De architecten van de Tate Gallery of Modern Art trokken in Amerika de Dominus Winery op uit manden, gevuld met keien. Een uniek concept dat licht, lucht en warmte regelt.

Wie in noordelijke richting over route 29 rijdt, de weg die Napa Valley doorkruist, besteedt wellicht geen bijzondere aandacht aan het kruispunt met Madison Street, net voorbij het punt waar de vierbaansweg overgaat in een tweebaansweg. Je laat het charmante dorpje Yountville rechts liggen en rijdt door naar Oakville en het bekende wijndomein van Robert Mondavi of naar dat van Francis Ford Coppola, enkele kilometers verder in Rutherford.

Niets zet je trouwens aan om aan de andere kant van de weg te gaan kijken. En zoals zovele anderen, negeer je een van de ongelooflijkste architectuurprojecten van het voorbije fin de siècle: Dominus Winery. De eigenaar Christian Moueix is daar niet rouwig om, want hij wil de krachtige en spannende architectuur van de Zwitsers Jacques Herzog en Pierre de Meuron intact houden.

Een beetje voorgeschiedenis. Dominus Winery is eigendom van Christian Moueix, directeur van de Pomerol-legende Château Pétrus. Zijn curriculum in Amerika begint aan de universiteit van Davis (Californië), lang beschouwd als het Mekka van de moderne wijnbouw en wijnbereiding. Christian Moueix leert dus de Californische wijngebieden kennen: Sonoma, Napa, Mendocino

In 1983 koopt hij de vijftig hectare van Napanouk, waardoor hij over een ideaal assortiment van druivensoorten beschikt: hoofdzakelijk cabernet sauvignon, maar ook cabernet franc, merlot en een beetje petit verdot. Maar hij laat zich leiden door andere criteria. De wijngaard werd aangeplant aan de voet van de Mayacama Hills, in een versmalling van dat deel van Napa Valley. Daardoor waait het er meer. Het is er frisser dan elders, een verschil van 6 tot 7 graden met het naburige dorp, Oakville. Het grootste ‘gebrek’ van Napa – de hete zomers – wordt dus natuurlijkerwijze gecorrigeerd. De wijnstokken werden grotendeels op de heuvels aangeplant, zodat dit domein complexe en geraffineerde wijnen voortbrengt die de smaak van de druif alle eer aandoet, op voorwaarde dat ze tien jaar of langer in de kelder blijven liggen…

Maar Christian Moueix en zijn Amerikaanse echtgenote Cherise hebben buiten wijn nog andere stokpaardjes. Ze hebben zich met hart en ziel op de hedendaagse kunst gestort. De bouw van nieuwe wijnopslagplaatsen in Yountville kon dus niet beperkt blijven tot het louter functionele. Het moest en zou een sterk staaltje architectuur worden. Omdat ze niet van halve maatregelen houden, dachten ze eerst aan I.M. Pei, die aanvankelijk ook een schets maakte. Maar uiteindelijk vertrouwden ze de uitvoering toe aan het Zwitserse architectenbureau Herzog & de Meuron. Deze twee architecten, allebei geboren in Basel in 1950, werken samen sinds 1978. Heel wat door hen ontworpen gebouwen staan trouwens in hun onmiddellijke omgeving. Maar 1994 opende nieuwe perspectieven.

Toen startte het project voor de Tate Gallery. Gelijktijdig met het Londense project liep de uitvoering van de Dominus Winery, van 1995 tot 1997. Wat opvalt wanneer je sommige van hun jongste realisaties bekijkt (periode 1993-1997, zie kader), is dat de architecturale taal die ze hanteren, aangepast is aan elk ontwerp, of het nu gaat om de seintoren van het spoorwegstation in Basel, de stapelruimte van de firma Ricola in Mulhouse of de apotheek in het kantonaal ziekenhuis in Basel.

