Tien jaar geleden werd migraine nog stiefmoederlijk behandeld. Vandaag werken de farmaceutische thinktanks op volle toeren en krijgen migrainelijders eindelijk de hulp die ze verdienen.

Stekende hoofdpijn en misselijk als de grootste dronkelap. Vraag een doorsneemigrainelijder om zijn probleem te beschrijven en hij knippert met zijn ogen van ellende. Die hoofdpijn is maar één symptoom, al is het wel het ergste. Ongeveer 10 tot 20% van de migrainelijders heeft zogenaamde klassieke migraine met aura. Dit zijn visuele gewaarwordingen die patiënten onder meer omschrijven als lichtflitsen, bliksems en blinde zones, en die een aanval voorafgaan. Anderen beschrijven hun aura als een algemeen gevoel van flauwte, spraakproblemen en verwardheid. In 80% van de gevallen is er sprake van gewone migraine zonder aura. Menstruele migraine, een vrouwelijke variant, loopt samen met de hormonale cyclus en begint bij sommige vrouwen een week voor, bij anderen bij de aanvang van hun regels. Daarnaast zijn er eerder zeldzame vormen die samen nog eens 5% van de patiënten treffen. Migraine gaat zeer vaak gepaard met misselijkheid en 1 op 2 patiënten moet tijdens een aanval braken. Alsof dit alles niet genoeg is, zijn migrainelijders vaak overgevoelig voor licht en/of lawaai (fotofobie en fonofobie). Een migraineaanval kan 8 tot 48 en zelfs 72 uur duren, en komt bij sommige patiënten 1 keer, bij anderen tot 10 keer per maand voor.

Er zijn veel misverstanden over migraine. Dat ze psychosomatisch zou zijn bijvoorbeeld. Dat ze enkel wordt veroorzaakt door stressfactoren als een slecht huwelijk of een doodsaai leven. Een misvatting die misschien wel voortkomt uit het feit dat migraine twee tot driemaal meer vrouwen treft dan mannen. Een ander misverstand is dat migraine altijd met aura moet samengaan. In het verleden is door het ontbreken van dit verschijnsel op het klachtenlijstje vaak een verkeerde diagnose gesteld.

Migraine bleef lang een miskende en vooral onbegrepen aandoening. Het is niet zo verwonderlijk dat de helft van alle migrainelijders niet eens wordt behandeld. De verklaring is hoofdzakelijk te vinden in het feit dat veel mensen niet (meer) naar de dokter gaan. Ze hebben slechte ervaringen met onbegrip van artsen (vraag echtscheiding aan, doe aan sport, kijk niet zoveel tv), en geloven zelf niet langer in een oplossing voor hun probleem. Velen hebben ermee leren leven. Ze slikken pijnstillers en wachten tot de aanval overgaat. Alleen, in een donkere en liefst ook nog doodstille kamer. Nochtans is migraine een van de meest voorkomende neurologische aandoeningen in de ontwikkelde landen. In de Verenigde Staten en Europa zou 10% van de bevolking migrainelijder zijn. Het gaat meestal om mensen tussen 20 en 50 jaar, de reproductieve en meteen ook drukste levensjaren.

Hoe wordt migraine vastgesteld? Er bestaat geen diagnosetechniek waarbij bijvoorbeeld bloeddruk of bloedtesten uitsluitsel kunnen geven. Migraine wordt al honderd jaar op dezelfde manier onderzocht: de dokter stelt vragen, de patiënt antwoordt. Gelukkig vinden steeds meer artsen in dit vraaggesprek de juiste aanpak. De International Headache Society werkt al jaren met een gestandaardiseerde vragenlijst, en er werd ook pas een Migraine Disability Assessment ontwikkeld. Deze laatste vragenlijst, MIDAS, peilt vooral naar de beperkingen van migrainelijders in hun professionele en sociale doen. Want leven met migraine is absoluut geen sinecure.

