, werd aangesteld als bewaker van mijn huis. Zijzelf was nog nooit naar school geweest, maar ze bleek erg slim en leergierig. Met toestemming van haar vader liet ik haar inschrijven in een meisjesschool. Ik gaf haar een hondje cadeau, en liet haar kennismaken met verjaardagen en verjaardagstaarten. Zij vulde mijn huis met bloemen, legde me de islamitische feestdagen uit, vroeg me met haar mee te vasten tijdens de ramadan. “Jij bent mijn moeder, ” zei ze op een dag. “Mijn tweede moeder. ” En zo voelde het ook. Zij was mijn dochter, de dochter die ik nooit heb gehad. Toen Maria nog geen elf was, hield haar vader haar thuis van school en soms kwam ze op bezoek, kreupel, bont en blauw. “Een man heeft het recht zijn vrouwelijke familieleden te slaan, ” zeiden zowel Maria als haar grootmoeder. De vader bleef Maria mishandelen en sloot haar steeds vaker op in haar vertrekken. En toen werd mij duidelijk gemaakt waarom. Haar vader wilde hertrouwen. Omdat hij zijn nieuwe bruid niet kon betalen, gaf hij zijn dochter aan de vader van de aanstaande bruid. Maria was in tranen toen ze me vertelde dat ze liever zelfmoord pleegde dan te trouwen met een bevende, tandeloze grijsaard die al twee vrouwen had. Maar er was niets aan te doen : Maria’s vader had haar weggegeven, zij was eigendom van haar echtgenoot. Zelfs als hij haar doodde, had hij het recht daartoe. Eén jaar later, Maria was nog geen twaalf, vernam ik dat ze zwanger was van haar eerste kind. Dat is het laatste wat ik van haar hoorde. Maria is niet meer terug te vinden. Er zijn 3,5 miljoen Afghaanse vluchtingen in Pakistan, maar er bestaan geen identiteitspapieren of geboortenregisters. Misschien stierf ze in het kraambed, of ze kwam om in de burgeroorlog, maar als Maria nog leeft, is ze nu een jaar of vijftien en heeft ze waarschijnlijk al drie kinderen. Het was schrijnend : ik werkte voor een Amerikaanse organizatie tegen kindermishandeling en dan gebeurde dit in mijn eigen huis. “

Hoe verklaart u dat in moslimlanden de vader nog steeds de echtgenoot voor zijn dochter uitkiest ? Dat een meisje op haar huwelijksnacht nog maagd moet zijn ? Dat ze als ze geen maagd is veel kans loopt vermoord te worden door haar broers ?

J. Goodwin : De moslimwereld legt veel nadruk op de rol van vrouwen. Men gelooft dat de eer van een familie zetelt in de kuisheid en de eerbaarheid van haar vrouwen. Hun onmondigheid is de tol die vrouwen betalen voor de tol van de familie-eer. Maar zoals een islamgeleerde stelde : “De positie van de vrouw in de moslimwereld weerspiegelt het lot van de islam. Als de islam veilig en vol zelfvertrouwen is, zijn moslimvrouwen dat ook. Als de islam wordt bedreigd en onder druk staat, geldt dat ook voor hen. “

Door uw boek wordt nog maar eens duidelijk hoe weinig wij weten over hun wereld.

J. Goodwin : Net als bijvoorbeeld de Japanse kultuur is de islam een zeer oude kultuur die eeuwenlang voor buitenstaanders gesloten bleef, daardoor weten we er weinig over. Toen ik aan De Tol van de Eer begon, onderzocht ik in de eerste plaats de situatie van vrouwen. Maar overal stootte ik op hetzelfde : het toenemende islamitische extremisme. Ik wist dat het bestond, maar ik realizeerde me de impact ervan niet. In meer liberale landen, zoals Jordanië bijvoorbeeld, had ik dat strenge niet verwacht. Saudi-Arabië is een geval apart : dat land heeft in heel de wereld het ergste regime voor vrouwen, nog slechter dan Iran. En het wordt erger. Vrouwen droegen vóór ’79 sjaaltjes op het hoofd, maar toen kwam er een wet die hen oplegde hun gezicht te bedekken en geheel in het zwart gekleed te gaan. Saudi-Arabië heeft tal van hoogopgeleide vrouwen. Ze werden arts of professor terwijl hun moeder nog analfabeet was en hadden mooie banen en allerlei voordelen waar westerse vrouwen jaloers op zouden zijn. Doorbetaald zwangerschapsverlof was veel langer en na vijftien jaar werken, kregen ze een volledig pensioen. Maar plots mochten vrouwen in Saudi-Arabië niet meer werken in een ruimte waar ook mannen zijn. Nergens, dus. Vrouwen mogen ook niet langer in het buitenland studeren. Ze worden langzaam gewurgd. De vrouwen slapen er tot vier uur ’s middags omdat ze zich anders steendood vervelen : ze mogen niks doen en zitten opgesloten tussen hun vier muren.

