Picasso, Van Gogh, Hemingway en Bruce Chatwin gebruikten het. Wie in stijl zijn diepste gedachten, briljante invallen of vakantie-impressies wil optekenen, doet dat in een Moleskine : een in ‘mollenvel’ gebonden notitieboekje met notoire voorgangers.

De notitieboekjes van Moleskine verwijzen in veel opzichten naar ouderwets vakmanschap. Is het door een hang naar nostalgie dat ze een rage zijn ? Of valt hun succes te verklaren door een, al dan niet terecht, wantrouwen tegenover zakcomputers en andere elektronische snufjes ? Ze torenen in elk geval hoog boven de grijze massa van schriftjes, notitieblokken en organisers uit. Het begint al bij de naam. Die spreek je uit als [ mol-ah-skien-ah]. Het is tenslotte de Franse verbastering van het Engelse moleskin. De kaft is namelijk van een stof die aanvoelt als een zacht mollenvelletje, en waarop een water- en vuilafstotend laagje is aangebracht. Moleskin is van oudsher een dure, exclusieve stof die ook voor maatpakken gebruikt wordt door kleermakers op de chique Londense Saville Row.

Tussen de blaadjes van de notitieboekjes ligt een reeks mythische verhalen besloten. Om de overlevering daarvan te verzekeren vind je in elk boekje de geschiedenis ervan terug. Zo lees je dat het aantekenboekje dat je in handen hebt, het broertje is van het notitieboekje dat legendarische figuren als Picasso, Hemingway en Van Gogh gebruikten. De groten van de kunstwereld worden ook geciteerd op minipostkaarten en stickers die bij de boekjes worden gevoegd. Je mag ook zelf je artistieke en literaire kennis tentoonspreiden en citaten aanbrengen. Die drukt Moleskine dan, in het kader van zijn writing campaign, eventueel op die stickertjes en kaarten. Let wel, het moeten citaten zijn van bekende personen, je eigen exploten komen niet in aanmerking en de volgende sla je ook best over, want ze bestaan al : Nothing is more difficult than a line (Pablo Picasso), of Perhaps some other kind of writing exists, but I know only this : at night, when fear prevents me from sleeping… (Franz Kafka).

Beloning voor de eerlijke vinder

Als je de geschiedenis van de Moleskine leest, reis je van legende naar legende. En de reis begint al op de eerste pagina. Daar moet je niet alleen naam en adres noteren, maar ook een bedrag dat je belooft te betalen aan de eerlijke vinder die jouw boekje terugbezorgt als je het kwijtraakt. Dat vindersloon was ooit een idee van schrijver-avonturier Bruce Chatwin, die beweerde : “Mijn paspoort kwijtraken was niet zo erg, een notitieboekje kwijtraken was een catastrofe.” Daarom had Chatwin een vast ritueel als hij een voorraadje verse boekjes had aangelegd : hij nummerde de pagina’s, schreef zijn naam en minstens twee adressen op de eerste pagina en vermeldde een bedrag dat hij zou uitbetalen aan de eerlijke vinder. Chatwin was vrij fanatiek in het nemen van notities en raadde de Chileense schrijver Luis Sepulveda aan hetzelfde te doen. Chatwin gaf zijn goede vriend dan ook een aantal Moleskines cadeau voor deze naar PatagoniĆ« vertrok. Het bleek een waardevol geschenk te zijn, want de notitieboekjes hielden op te bestaan. En ook daar hangt een sterk verhaal aan vast.

Moleskines werden oorspronkelijk in Tours (Frankrijk) gemaakt. Maar in 1986 ging het familiebedrijfje (naargelang de bron is er ook sprake van een ‘oude man’) dat de boekjes produceerde op de fles. Chatwin kwam dit te weten net voor hij op exploratie naar AustraliĆ« vertrok. “De echte Moleskine is niet meer”, waren de trieste woorden van de boekhandelaar in de rue de l’Ancienne ComĆ©die in Parijs, waar Chatwin net een honderdtal schriftjes had besteld. De schrijver sloeg prompt aan het hamsteren en kocht alle resterende boekjes die hij maar kon vinden. Hij kwam helaas niet aan de vooropgestelde honderd exemplaren.

Mythe of marketing ?

Ging Chatwin echt zo fanatiek op zoek ? Had hij veel geld over voor het terugkrijgen van zijn volgekrabbelde schriftjes ? Liep elke kunstenaar en intellectueel vroeger met zo eentje in zijn binnenzak ? Het Italiaanse Modo & Modo dat nu de notitieboekjes op grote schaal produceert (en in het Verre Oosten laat maken), meent van wel en herlanceerde Moleskine als “het legendarische notitieboekje van de Europese kunstenaars en intellectuelen uit de negentiende en twintigste eeuw.” Natuurlijk hadden die artiesten geen Moleskine zoals die vandaag bestaat, ze gebruikten soms het originele notitieboekje, gemaakt in Tours, of gewoon iets dat er van ver op lijkt. Echter, met voldoende marketinglawaai, wordt een eenvoudig notitieboekje verheven tot een hebbeding met stamboom. En die vermeldt nog andere ronkende namen dan van Gogh en Picasso, zoals de schilder Matisse, de auteurs Guillaume Apollinaire, Louis Ferdinand CĆ©line, Oscar Wilde en Giuseppe Ungaretti. Er bestaat zelfs een exemplaar van surrealist AndrĆ© Breton verluchtigd met een ex libris van Max Ernst. Maar Bruce Chatwin wordt steeds opgevoerd als hĆ©t prototype van de notitienemende schrijver. Terecht, want hij verwijst zelfs expliciet naar Moleskine in The Songlines.

