U zult het niet graag horen, maar onze zucht naar ’takeaway’-koffie, industriële lofts en moderne musea maakt Manhattan vandaag griezelig eentonig. “Op weg naar de belevingscultuur van de eenentwintigste eeuw, raakte New York zijn authenticiteit kwijt”, schrijft Amerikaans sociologe Sharon Zukin in haar boek ‘Naked City’.

Sharon Zukin woont al dertig jaar in hetzelfde appartement, in de East Village van Manhattan, ooit een wijk van politieke en culturele rebellie. In de jaren zestig arriveerde ze in New York, vanuit Philadelphia, als universiteitsstudent. Vandaag is Zukin professor sociologie aan het Brooklyn College, en de City University van New York. Ze noemt zichzelf een flaneur die de stad en haar stedelingen observeert. Ze schrijft er sociaalkritische boeken over. Zoals Loft Living, haar proefstuk dertig jaar geleden, over de stijgende populariteit van mensen die willen wonen in een industrieel pand, met ruimten zonder binnenmuren.

In het recentelijk verschenen Naked City klaagt ze, wat zij noemt, de Manhattanization van haar thuisbasis aan : drukke mensenmenigtes waar niemand je naam kent, veel te hoge prijzen voor ondermaats wonen, straatketens, en een intense competitie in stijl. Niet dat Zukin antikapitalistisch of tegen consumptie is, maar ze consumeert graag authentiek. Lees : lokaal en écht. “New York verwaarloost zijn sociale verleden en culturele wortels”, zegt Zukin. “Het aanbod van de stad, van koffiebars tot de bouwstijl van woonblokken, is griezelig mainstream geworden. Multinationals pompen geld in buurten en straatketens die er overal ter wereld hetzelfde uitzien.”

Zukins stokpaardje doorheen het boek is authenticiteit. En hoe authenticiteit vandaag niet meer in handen is van plaatselijke bewoners – zij die een wijk couleur locale geven – maar een machtsmiddel is geworden in de homogene belevingseconomie van de eenentwintigste eeuw. Het geld van de grote jongens en een gebrekkige stadsplanning door de overheid, zorgen volgens Zukin voor een cultureel arm New York.

In Naked City beschrijft de sociologe hoe de authenticiteit van wijken als Harlem en de East Village drastisch verdwijnt, net als die van openbare pleinen. Zukin beschrijft de spanningen tussen sociale groepen met hun verleden, en de macht van projectontwikkelaars, politiek en globalisering. Centraal in het boek staat het proces van gentrifica-tion : het opwaarderen en hypen van een buurt, waardoor die plek onder de voet gelopen wordt door toeristen en rijke projectontwikkelaars. Tijdens een businessverblijf in Amsterdam vertelt Zukin ons waarom ze met haar boek eigenlijk een anti-Starbuckrevolutie op gang wil brengen.

Wanneer is New York zijn ziel precies verloren ?

Sharon Zukin : Een stad verliest zijn ziel wanneer te veel mensen het niet meer kunnen betalen om in een bepaalde buurt te wonen. Nieuwe, welgestelde burgers doen hun intrede, en hun smaak en stijl overschaduwt al snel de diversiteit van weleer. Dat brengt culturele armoede met zich mee. Dat proces is in New York de laatste decennia enorm versneld door de opkomst van lifestylebladen en het internet. Het fenomeen van the next new thing is eigenlijk het probleem. Dat, en een gebrekkige stadsplanning door de stad. Als Time Out schrijft over de tien populairste buurten van New York, dan worden die wijken trekpleisters. Waardoor prijzen stijgen, buurtbewoners gedwongen moeten verhuizen, en welgestelde bohemiens hun intrede doen. Concrete voorbeelden ? De invasie van Starbucks jaagt lokale bewoners uit de wijken waar ze zich in een vorige eeuw vestigden. Plots kunnen ze in hun straat alleen nog dure lattes vinden, in plaats van de goedkope zwarte koffie van voordien. Midden in de zwarte community van Harlem duiken Italiaanse bistro’s op, en worden lofts verkocht aan welgestelde blanken. Of kijk naar de hele generatie Latijns-Amerikaanse eetkraamverkopers in Brooklyn, die opgeschrikt werden door de komst van Ikea in 2007. Plots werd de dagelijkse verkoop van gevulde taco’s aan dure wetten onderworpen.

