De Brusselse Botanique, De Centrale in Gent en andere instellingen vieren dit voorjaar uitgebreid een halve eeuw Turkse en Marokkaanse immigratie. Sommigen kijken echter al een stap verder. Veli Yüksel, Sihame El Kaouakibi en Mourad Bekkour over diversiteit en integratie – versie 2014.

VELI YÜKSEL : “DE VOLGENDE VIJFTIG JAAR WORDEN BETER”

“Laten we vijftig jaar migratie aangrijpen om de balans op te maken en lessen te trekken voor de toekomst”, meent Vlaams volksvertegenwoordiger Veli Yüksel (42). Dat doet de Turkse Gentenaar in een boek dat dit voorjaar verschijnt. “Tot diep in de jaren tachtig was er gewoon geen integratiebeleid”, zegt Yüksel, tevens fractieleider voor CD&V in de Gentse gemeenteraad. “Men veronderstelde dat mensen hier enkele jaren zouden komen werken, om daarna terug te keren. Beleidsmakers dachten niet aan de emancipatie van die nieuwkomers en de rol van onderwijs, taallessen en participatie in het middenveld daarbij. Ondertussen werden diezelfde mensen wel aangemoedigd om hun gezin mee naar hier te nemen. Maar in plaats van proactief na te denken over de uitdagingen die migratie met zich meebrengt, keek men enkel naar de winst op korte termijn.”

U stelt dat het wij-zijdenken welig tiert.

“Een grote groep mensen wordt nog steeds niet als gelijkwaardig beschouwd. Niet alleen de Turkse en Marokkaanse gemeenschap, tegenwoordig ruim een half miljoen mensen, maar alle bevolkingsgroepen met een andere culturele en religieuze achtergrond. Met het schrappen van het woord ‘allochtoon’ los je de problemen niet op. Het publieke debat glijdt de laatste jaren af naar een monocultuur, en de economische crisis versterkt dat nog. De angst voor het vreemde en het onbekende neemt toe. Daarnaast helpt het niet dat het belang van taal zo lang onderschat werd en dat er geen dialoog met de nieuwe gemeenschappen was over hoe we de samenleving willen vormgeven. Zulke foute signalen droegen ertoe bij dat de allochtone populatie zich in zichzelf keerde. Nochtans is integratie zoals ritsen op de snelweg. Autochtonen die al op de snelweg rijden moeten allochtonen ruimte geven om in te voegen. Maar allochtonen moeten ook was gas bijgeven en de regels respecteren om op die snelweg te raken.”

Er valt eigenlijk niet zoveel te vieren ?

“Ik ben geen zwartkijker : heel wat Marokkaanse en Turkse Vlamingen hebben het op eigen kracht gemaakt. Niet alleen in de sport- of filmwereld, maar ook als ondernemer, academicus of politicus. Er zijn echter nog veel blinde vlekken, en van een samenleving waarin iedereen thuishoort of gelijke kansen heeft, is helaas nog geen sprake. Als steeds meer allochtone jongeren elders hun geluk gaan zoeken, is dat niet alleen omwille van de werkgelegenheid of de lonen elders. Velen hebben de indruk dat ze hier altijd een vreemdeling zullen zijn.”

In een recent opiniestuk noemde u die braindrain zorgwekkend.

“Iedereen verliest. Zowel België en Vlaanderen, waar talentvolle jongeren hard nodig zijn om de vergrijzing op te vangen en om knelpunt- en zorgberoepen in te vullen, maar ook de Marokkaanse en Turkse gemeenschap. Als enkel economisch en sociaal zwakkere mensen overblijven, zullen die zich nog meer op zichzelf terugplooien. Die vaak hoogopgeleide jongeren zijn rolmodellen die maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen opnemen en de groep mee kunnen trekken. Al ben ik wel hoopvol. Er is een steeds grotere groep van zelfverzekerde jonge mensen die hun plaats in de samenleving opeisen en het beleid kritisch bevragen, een bewuste generatie die aan de alarmbel trekt en eisen op tafel durft te leggen. Die voelt zich absoluut verbonden met Vlaanderen en wil niets liever dan hier een toekomst opbouwen.”

Hoe ziet u het integratiedebat evolueren ?