U zag die evolutie ook in andere moslimlanden ?

J. Goodwin : Het is al aan de gang van in de jaren ’70. Iran was ten tijde van de sjah een zeer westerse samenleving. Sinds de revolutie van Khomeiny mag geen vrouw het huis nog uit, zelfs niet voor de begrafenis van haar eigen vader, als ze geen toestemming heeft van haar man. In ’92 heeft de Afghaanse fundamentalistische regering openbare terechtstellingen ingevoerd. Tegelijk werden Afghaanse vrouwen van hun rechten beroofd. Na 27 jaar algemeen kiesrecht verloren ze dit privilege en mochten ze niet langer bij de radio of de televisie werken. In de hoofdstad Kabul waren minirokken een modieus verschijnsel, nu werd van vrouwen geëist dat ze volledig gesluierd gingen. Maar neem een voorbeeld dichter bij huis. In Egypte, waar vrouwen zeer vrijgevochten waren, werden nieuwe wetten ingesteld, die van Gehoorzaamheid en van Terugkeer : een vrouw moet haar man gehoorzamen, en zelfs als ze wegloopt omdat haar man haar mishandelt, brengt de politie haar terug. De Egyptische arts Nawal El Saadawi, die in 1980 “De gesluierde Eva” schreef, ijverde jarenlang voor de rechten van de vrouw. Haar tijdschrift werd opgedoekt, haar boeken werden verboden. De laatste jaren kreeg ze ook doodsbedreigingen van de fundamentalisten. De staat legde Nawal El Saadawi het zwijgen op, maar ze mocht niet dood, daarom kreeg ze permanente politiebewaking. Om te overleven verhuisde ze naar Amerika. Of je beroemd of belangrijk bent, maakt niets uit : Mahfouz, de Egyptische Nobelprijswinnaar literatuur, werd ook door fundamentalisten doodgestoken. En hoeveel slachtoffers heeft het moslim-extremisme in Algerije niet gemaakt ? Turkije… Dat land werd in de jaren ’20 onder impuls van Ataturk een gesekularizeerd land. Maar sinds de laatste verkiezingen kregen twintig steden waaronder Istanbul en Ankara een fundamentalistisch bestuur. Out of nowhere duiken er plots opnieuw maagdelijkheidstests op. Veel vrouwen dragen een zwarte tsjador, polygamie is bij de wet verboden, maar nog steeds gebruikelijk. In een land met een vrouwelijke premier ! Maar het is zoals met Benazir Bhutto : door haar is de situatie van vrouwen ook niet verbeterd. Om politiek te kunnen overleven, heeft ze de steun van de radikalisten nodig.

Hoe heeft u gereisd in landen met zulke strenge voorschriften ?

J. Goodwin : Gesluierd op alle mogelijke manieren, en altijd onkomfortabel. Van top tot teen gehuld in zwart nylon, met zwarte kousen om alles bedekt te houden, bij woestijntemperaturen van om en bij de 50 graden, stel je maar eens voor. Ook paperassen in orde brengen, had heel wat voeten in de aarde. Een eerste pasfoto die ik inleverde om een visum te krijgen, werd geweigerd : hoofd onbedekt. De tweede pasfoto werd ook afgekeurd : er kwam een plukje haar onder het sjaaltje uit en dat was onzedig. De derde was eindelijk goed. In Saudi-Arabië landde ik gesluierd volgens de voorschriften, maar ik mocht de luchthaven niet uit. Ik moest eerst opgehaald worden door een man. “Een vrouw mag niet alleen reizen”, zei de man aan de balie : “Dit is het Westen niet, hier in Saudi-Arabië kunnen vrouwen niet voor zichzelf verantwoordelijk zijn. “

Met als verklaring dat het verbod uit respekt voor vrouwen is, en om hen te beschermen.