Het opwaarderen van een buurt heeft toch ook positieve gevolgen ? Verschuift de couleur locale van een wijk niet gewoon ?

Ik woon al lang in New York, waardoor ik kan terugkijken op veranderingen die in de jaren zeventig begonnen. Ja, buurtrenovatie heeft zeker positieve gevolgen. Maar in een moment van evolutie zie je het groter geheel niet altijd. En momenteel ben ik pessimistisch over het New York van vandaag. Natuurlijk zijn renovatiewerken goed. Maar ik zie op Manhattan heel weinig culturele diversiteit overleven die het eiland nodig heeft, en die de stad altijd zijn punch gegeven heeft. Ik vrees dat New York meer verloren heeft dan gewonnen.

Het is niet zozeer de verandering van de stad die u stoort, maar het eenzijdige resultaat ervan ?

Ik begrijp dat New York altijd veel in verandering is geweest. New Yorkers halen voortdurend oude gebouwen naar beneden, die ze vervangen door nieuwe. Doorheen de geschiedenis hebben veel mensen gezegd dat de stad zijn ziel verloor. Maar sinds het begin van de jaren tweeduizend, klinkt de wanhoop van de stadbewoners steeds luider. Op dit moment is het moeilijk te geloven dat er een terugkeer mogelijk is naar hoe het vroeger was. Er zijn nog zo weinig restanten van de oude stad. Het échte Chinatown, het kleinschalige sociale leven, de kaaswinkel waar ze je naam kennen. New York is altijd een mix geweest van nieuwe bouwprojecten en oud erfgoed. Maar nu lijkt het alsof de hele stad gereconstrueerd wordt. Gebouwen worden veel chiquer en blitser. Het wordt ontzettend duur om op Manhattan te wonen. New York lijkt meer en meer op andere steden, en steeds minder op zijn unieke zelf. Dat komt gedeeltelijk door de invasie van winkelketens. Elke buurt ziet er hetzelfde uit. Starbucks, Dunkin Donuts : alles is zo mainstream. Aan New York zie je goed dat de Amerikaanse steden postmodern zijn geworden : het economische zwaartepunt is niet langer de productie, maar massaconsumptie.

Authenticiteit

Uw boek is eigenlijk een update van een ander boek, geschreven door Jane Jacobs in 1961.

Jane Jacobs was een geweldige stadsschrijfster en journaliste die in haar boek The Death and Life of Great American Cities in 1961 schreef over het bulldozereffect. Het Amerikaanse stadsbestuur betaalde veel geld voor stadsvernieuwingsprojecten die oude buurten neerhaalden, ook al verkeerden veel gebouwen in een staat waarin ze gerenoveerd konden worden. Toch werden ze neergehaald en vervangen door hoge, oninteressante pakhuizen. Jacobs kritiseerde het bulldozereffect waardoor mensen in oude wijken hun sociaal netwerk verloren. En waarmee het straatballet verdween : de culturele parade die zich dagelijks onder haar balkon op straat afspeelde.

Aan Jacobs’ ideeën koppelt u uw eigen woordenschat. Authenticiteit moet zowat het meest gebruikte woord zijn in uw boek. Leg eens uit ?