“Integratie betekent dat elkeen zijn eigen culturele identiteit mag hebben en die ook mag uiten, met respect voor alle democratische principes. Voor de jongere generatie wordt dat stilaan evident. Mijn kinderen en hun klasgenoten zijn opgegroeid tussen vreemd klinkende namen, die hebben nooit iets anders gekend. Dat geeft hen wellicht toch een andere, bredere kijk op de zaak. Zoals veel gesprekspartners in mijn boek ga ik er dus van uit dat de volgende vijftig jaar beter zullen zijn.”

Het boek van Veli Yüksel verschijnt dit voorjaar bij Borgerhoff & Lamberigts.

SIHAME EL KAOUAKIBI : “IEDEREEN HEEFT VEERKRACHT NODIG”

“Ik identificeer me met een nieuwe generatie die niet binnen traditionele hokjes past”, zegt Sihame El Kaouakibi (27), oprichtster van Let’s Go Urban, een Antwerps jongerencentrum. Artistieke workshops sporen er jongeren er al sinds 2008 aan om hun leven zelf in handen te nemen en vanuit hun eigen kracht te vertrekken. Het centrum won begin dit jaar de Antwerpen Cultuurstad Award, nadat het in 2012 al de Vlaamse Cultuurprijs in de wacht had gesleept.

“Ik kom uit een Marokkaans gezin”, vertelt El Kaouakibi, die in het boek #Believe een andere kijk op de stedelijke jeugd bepleit en als bedrijfsleidster van A Woman’s View klanten als de VRT en bestuursorganen adviseert rond jongerenprojecten. “Tegelijkertijd ben ik hier geboren en opgegroeid, te midden van allerlei nationaliteiten en religies. Diversiteit is voor mij vanzelfsprekend : mijn vriendenkring en leefwereld waren altijd net zo gevarieerd als de samenleving in het algemeen. Maar tijdens mijn lerarenopleiding gingen mijn ogen wel open. Van de meer dan 140 eerstejaarsstudenten had slechts een handvol een andere etnische achtergrond. Dan is het niet verwonderlijk dat het lerarenkorps niet de diversiteit in de samenleving weerspiegelt. Een fenomeen dat zich niet alleen tot het onderwijs beperkt, want ook bij beleidsmakers, in de jeugdcentra, de culturele sector, de media en de welzijnszorg zijn jongeren met een andere achtergrond zwaar ondervertegenwoordigd.”

In #Believe benadrukt u de kracht van de stedelijke jeugd. Maar die kan het toch niet op haar eentje doen ?

“Er staat een generatie klaar van jongeren die de regie van hun leven zelf in handen willen nemen en niet op anderen rekenen. Ik begrijp dat voor mensen in een zwakkere positie inspanningen nodig zijn. De politiek, het onderwijs, het bedrijfsleven en middenveldorganisaties kunnen de kansarmoede en ongekwalificeerde uitstroom terugdringen en jongeren nieuwe perspectieven bieden. Dat doen we ook bij Let’s Go Urban : we bieden hen een schouder om vooruit te raken in het leven en wapenen hen om zich wendbaar op te stellen in een maatschappij in verandering. Zelfvertrouwen en sociaal kapitaal zijn daarbij van groot belang. Maar aan betutteling is geen behoefte. De eerste Marokkanen en Turken in België bleven absoluut niet bij de pakken zitten, maar de tweede en derde generatie laat het op dat vlak al eens afweten. Daar mis ik soms ambitie en ondernemingslust. Daarom hamer ik ook op het belang van zelfwaardering en wendbaarheid. Pessimisme en zelfbeklag helpen niemand vooruit. Ik kies voor een kritisch optimisme en neem mijn verantwoordelijkheid, vooral om jongeren te wapenen tegen discriminatie en stigmatisering. Mocht ik me laten leiden door de commentaren die ik soms over me heen krijg, ik zou al snel thuiszitten met een depressie.”

De term nieuwe Belg is aan u niet besteed.

“Ik ben trots op mijn Marokkaanse roots. Die zal ik nooit verloochenen. Maar zoals bij veel generatiegenoten is mijn geduld nu wel op. Mijn etnische achtergrond is maar een aspect van wie ik ben, en ik heb geen behoefte aan een begrip dat me altijd weer in datzelfde hokje stopt. In snel veranderende en vaak onvoorspelbare tijden hebben we trouwens allemaal nood aan wendbaarheid en veerkracht. Je afkomst heeft daar niets mee te maken, en in die zin vind ik ‘vernieuwde Belg’ een veel beter begrip. De een is een vernieuwde Belg met Vlaamse roots, terwijl de ander een vernieuwde Belg met Marokkaanse, Turkse of nog andere roots is, maar uiteindelijk staan ze allebei voor dezelfde uitdaging. Jezelf succesvol integreren in de samenleving dekt tegenwoordig een heel andere lading dan vijftig jaar geleden.”