J. Goodwin : Zéggen ze. Maar als je met vrouwen praat, hoor je dat het puur om kontrole gaat. Het nieuwe fundamentalisme beroept zich ook op de koran, maar er liggen géén leerstellingen van de profeet Mohammed of van de koran aan ten grondslag. Toen de islam begon, was het een bevrijdingsbeweging voor vrouwen. De moslims waren de eerste feministen. Mohammed, de grondlegger van de islam, was één van de grootste hervormers ter wereld op het gebied van vrouwenrechten. Veertienhonderd jaar stond hij toe dat vrouwen politiek aktief waren, werkten en met mannen omgingen, en ze hoefden geen sluier voor het gezicht te dragen. Hij schafte discriminerende praktijken af en introduceerde vooruitstrevende ideeën over het recht van vrouwen om eigendommen te verwerven. Misschien is de islam wel de enige religie die de rechten van vrouwen formeel vastlegde.

Waar komt die sluier dan vandaan ?

J. Goodwin : Oorspronkelijk was de sluier een modeverschijnsel bij de Perzische elite, bedoeld om de aristokratie te onderscheiden van het gewone werkvolk. Sindsdien is de hidjab voortdurend in en uit de mode geweest. Vroege islamgeleerden probeerden het dragen van de sluier af te dwingen door te verklaren dat “de gehele vrouw een geslachtsorgaan is” en die idee vindt opnieuw ingang bij de islamieten. Maar in Mohammeds leven of geschriften is er niets terug te vinden dat vrouwen op die manier behandelt. Chadiedja, die later Mohammeds vrouw werd, woonde in Mekka, dat nu in Saudi-Arabië ligt. Ze was veertig en twee keer weduwe geworden. Ze werkte in de internationale handel en stond aan het hoofd van haar eigen bloeiende bedrijf. Ze nam Mohammed in dienst, een 25-jarige, arme maar vakkundige zakenman. Toen zij hém ten huwelijk vroeg, zei hij ja. Chadiedha, zijn vijftien jaar oudere werkgeefster, werd Mohammeds eerste vrouw. Ze kregen zes kinderen, en er kwam pas een einde aan hun monogame en harmonische verhouding toen Chadiedja na vijfentwintig jaar huwelijk overleed.

De islam schrijft voor dat mannen meerdere vrouwen mogen hebben ? Mohammed is toch ook meer dan een keer getrouwd ?

J. Goodwin : Na Chadiedja’s dood is Mohammed inderdaad hertrouwd. Niemand weet precies hoe vaak, de gegevens schommelen tussen negen en twaalf keer. Op één vrouw na waren het allemaal weduwen. In de pre-islamitische periode van de Arabische maatschappij waren polygamie én polyandrie erkende instituten : mannen én vrouwen mochten meer dan één partner hebben. De koran veroordeelde beide praktijken, voor mannen en vrouwen. Mohammed stond polygamie alleen toe in biezondere gevallen, voornamelijk omdat de profeet vreesde dat weduwen en wezen zouden verkommeren. Maar mannen hebben die door de koran gestelde voorwaarde naast zich neergelegd. In plaats van onbeschermde weduwen te trouwen, is het nog steeds de gewoonte om jonge meisjes als volgende vrouw te nemen.

De koran wordt vaak gemanipuleerd. Mohammed heeft gezegd, ook tegen vrouwen : “Als het op studeren aankomt, ga zo ver je kunt. Als het nodig is tot in China. ” En nu zitten ze weer thuis. Opgesloten. Volgens de islam mag een vrouw de echtscheiding aanvragen, maar volgens de sjaria, het islamitische wetboek, niet. Vooraleer een man een tweede vrouw neemt, moet hij volgens de koran de toestemming krijgen van zijn vrouw, maar dat gebeurt nooit. Hij hertrouwt in het geheim, hij scheidt zelfs van haar in het geheim. Ik ken een Duitse vrouw die twaalf jaar getrouwd was met een sjeik. Plots hoorde ze dat haar man drie maanden tevoren van haar gescheiden was. Haar visum werd ingetrokken, ze moest het land verlaten, haar vier zoons moesten bij hun vader blijven.

Waarom slikken vrouwen dat ? Hoe is het mogelijk dat de helft van de bevolking de andere helft zo onderdrukt ?