Alles aan het concept, zowel de van buitenaf zichtbare vorm als het interieur, lijkt te kloppen met de functie en te passen bij de bestemming van het gebouw. Alle gebruikte technieken en materialen werden onderworpen aan doorgedreven onderzoek. Jacques Herzog: “Wij werken met de materie. Wij proberen ze te begrijpen om ze beter te kunnen gebruiken en nog te verbeteren. Ons interesseren bijvoorbeeld de mossen die op gevelstenen groeien. Zij geven ons informatie over de kwaliteit van de lucht. Bovendien kunnen hun kleuren – oranje en geel bijvoorbeeld – oogverblindend mooi zijn. Het zou fantastisch zijn ze in ons werk te kunnen integreren. Het penseel van de natuur wordt op die manier het penseel van de architect.”

Dit eenvoudige voorbeeld illustreert, zoals zovele andere, de volgende commentaar die we over dit ongewone bureau konden lezen: “Zowel inzake vorm, ontwerp, structuur en bouw, als wat de materialen betreft, is de techniek van Herzog & de Meuron architectonisch op het fanatieke af.” Met die wetenschap krijgen we een andere kijk op het Dominus-project en begrijpen we beter hun eigen verklaringen: “Het klimaat in Napa Valley is extreem: heel warm overdag, heel koud ’s nachts. Wij wilden een structuur uittekenen die voordeel kon halen uit die situatie. In de Verenigde Staten wordt overal airconditioning geplaatst, ook om de heersende temperatuur in stand te houden. De architecturale strategieën om muren actief te maken, zodat ze de temperatuur regelen, zijn onbekend. In de gevel plaatsten wij schanskorven, een techniek die gebruikt wordt in hydraulische engineering om de oevers van rivieren tegen te houden. Die schanskorven bestaan uit gerasterde containers, verzwaard met stenen. Onze schanskorven vormen een inerte massa die de binnenruimte isoleert van de warmte overdag en de koude ’s nachts. Wij kozen voor basalt uit de streek, dat qua kleur varieert van donkergroen tot zwart, en prachtig bij de omgeving past.”

“Volgens de plaats waar ze werden aangebracht, is de vulling van de schanskorven dichter of minder dicht, ze werden gevuld met grotere of kleinere stenen. Dat maakt dat sommige delen van de gevel ondoordringbaar zijn en andere in mindere of meerdere mate licht doorlaten, ofwel natuurlijk licht van buiten naar binnen, ofwel kunstlicht van binnen naar buiten. Je zou deze schanskorven nog het best kunnen omschrijven als een stenen vlechtwerk met variërende dichtheid, meer als een huid dan als traditioneel metselwerk.”

Op Napanouk werd dus een groot blok, gevuld met stenen, neergezet (110 meter lang, 25 meter diep en 9 meter hoog), net op de scheiding tussen de wijnheuvels die de grands crus produceren en de wijngaarden dichter bij route 29, die minder dure wijnen opleveren.

Het gebouw is noordzuid georiënteerd. De eerste indruk is dat het nauwelijks boven de twee meter hoge wijnranken uitsteekt. De betonnen toegangsweg ligt recht voor twee rechthoekige openingen in het gebouw, één in de voorgevel en één in de achtergevel. Het lijkt wel een stadspoort van weleer. Die openingen bevinden zich op zowat eenderde van de lange gevel om de symmetrie te doorbreken.

Naarmate we – te voet – de Dominus Winery naderen, lijken de verhoudingen van het gebouw te veranderen. Het langwerpige blok begint meer en meer aan verticaliteit te winnen. Maar de openingen spelen op schitterende wijze hun rol als beeldveld. Zoals bij een lange travelling, die beetje bij beetje het perspectief opent op de Macayama Hills en de wijngaarden.

De tweede opening is er vooral om technische redenen, waaronder de aanvoer van de druiven. Maar de eerste heeft hoofdzakelijk een onthaalfunctie. De overdekte ruimte is groot. Je kan er zien hoe achter de schanskorven een stevig betonnen skelet zit. Gelijkvloers krijg je toegang tot twee fasen in de wijnbehandeling: het vinificatieproces in roestvrijstalen kuipen en de lagering in eiken vaten. Op de verdieping bespeur je aan de noordkant, achter dikke ruiten, al iets van de ruime kantoren.

