De psychedelische kracht van bepaalde paddestoelen is vooral in Midden- en Zuid-Amerika al eeuwen een belangrijk onderdeel van de religie. Al tientallen jaren gebruiken westerlingen ze als drug. Recent verscheen er een handleiding voor veilig trippen.

Piet de Moor / illustratie Stief Desmet

Siberische sjamanen gebruikten tot voor kort de vliegenzwam om in trance te geraken. Ze nuttigden de paddestoel, waarna de stamleden hun urine dronken. De werkzame stoffen in de vliegenzwam worden namelijk niet meteen afgebroken in het menselijk lichaam. En de urine bevat nog genoeg restanten om een aantal mensen in een roes te brengen.

Volgens meer dan één geleerde zijn de mens en de psychedelische paddestoel onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een zekere Terence McKenna, filosoof en paddestoelliefhebber, beweert in zijn boek Food of the Gods zonder blikken of blozen dat de paddestoel de echte missing link is. De naar evolutionaire begrippen razendsnelle ontwikkeling van de hersenen van de moderne mens is volgens de auteur veroorzaakt door het eten van hallucinogene paddestoelen. Een andere paddestoelfanaat, Gordon Wasson, meent dat de vliegenzwam een belangrijke rol heeft gespeeld in het hindoegeloof. In Rig Veda, het oudste boek van deze religie, wordt een godendrankje gedronken met de naam soma, dat nog altijd door de brahmanen (de hoogste kaste van de hindoes) genuttigd wordt. Maar omdat de kennis van de oorspronkelijke soma verloren is gegaan, wordt er tijdens de ceremonies nu een vervangmiddel gebruikt.

Al bij de azteken waren de paddestoelen heilig, vertelt Arno Adelaars in zijn interessant boekje Alles over paddo’s. In het Nahuatl, de taal die tot vandaag door veel Mexicanen van indiaanse afkomst wordt gesproken, heten die heilige paddestoelen Teonanacatl, wat vrij vertaald ?het vlees van de goden? betekent. Het heeft tot het begin van de jaren vijftig geduurd eer we daar enige opheldering over kregen, want de Mexicaanse verering van de paddestoel was ruim vier eeuwen onzichtbaar uit angst voor de onverdraagzaamheid van de Spaanse veroveraars. Nog maar pas hadden de Spanjaarden zo’n vijfhonderd jaar geleden Midden- en Zuid-Amerika ontdekt, of ze wilden de oorspronkelijke bewoners bekeren tot het katholieke geloof. Vele verschillende indianenstammen vereerden heilige planten, en volgens de Spaanse veroveraars was dat heidens en dus het werk van de duivel. Adelaars : ?Alles wat met paddestoelen, cactussen, doornappels en andere psychedelische planten te maken heeft, moet verdwijnen. Er mag maar één god vereerd worden, en dat is de rooms-katholieke god. Al het andere wordt aan stukken gehakt, uit elkaar getrokken en vernietigd. Indiaanse boeken zijn verbrand, beelden zijn vernield en ontelbare indianen laten het leven omdat ze heidenen zijn.?

Hoe ver in de tijd het gebruik van paddestoelen in Zuid-Amerika teruggaat, is moeilijk te zeggen. Maar bij opgravingen in Mexico en Guatemala werden honderden beeldjes gevonden van enkele duizenden jaren oud met de vorm van een paddestoel. Al die eeuwen tasten we in het duister omtrent de psychedelische kracht van de paddestoel. In 1953 organiseerden de Wassons, een Amerikaans-Russisch koppel dat liefhebbert in de paddestoelen, een eerste expeditie naar Mexico. Maar pas zeven expedities en twee jaar later hadden ze echt succes. Heel toevallig stootten ze op een man die hen naar de curandera, de medicijnvrouw bracht. Als twee enige blanken tussen een twintigtal indianen kregen ze ieder een dozijn paddestoelen. Hoewel Wasson zich liever niet had laten meeslepen door de werking ervan omdat hij zich alles wilde herinneren wat er gebeurde, was hij niet opgewassen tegen de overmacht. ?Hij ziet paleizen en tuinen versierd met juwelen. Hij ziet een mythologisch beest dat een vorstelijke koets voorttrekt. Later lijkt het alsof de lemen muren van de indiaanse hut verdwijnen. Wasson krijgt het gevoel dat hij door de lucht vliegt. Hij ziet de aarde onder zich voorbijrollen. Hij ziet een karavaan kamelen langzaam een berg opklimmen.?