Authenticiteit is mijn stokpaardje. Academici beweren dat je dat woord niet mag gebruiken, omdat het niets specifiek betekent. En toch begrijpen mensen gevoelsmatig wat je bedoelt. Denken over authenticiteit is in onze westerse cultuur ontstaan tussen Shakespeare en Rousseau, toen mensen over een authentieke zelf begonnen na te denken. Ik wil ermee uitdrukken hoe mensen zich vandaag voelen, ik wil over culturen praten. Als we over eten praten bijvoorbeeld, als bon vivants of als moderne consument, is authenticiteit een van de basistermen geworden. Ook in recensies over literatuur of theater, of als lezer van de betere lifestylebladen, zijn we ons heel bewust van zoveel oppervlakkigheid in het moderne leven en zoeken we tegengewicht.

Sommige collega’s en vrienden werken rond echte problemen als ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Maar ik vind dat authenticiteit ons een cultureel vocabularium geeft om ook over serieuze problemen te praten. De term beantwoordt onze menselijke behoefte om een écht leven te leiden, in een échte diverse stad. Geen stad die gebouwd is voor een denkbeeldig publiek van toeristen, of een elite. Authenticiteit is voor mij ook een sociaal recht : ook minder rijken mogen hun roots neerplanten op Manhattan. Zij hebben misschien een grotere ondernemingszin en communitygevoel om de straten te kleuren.

U bent dus niet noodzakelijk behoudsgezind en nostalgisch. De ondernemingszin van de hipsters die vandaag Brooklyn kleuren vindt u prima ?

Je zou kunnen zeggen dat de attitude van de bohemiens uit de negentiende eeuw vandaag verder leeft onder hipsters en nieuwe inwijkelingen die buurten als Brooklyn bezetten. Ze komen er in een wijk terecht waar de huur nog lager ligt, maar ze niet meteen een kiosk vinden om hun New York Times te kopen, of een shop met biologische groeten, en stampen vanuit die culturele behoeften zelf zaakjes uit de grond. Die ondernemersmentaliteit lokt een creatief publiek van artiesten, muzikanten, koks. Al verschilt het nieuwe Brooklyn wel van het oude. Vandaag is het een plek waar mensen naartoe gaan. Niet meer waar mensen vandaan komen omdat ze er geboren zijn. Brooklyns oude generatie is daardoor nostalgisch naar de oude tijd van indie artiesten en antikapitalistische creativiteit. Terwijl de twintigers en dertigers gewoon heel erg in het nu leven.

Hoe is het met uw eigen buurt gesteld ?

Ik woon in de East Village, al dertig jaar in hetzelfde gebouw. East Village is altijd de wijk geweest waar protest deel uitmaakte van het dagelijks leven. De anti-establishmentreputatie van de buurt ging samen met lage huurprijzen. Maar de losse levensstijl van de sixties, de grillige shops en avant-gardetheaters worden vandaag verpletterd door trendy straatketens en dure gerenoveerde appartementen. De authenticiteit van de buurt werd bepaald door zijn experimentele karakter. Door mensen, meer dan door consumptie. De voorbije jaren is de privé-universiteit van de buurt, New York University, enorm uitgebreid. Met extra slaapzalen en studentenhuizen waardoor er nu duizend keer meer studenten zijn dan toen ik er kwam wonen.

De horeca van de buurt is daardoor veranderd in hangplekken voor studenten. Vorig jaar was elke nieuwe zaak die in mijn woonblok opende, een goedkoop studentenrestaurant. Twee oude bekende pubs van de straat, zijn verdwenen. Eentje had een fantastische jazzgeschiedenis, maar sloot omdat de eigenaar stierf en niemand de jazzbar wilde overkopen. De nieuwe zaak die er nu huist, is een sportbar voor studenten. Wat vroeger de East Village kenmerkte, speelt zich nu af in Williamsburg in Brooklyn. Dat is goed, maar de East Village-bewoners willen die creatieve mix, van arm en rijk, ook nog altijd hier consumeren.

En wat met de getto’s, zijn die er nog of verliezen ze authenticiteit ?