J. Goodwin : Moslims geloven dat elke levenstoestand en alle levensomstandigheden worden behandeld in de koran, de sjaria en de hadiesen : de op schrift gestelde overleveringen waarin de handelingen en uitspraken van de profeet Mohammed zijn vastgelegd. Voor de kleinste details uit het dagelijkse bestaan zijn er voorschriften : hoe men zijn haar moet kammen, met welke voet men een toilet moet binnentreden… Een islamiet behoort zich aan de hele en oorspronkelijke leer van de koran te houden, maar die kunnen de meeste islamieten zelfs niet lezen. Vooral veel vrouwen zijn analfabeet, of ze lezen geen Arabisch. Ze weten dus nergens van, ze denken dat de koran en de sjaria hetzelfde zijn, en geloven wat hen verteld wordt door hun leraren, die vaak maar half zijn opgeleid, veelal door fundamentalisten. Ik heb zelfs één hoogstaande maar halfgekke “geleerde” horen beweren dat de aarde plat is en bij elkaar gehouden wordt door bergen.

En die hoogopgeleide vrouwen dan ? Artsen en professoren, rechters en ministers ?

J. Goodwin : Toen hen beperkingen werden opgelegd, lachten ze : “Dat zullen we nog eens zien. ” Ze dachten dat de klok niet kon teruggedraaid worden. Het kan wél, en dat is zo beangstigend. De vrouwen worden ertoe gedwongen. Ook liberale en gematigde families zijn bang voor wat hun vrouwen kan overkomen : in sommige landen schrikken fanatici er niet voor terug lippenstift te verwijderen met een scheermes. Meisjes en vrouwen mogen plots niets meer : “Ze kunnen jou doden en mij ervan beschuldigen dat ik geen goede moslim ben, ” zeggen hun vaders en hun broers. En niets is zo erg als geen goede moslim te zijn, in een kultuur waar religie veel belangrijker is dan bij ons. Je kunt vijf keer per dag bidden, je aan de ramadan of vastenmaand houden, en ééns in je leven naar Mekka gaan, maar hoe kun je verder bewijzen dat je een goede moslim bent ? Door ervoor te zorgen dat je vrouw gesluierd is. En daar zorgen sommige overheden voor : een man krijgt maandelijks een toelage als zijn vrouw en zijn dochters gesluierd zijn, hij krijgt een aanzienlijke premie in baar geld als hij meerdere vrouwen neemt.

Veel vrouwen met wie ik sprak zeggen : “Ik ben geen westerse feministe. Ik ben islamiet, ik wil enkel de rechten die de islam ons toekent. ” Daarom studeren ze godsdienst en recht, om de fundamentalisten met hun eigen wapens te bestrijden. Ze zijn erg moedig : vrouwen zijn door de geheime politie opgepakt, maandenlang geblinddoekt opgesloten, mishandeld en verkracht. Velen zijn gedood, maar anderen gaan door.

De laatste tijd gaan steeds meer stemmen op dat het islamitisch fundamentalisme een groot gevaar is. Het werd het spook onder het bed, waar eens de kommunisten zich verborgen hielden. Is dat niet schromelijk overdreven ?

J. Goodwin : Het Westen is tegenwoordig geneigd alle moslims af te doen als terroristen en extremisten. Laat één ding duidelijk zijn : zeker niet elke moslim is een fundamentalist. Er zijn één miljard moslims in de wereld, en dat is één vijfde van de wereldbevolking. De meesten zijn brave, gelovige mensen, die het afschuwelijk vinden dat de islam in verband gebracht wordt met bomaanslagen, onverdraagzaamheid en repressie. We moeten ook af van de clichés : elke Arabische achtertuin heeft een eigen petroleumbron, in elke garage staat een limousine én een kameel, in elke kast staat een Kalasjnikov-machinegeweer, en elk huis heeft een harem. Onwetendheid is een goede voedingsbodem voor angst. Maar het Westen moet het gevaar onderkennen en er zich bewust van zijn dat het fundamentalisme bestaat, en dat het géén kulturele of religieuze beweging is, maar een politieke. Bepaalde groepen hebben één van de grootste wereldgodsdiensten gegijzeld om macht te vergaren. De Moslimbroederschap, die in 1928 is Egypte werd opgericht, is nu de grootste organizatie van islamitische fundamentalisten ter wereld. En ze verspreidt zich meer en meer. Ze zijn vertegenwoordigd in de meeste grote landen, waaronder de Verenigde Staten en verscheidene Europese landen.