Een internationaal migraineonderzoek dat vorig jaar werd afgerond, toont onthutsende resultaten: 97% van de ondervraagden zegt dat migraine hun normale activiteiten verstoort; 76% moet tijdens een aanval gaan liggen; 40% moet zich bij een aanval laten vervangen. Ongeveer 6 op 10 migrainelijders krijgt ten minste 1 aanval per maand, en gemiddeld leden de ondervraagde patiënten het afgelopen jaar 15,6 dagen aan migraine. Uit gelijkaardig onderzoek blijkt dat 66% van de migrainelijders vindt dat zij door hun aandoening anderen tekort doen; 54% zegt dat hun migraine hun relatie met vrienden en familieleden ondermijnt; 34% vindt zelfs dat ze hun leven niet meer onder controle hebben; 76% annuleert regelmatig sociale en professionele activiteiten omwille van migraine; 30% meldt spanningen in de relatie. Migrainepatiënten verliezen tussen 1,9 en 3,3 werkdagen per jaar door absenteïsme en nog eens 5,8 dagen per jaar door verminderde efficiëntie. Cijfers die misschien zelfs nog iets te optimistisch zijn. In Groot-Brittannië wordt de jaarlijkse kost van absenteïsme en verminderde efficiëntie op 611 miljoen pond geraamd.

Minstens even vervelend als de migraineaanvallen zelf is de onvoorspelbaarheid ervan. Gemiddeld 7 op 10 patiënten zeggen dat hun aanvallen op om het even welk moment optreden, en zonder aanwijsbare reden; 4 op 10 patiënten zeggen geen enkele controle over hun migraine te hebben. Migrainelijders zitten gevangen in een spiraal van pijn en van angst voor de pijn.

Waar komt migraine vandaan? De International Headache Society deelt hoofdpijn in twee groepen in. Migraine is een primaire hoofdpijn, in tegenstelling tot secondaire hoofdpijn die bijvoorbeeld kan ontstaan uit een hersentumor of een infectie. Er is vermoedelijk een erfelijke voorbestemdheid om eraan te lijden. En het zou ook best kunnen dat omgevingsfactoren zoals langdurige emotionele of professionele stress iemands aanleg voor migraine accentueren. Daarnaast is er in de literatuur sprake van migraine triggers, die, zeker als ze samen voorkomen, een aanval kunnen uitlokken. Gekende voorbeelden zijn voedingsmiddelen zoals chocolade of rode wijn, en externe stimuli zoals lawaai, licht of intense geuren. Migraine is chronisch en kan niet genezen worden, hoogstens gecontroleerd. Het mag een troost wezen dat er nog nooit iemand aan is gestorven. Er zijn wel mensen die er hun huwelijk, hun vrienden, hun loopbaan en hun inkomen door verliezen.

Migraine is een neurologische aandoening die hoogstwaarschijnlijk een neurovasculaire oorzaak heeft. Waarom iemand op een gegeven ogenblik een migraineaanval krijgt, is nog niet duidelijk. Het lijkt alsof in het brein van de migrainelijder een knop wordt omgedraaid. Er wordt vermoedt dat tijdens migraine de normale interactie tussen de nervus trigeminus, de drielingzenuw of ook nog vijfde hersenzenuw, en de bloedcirculatie in de hersenen wordt verstoord. Bovendien werd nog niet zo lang geleden ontdekt dat de neurotransmitter 5-HT (5-hydroxytryptamine of serotine) een mediator is in het ontstaan van migraine. Afgifte van 5-HT en de effecten hiervan op de bloedvaten spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van migraine.

De identificatie van 5-HT bleek een passende sleutel in de zoektocht naar een doeltreffende behandeling. Verder onderzoek resulteerde in een therapie met 5-HT1 receptoragonisten. Agonisten versterken de werking van iets, in dit geval de neurotransmitter 5-HT1. Deze 5-HT1 receptoragonisten controleren het vrijkomen van ontstekingsbevorderende stoffen uit de zenuwuiteinden die de hersenbloedvaten omgeven. Ze zorgen bovendien voor vernauwing van uitgezette hersenbloedvaten waarvan vermoed wordt dat zij de hoofdpijn veroorzaken. Hoe dan ook, deze zogenaamde triptans lijken het antwoord voor zware migrainelijders. De ontdekking en ontwikkeling van de triptans komt op het palmares van het farmaceutisch bedrijf Glaxo Wellcome. Ook het farmaceutisch bedrijf Zeneca doet op dit ogenblik intensieve research met deze producten.