Als student ging ik naar de les aan de Columbia University, in Harlem. Die buurt boven 125th Street is enorm veranderd sindsdien. De pers schrijft over de renaissance van Harlem. Dat is goed. Veel gebouwen van toen hadden renovatie nodig, er was hoge werkloosheid, een gebrek aan politieaandacht. Racisme dwong Harlem ertoe in een getto te veranderen. Dat is nu veel beter. Maar de buurt zit in een identiteitscrisis. Harlem wordt opgewaardeerd, blanken kopen er dure lofts. De zwarte culturele identiteit is in gevaar.

Neem bijvoorbeeld Setapani, een vrij nieuw Italiaans restaurantje en café in Harlem waar je Italiaanse panini’s en cakes kunt eten die absoluut niks te maken hebben met de traditionele Afro-Amerikaanse keuken. Setapani is een goede ontmoetingsplek voor de zwarte middenklasse die in Harlem woont. Aan de andere kant symboliseert het dat Afro-Amerikaanse cultuur mogelijks geen plaats meer zal hebben in Harlem. Setapani is een visueel symbool van verandering, en dat brengt heel wat buurtbewoners van hun stuk. Het is belangrijk dat nieuwe ondernemers die in Harlem voet aan grond zetten, een persoonlijke band hebben met de zwarte roots van de Harlemgemeenschap. De nieuwe authenticiteit van Harlem heeft niets meer te maken met het geboren worden in een zwarte community.

Wat heeft het New York van 2011 nodig volgens u ?

New York is echt heel duur geworden om te leven. Het is geweldig dat mensen nog altijd dromen over wonen in New York. Maar om daarin te slagen, heb je veel hulpbronnen nodig. Familie en vrienden, goedkope huur. Een eigen plek vinden is steeds moeilijker. Men zegt dat ook over Amsterdam, Parijs en Peking. En het is waar. Je hebt vandaag die ademruimte niet meer in grootsteden. Je moet je ertussen wurmen.

Ik weet niet wat er gaat gebeuren met New York. Een stad staat op het punt te vallen, zoals New York nu, als het zich geen productie meer kan veroorloven van ideeën, kunst, creativiteit. Als de meerderheid van de mensen vooral angstig leeft in crisistijd, en alleen bekommerd is om een dak boven het hoofd. De mensen in machtposities moeten wakker geschud worden. Een goede stadsplanning moet het mogelijk maken voor minder rijken om ook op Manhattan te wonen. New York heeft te veel verloren op zijn weg naar de massaconsumptiecultuur van vandaag. De stad doet niet genoeg om zijn oude stadsbewoners, zijn werknemers en de kleinschalige shops te beschermen zodat ze op Manhattan kunnen blijven wonen en werken.

Ik maak me geen illusies dat mijn boek veel teweeg kan brengen. Als ik geschreven zou hebben dat we goedkope plekken moeten hebben in de stad omdat er anders geen kunstenaars, ontwerpers, of leerkrachten en politiemannen kunnen leven, zou niemand naar me luisteren. Maar omdat ik schrijf over authenticiteit, iets wat onze emoties aanspreekt en schijnbaar niet over economie en politiek gaat, luisteren mensen misschien toch voor één minuut. Wie wil er nog wonen in een stad die op alle andere lijkt ? Mensen vinden de koffie van Starbucks misschien slecht of veel te duur, maar niemand gaat zijn kot uitkomen voor een anti-Starbucksrevolutie. Terwijl het net die vlakke belevingseconomie is waar New York zijn ziel aan verliest.

Sharon Zukin, ‘Naked City. The death and life of authentic urban spaces’ (2009), 312 pagina’s, nog niet in het Nederlands vertaald.

Door Elke Lahousse – Portret Charlie De Keersmaecker

“De invasie van Starbucks jaagt lokale bewoners uit de wijken waar ze zich in een vorige eeuw vestigden.”

“Griezelig mainstream ! Multinationals pompen geld in buurten en straatketens die er overal ter wereld hetzelfde uitzien.”

“De nieuwe authenticiteit van Harlem heeft niets meer te maken met het geboren worden in een zwarte community.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content