U schrijft dat veel van de fundamentalistische, extremistische mannen die u ontmoette, studeerden in het buitenland en vaak tijdens hun verblijf in het Westen radikaal werden.

J. Goodwin : Wat de islam betreft wel. Extremisme of fundamentalisme is een teken des tijds. Ook in het Westen bestaat een kristelijk fundamentalisme : in de Verenigde Staten worden abortusdokters neergekogeld door mensen die vinden dat zwangerschapsonderbreking zondig is. Eigen aan fundamentalisten is dat ze zichzelf boven de demokratie stellen, geen scheiding erkennen tussen wereldlijke en geestelijke machten. Zij maken zelf de wetten op basis van “Het Woord” en nemen het recht in eigen handen. Of je nu naar de islam, het kristendom of het jodendom kijkt, in alle gevallen is het ontstaan van fundamentalistische bewegingen gestimuleerd door het falen van wereldlijke alternatieven in de twintigste eeuw. Veel landen in het Midden-Oosten, in Zuid-Azië en in Afrika hebben een periode van kolonialisme achter de rug. Ze zijn nu bevrijd van dat kolonialisme, maar leven nog steeds in een oude kulturele struktuur, waarin de verwesterde elites en technokraten niet in staat zijn hun naties ekonomische welvaart of politieke vrijheid te brengen. Dank zij het sukses van de Iraanse revolutie is er in de islamitische wereld een nieuw nationaal bewustzijn ontstaan. De moderne slogan “De islam is de oplossing” is een aantrekkelijk en vaak het enige alternatief in landen met korrupte overheden.

Rijke landen als Saudi-Arabië, Koeweit en de Verenigde Emiraten sturen hun kinderen naar scholen en universiteiten in het Westen. De fundamentalisten rekruteren inderdaad velen van hen overzee, omdat zij daar een gemakkelijke prooi vormen. Ze geven hen aandacht, een identiteit en steun. En die kunnen ze best gebruiken : de plaats van de “neger” is ingenomen door de moslim, die nu de paria is. Hij wordt beschouwd als mindere en krijgt de schuld van alles. Zo’n rijke student die zijn diploma behaalt, wordt ambitieus en wil de wereld veranderen. Weer thuis merkt hij dat hij niks kan doen, omdat de job waarvoor hij werd opgeleid, is ingepalmd door één van de 5000 koninklijke prinsen. Die studenten zijn benadeeld en gaan in de oppositie, tegen het bestaande regime in. Ze beschuldigen de overheid van korruptie en hebben allemaal de foto’s gezien van de Koeweitse prins die in travestie nog wel feestvierde in een Parijse nachtklub, terwijl op eigen grondgebied mensen vochten en stierven. In verpauperde moslimlanden als Egypte, Jordanië, Jemen en Pakistan, is het fundamentalisme ook een politieke beweging, maar dan van mensen die op een ándere manier benadeeld zijn. De overheid is ook korrupt, geld verdwijnt in zakken waarvoor het niet bestemd is, maar voor de gewone mens is het leven zeer zwaar : geen werk, geen geld, honger, zieke kinderen, instortende huizen. Wat dan als de islam een oplossing belooft ? En als het beleid, gewild of niet, in de kaart van de fundamentalisten speelt ? In ’92 maakte een aardbeving in Caïro duizenden mensen dakloos. De regering was onbekwaam en lui, maar de fundamentalisten zorgden snel voor water, elektriciteit en noodhulp. Wat zou jij doen als je in Egypte woonde en problemen had ? Dan ging je toch ook bij de fundamentalisten, als zij je helpen ? Die mensen beschouwen het islamisme als een kans op vooruitgang, maar beseffen niet dat zij van een hete pan in het open vuur springen. Van kwaad tot erger. Met de vrouwen als eerste slachtoffers.

“De tol van de eer” van Jan Goodwin (oorspronkelijk Price of Honor), is een uitgave van A.W. Bruna en wordt in België verdeeld door de Standaard Uitgeverij. 318 blz., 795 fr.

Jan Goodwin : “Veel vrouwen denken dat de koran en de sjaria hetzelfde zijn. “

De idee dat een sluier moet gedragen worden omdat “de gehele vrouw een geslachtsorgaan is” vindt opnieuw ingang.

Jan Goodwin met Maria, “de dochter die ik nooit gehad heb. ” In sommige landen schrikken fanatici er niet voor terug lippenstift te verwijderen met een scheermes.