De eerste generatie 5-HT1 receptoragonisten is sedert 1992 verkrijgbaar op de Belgische markt. Intussen werden verbeterde molecules ontwikkeld, waaronder Zolmitriptan van Zeneca. Dit product werkt sneller. Het wordt ook beter opgenomen uit het maagdarmkanaal, wat de orale inname heeft vergemakkelijkt.

Apotheker Mimi De Ruyck (Zeneca): “Zolmitriptan zorgt in 8 op 10 gevallen voor pijnverlichting binnen 2 uur na de inname. Het is niet alleen blijvend doeltreffend tegen hoofdpijn, maar verhelpt ook de andere symptomen van migraine zoals misselijkheid, fotofobie en fonofobie. Op het laatste congres van de European Federation of Neurological Societies in Sevilla werden verschillende klinische studies voorgesteld waaruit bemoedigende resultaten blijken.”

Triptans werken in op de hersenen. Een ingreep die liefst niet zonder medische aanwijzingen gebeurt. Het is dan ook de vraag of alle migrainelijders nu meteen naar triptans moeten grijpen.

Mimi De Ruyck: “De teneur op het neurologencongres in Sevilla was duidelijk: de impact van migraine op het leven van de patiënt vraagt om betere therapieën. De kwaliteit van het leven van deze mensen wordt niet alleen aangetast door de pijnaanvallen zelf, maar ook door de angst voor de volgende aanval. Migraine moet dus als het ware gemanaged worden, gecontroleerd en liefst ook nog verhinderd.”

Dit kan met de nieuwe, veelbelovende middelen, maar behandeling van migraine vereist ook een efficiënte samenspraak tussen patiënt en arts. Sommige specialisten pleiten voor een meer rationele aanpak die zij stratified care, of vrij vertaald gelaagde zorg noemen. Dit is anders dan de stepped care of stapsgewijze zorg, waarbij elke patiënt, wat ook zijn problemen of directe behoeften zijn, in een eerste fase wordt behandeld met eenvoudige pijnstillers. Heeft deze behandeling geen effect, dan stapt de arts over naar andere medicijnen, tot hij aan het eind van het lijstje zit, in casu de triptans. Voor veel patiënten gaat op deze manier kostbare tijd verloren, en stapsgewijze zorg levert dan ook heel wat gedemotiveerde migrainelijders op.

Patiënten die worden verzorgd volgens de andere methode worden meteen ingedeeld volgens hun probleem en noden. Iemand die waarschijnlijk aan een lichte en controleerbare migraine lijdt, krijgt gewone pijnstillers. Iemand die duidelijk zware migraine heeft met veelvuldige aanvallen, wordt meteen op een behandeling met triptans gezet. Blijkt de behandeling succesvol, dan loopt ze gewoon verder. Indien niet, dan wordt de behandeling een versnelling hoger gezet. Leveren zelfs de triptans niets of onvoldoende resultaat op, dan wordt de diagnose nog eens overgedaan, wordt naar de mogelijke invloed van omgevingsfactoren gezocht, of wordt het behandelingsschema aangepast. Of deze rationele aanpak naast de kwaliteit van de behandeling eveneens de kosteffectiviteit ervan bevordert, moet wel nog worden onderzocht in vergelijkende studies. Maar elke stap in de richting van een betere beheersing van de (onderschatte) indirecte kosten van migraine door absenteïsme en verminderde efficiëntie, is er een in de goede richting.

Zijn de zeshonderd miljoen migrainelijders nu aan het einde van hun nachtmerrie? Wie het geluk heeft een arts te treffen die migraine beschouwt als een logisch op te lossen en vooral individueel probleem, mag tevreden zijn. Door de jarenlange miskenning van de aandoening en de vaak gebrekkige communicatie tussen artsen en patiënten blijven waarschijnlijk nog veel mensen in de kou. Maar het is zoals met alle goede nieuws: men zegge het voort.

Marianne Meire / Illustratie Ief Claessen