Op een terras in Parijs

Vandaag zeult een beetje schrijver een draagbare computer mee, maar vroeger was een notitieboekje voor een ‘artiest’ dĆ© manier om ideeĆ«n in hun meest pure vorm neer te pennen. Dat ruwe materiaal werd dan later aan de schrijftafel in een ruimer kader geplaatst, herschreven of uitgewerkt. Kan je dan niet achteraf schrijven over iets wat je beleefd hebt ? Toch wel, maar dat is niet hetzelfde. Zoals de Italiaanse schrijver Gianni Celati noteerde tijdens een reis door Kenia : “Als men van op een afstand schrijft, terug thuis, dan trapt men in de val van het generaliseren. Maar als men notities maakt op het moment dat men de dingen beleeft, dan schrijft men, van op de grens van iets wat ongekend is. Men begrijpt dan minder, maar maakt meer mee.”

Voor Hemingway was er zelfs dat bijna sacrale moment waarop hij, een cafƩ au lait slurpend op een terras in Parijs, zijn notitieboekje en potlood bovenhaalde en aan het schrijven ging. Hemingway bracht tijdens het schrijven en voorbereiden van Moveable Feast en The Sun also Rises heel wat tijd door in verschillende Parijse cafƩs en ging in zijn boeken dieper in op dit eenvoudige maar oh zo belangrijke ritueel. Je mag het gerust zien als de essentie van wat Moleskine wil zeggen : met ons notitieboekje ben je alleen met je schrijven of schetsen, afgezonderd van de wereld om je heen.

Hedendaagse schrijvers worden minder vaak opgevoerd in het Moleskinescenario. Maar door de aura van authenticiteit die rond het merk hangt, pakken zij er zelf graag mee uit. Het gebruik van een notitieboekje levert in tijden van tekstverwerking immers een cachet van vakmanschap op. En welke schrijver wil niet in de voetsporen van zijn illustere voorgangers treden ?

Moleskinefundamentalisme

Op het internet heerst een ware hype rond de notitieboekjes : www.moleskineart.com en www.moleskinerie.com zijn twee goed uitgewerkte blogs (webdagboeken) volledig aan het merk gewijd. Deze websites zijn de ontmoetingsplaats bij uitstek voor adepten die er hun persoonlijke creaties presenteren : buttons met het logo, persoonlijke foto’s (erg blits : een Moleskine met een iPod onder het elastiek), notitieboekjes als wallpaper voor je computer, tips om je Moleskine ‘goed’ te gebruiken (bijvoorbeeld met welke pen je best schrijft)… Het lijkt allemaal nogal over de top, maar een fan vergoelijkt : ” Moleskine is not my obsession, it’s an attitude.”

Aan de websites is ook het ambitieuze Wandering Moleskine Project gekoppeld, een kunstproject waarbij je een boekje krijgt toegestuurd, er een collage in maakt en het na een week doorstuurt naar iemand anders. Zo reizen negentien boekjes de wereld rond.

Designicoon

Wie z’n ogen goed openhoudt in de filmzaal, ziet ook af en toe een Moleskine opduiken op het witte doek. In National Treasure bijvoorbeeld maakt schattenjager Nicholas Cage in een Moleskine een afdruk met zijn eigen bloed als inkt (!) van de coƶrdinaten die hem naar de legendarische Graalschat moeten leiden. En de Parijse fee Audrey Tautou noteert in Le fabuleux destin d’AmĆ©lie Poulain haar grote en kleine geheimen in een Moleskine.

The Financial Times omschreef Moleskine als “een Filofax voor minimalisten”. Voor het merk is dit niet alleen een gedroomde stellingname tegenover een belangrijke concurrent, maar het geeft vooral mooi aan waarom dit kleinnood zo in de smaak valt bij designadepten. Het in zwart leer gebonden boekje wordt dichtgehouden door een elastiek, een onmiskenbaar retro-element. Achteraan vind je een ingewerkt envelopje waarin je allerlei kleine papiertjes kwijt kan zoals tickets, rekeningen, postzegels… Er is ook een veter die als bladwijzer dienst doet. En de kleine boekjes worden vooral gewaardeerd om hun handig formaat. Met 9 x 14 cm passen ze perfect in een jaszak, een tas en zelfs in de achterzak van een jeans.

Een Moleskine is wel een stuk duurder (vanaf 11 euro voor een kleinformaatschriftje, zowat 7 euro voor drie kleine schriftjes met slappe kaft in karton) dan een doordeweeks schriftje, maar je koopt hiervoor een stukje geschiedenis, reisavontuur, inspiratie en genialiteit. Ook al zijn de legendes grotendeels een marketingverhaal, geen (aankomende) schrijver, wereldreiziger, kunstenaar of ontwerper die daarom maalt.

Door David Van Bambost / foto’s diane hendrikx

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content