Je komt binnen via twee dubbele deuren die op enkele meters van elkaar staan en als een soort spiegel een deel van de beglazing weerkaatsen, afhankelijk van de plaats waar je je bevindt. Jean-Marie Maurèze, algemeen directeur van Dominus: “We gebruikten hiervoor veiligheidsglas dat we uit Frankrijk hebben moeten invoeren.” Wanneer hij de deur naar de wijnopslagplaats opent, kondigt hij ons een tweede verrassing aan: “De architecten wilden de bezoekers een indruk geven van de toekomstige bestemming van de wijn, namelijk de fles. Daarom is dit glas in de massa groen gekleurd. En bekijken wij de wereld van hieruit als het ware door een groene bril.” De wijnvaten van Dominus, netjes op rijen, doen onvermijdelijk denken aan de legendarische kelders van Château Pétrus. De bovenkant van de vaten is in het midden, rond het stopgat, met wijn roodgeverfd. Dat was een idee van de eigenaar. De architecten hadden de hunne. De talloze doorzichtige lampjes die de opslagplaats verlichten (met regelbare intensiteit), hangen aan een spiraaldraad. Een decoratief element dat herinnert aan de spiraaldraad waarmee de schanskorven van de buitengevel onderling met elkaar verbonden zijn. In Dominus Winery hebben alle details dus zin. Op weg naar de kantoren op de verdieping leren we nog beter het ‘klassieke’ vocabularium van Herzog & de Meuron kennen. Esthetische toepassing van beton, grote muren in doorzichtig glas, ruime wandelgangen zijn ook elementen die je in hun andere gebouwen terugvindt.

Enkele specifieke voorbeelden om de ideeën van Jacques Herzog daaromtrent toe te lichten. Op de verdieping bevindt zich tussen het laboratorium en de grote degustatiezaal een grote ruimte met aan de achterzijde een breed panoramisch venster, met uitzicht op de wijnheuvels, die je enkel vanop deze plek kan zien en die prachtig omkaderd zijn door het grijs van de grote vloertegels.

De degustatiezaal doet soms denken aan een refter. Deze zaal is wel heel groot voor de enkele bedienden die er werken. Alles werd hier bedacht en ontworpen door de architecten, tot de exacte plaats van de vierkante tafels en de stoelen toe. Bovendien werd het meubilair in beukenhout speciaal voor deze plek ontworpen en vervaardigd in Zwitserland. De tint van het hout werd heel zorgvuldig gekozen om in alle seizoenen in harmonie te zijn met de kleuren van de wijngaard. Uit de privé-collectie van Christian en Cherise Moueix komt een schilderij dat bijna zo zwart is als een schoolbord, een kunstwerk van Richard Serra. Maar de magie van het gebouw gaat uit van de kleine lichtvlekjes die door de stenen in de schanskorven priemen, en die zich op vloeren en glazen wanden verplaatsen met de beweging van de zon. Een andere manier om de aanwezigheid van de natuur duidelijk te maken: stenen en zonlicht.

De eigenaars van de Dominus Winery willen dit discrete gebouw niet te kijk stellen. In tegenstelling tot andere wineries in Napa Valley, die deel uitmaken van een wijntoerismecircuit, is Dominus dus niet toegankelijk voor het publiek. Wel wordt elke eerste woensdag van de maand een geleid bezoek georganiseerd voor architecten. Vooraf reserveren is noodzakelijk en enkel op het faxnummer +1-707-944 05 47.

Alle bijkomende inlichtingen kunnen worden verkregen per e-mail: dominus@napanet.net

Over Herzog & de Meuron verschijnen geregeld publicaties. Een daarvan is H&DM, Herzog & de Meuron 1997, El Croquis, Madrid 1997 (www.elcroquis.es), tweetalig Spaans en Engels.

p107

p 108

p 109

De tint van het hout in de degustatieruimte werd zorgvuldig gekozen om in elke seizoen in harmonie te zijn met de kleuren van de wijngaard. Aan de muur hangt schilderij van Richard Serra, bijna zo zwart als een schoolbord. En in de kelders liggen de wijnvaten van Dominus netjes op rijen.

Jean-Pierre Gabriel

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content