‘#Believe’ is verschenen bij LannooCampus.

Info : www.letsgourban.be.

MOURAD BEKKOUR : “DIVERSITEIT IN PRAKTIJK BRENGEN”

“Als student werkte ik jarenlang in het Zuiderpershuis”, vertelt Mourad Bekkour (36), een Antwerpenaar wiens Marokkaanse ouders in de jaren zestig naar België kwamen. “De internationale programmatie daar was een openbaring voor mij. Maar hoe interessant de voorstellingen ook waren : ze spraken haast uitsluitend blanke mensen aan, en het is toch wel wat om de enige Marokkaan in de zaal te zijn. Dat kan een serieuze drempel vormen voor iemand die zijn eerste stappen in de culturele sector zet. Zo is langzaam het idee gegroeid voor ‘Nuff Said : een plek met een divers aanbod, voor een divers publiek.”

Bekkour richtte zijn multidisciplinaire podiumproject op in 2008, samen met stand-upcomedian Latif Ait en regisseur Ridoin El Aissati. Zeven keer per jaar stroomt de foyer van het culturele centrum van Berchem vol voor een avond met comedy, muziek en woord- en videokunst uit binnen- en buitenland, zowel van jonge beloften als grote namen. Ondertussen wordt het project gedragen door een dertigtal vrijwilligers, net als het publiek een bonte mix van nationaliteiten, huidskleuren en religies.

“We zetten al sinds het prille begin in op kwaliteit”, benadrukt Bekkour, wiens project de voorbije weken ook op Canvas te zien was. “Dat is onze troef : een goed concept met sterke artiesten, niet een of ander multicultureel etiket. Dat spreekt een deel van het publiek aan, maar anderen knappen erop af. Wij willen iedereen bereiken, ook mensen die nooit een cultureel centrum bezoeken, maar toevallig over ‘Nuff Said horen via vrienden of de sociale netwerken. De afkomst van de artiesten heeft geen belang, die moeten gewoon goed zijn in wat ze doen. Tenslotte is het vrijdagavond en betalen mensen om toffe dingen te zien, om eens goed te lachen en af en toe geraakt te worden. Niet alle zalen leggen de lat even hoog als het om artiesten met een andere achtergrond gaat, in een krampachtige poging om te diversifiëren, maar daar wint niemand bij.”

Eigenlijk praat u niet graag over diversiteit.

“Ik wil het vooral in praktijk brengen, zonder grote statements te maken. Onze samenleving praat en debatteert nu al jaren over het thema, waarbij altijd dezelfde standpunten terugkomen en we amper vooruitkomen. Sommige politici hebben er ook baat bij om de zaak eindeloos te problematiseren en te laten verrotten, terwijl anderen uit electorale berekening de wil of de moed missen om echte stappen te zetten. ‘Nuff Said gaf mijn engagement een nieuwe uitweg, want artistieke vrijheid maakt het mogelijk om wel een ander geluid te laten horen, zonder taboes of complexen.”

Verandering komt toch niet alleen van onderuit ?

“We hebben dringend meer schrijvers, buschauffeurs, professoren en politiemannen met een andere achtergrond nodig, want zichtbaarheid in alle geledingen van de maatschappij zou al veel veranderen. Vooroordelen steunen immers vaak op onwetendheid. Daarnaast geloof ik enorm in de kracht van samenwerking. Dat is soms een moeizaam proces dat bijsturing vergt, maar ook een collectieve zoektocht. Zo lijkt een veelkleurige krantenredactie me beter dan een allochtone columnist, hoe goed die ook is. Anderzijds moeten minderheidsgroepen hun emancipatie doorgaans zelf op gang trekken, want democratie is enkel in theorie een mooi begrip. Laten we dus niet wachten tot iemand het voor ons oplost.”

Info : www.nuffsaid.be.

Voor alle activiteiten rond vijftig jaar migratie : www.uitinvlaanderen.be/50-jaar-migratie, www.botanique.be.

DOOR WIM DENOLF & FOTO’S CHARLIE DE KEERSMAECKER

“Het woord allochtoon schrappen lost niets op”

“Bij de tweede en derde generatie mis ik soms ambitie en ondernemingslust”

“Laten we niet wachten tot iemand het voor ons oplost”