In Mexico werden zeven soorten paddestoelen geïdentificeerd die visioenen kunnen veroorzaken, en twee ervan konden vrij snel kunstmatig in West-Europa worden gekweekt. Via het destijds razend populaire Amerikaanse tijdschrift Life (Seeking the magic mushroom) werd de hallucinogene paddestoel wereldberoemd. Door de farmaceutische industrie werden psilocybine en psilocine, de werkzame stoffen in de paddestoel, niet alleen geïsoleerd, maar ook via een puur chemische weg bereid. En het hek was helemaal van de dam toen in 1963 door een paar geleerden een artikel werd gepubliceerd waarin een kleine bruine paddestoel werd beschreven die net zo actief is als zijn Mexicaanse soortgenoten. Het verspreidingsgebied is enorm : met uitzondering van Antarctica blijkt deze zwam op ieder continent voor te komen. Zijn naam is Psilocybe semilanceata, in onze contreien beter bekend als het puntig kaalkopje. Het ziet er heel gewoon uit, is bruin van kleur en heeft een langwerpige kegelvormige hoed die tot 1,5 centimeter breed wordt. Die hoed staat op een dunne steel van ongeveer 10 centimeter. De hallucinogene werking ervan werd al beschreven door de Duitse mycoloog Jochen Gartz. Het is het verhaal van een huisvader die zijn zoontje paddestoelen te eten heeft. Dat jongetje krijgt oncontroleerbare lachbuien die ondanks de dreigementen van vader en moeder niet te bedwingen zijn.

Niet toevallig viel de opmars van de hallucinogene paddestoel ongeveer samen met het uitbreken van de Amerikaanse psychedelische revolutie, die later overwaaide naar Europa. Hele horden hippies trokken naar Mexico om er deelachtig te worden aan de paddestoelenroes, iets wat de traditionele bevolking niet begreep. De indianen aten immers nooit zomaar paddestoelen om te trippen, wat de beroemde Mazateekse medicijnvrouw Maria Sabina een bitter commentaar ontlokte. Vroeger immers had ze het gevoel dat ?de kleine heiligen? (de paddestoelen) haar verhieven, maar ?nu voel ik dat niet langer. De kracht is afgenomen. Vanaf het moment dat de vreemdelingen kwamen, verloren de paddestoelen hun zuiverheid. Ze begonnen te ontbinden. Vanaf dat moment werkten ze niet langer.?

De paddestoelencultus, die eeuwenlang ondergronds bleef om aan de katholieke vervolging te ontkomen, is het object geworden van een ordinaire souvenirindustrie in een van de armste streken van Mexico. Er ontstaat bij sommige indianen een nieuw winstgevend beroep dat door ingewijden smalend ?toeristencurandero? wordt genoemd. Het eten van paddestoelen bij de indianen is een serieuze rituele zaak, die een ingrijpende werking kan hebben op het leven van de persoon aan wie tijdens de trance een inzicht wordt geopenbaard.

De Nederlandse archeoloog Bas van Doesburg woonde een tijd lang bij de Mazateken en spreekt ook een beetje hun taal. Hij beschrijft het heel andere wereldbeeld van de indianen. In het christelijke wereldbeeld moet het goede het kwade overwinnen. Van Doesburg : ?De Mazateken menen dat het goede en het kwade in evenwicht moeten worden gehouden. Dat is een andere manier van benaderen. Ze proberen het kwaad niet te overwinnen, maar het zoveel mogelijk te bezweren.? Medicijnmannen en vrouwen moeten er in de ogen van de Mazateken voor zorgen dat de balans niet te veel gaat overhellen. Het tot inzicht komen door het eten van paddestoelen speelt daarin een belangrijke rol.

Westerlingen eten paddestoelen doorgaans om te trippen. Maar ook bij ons zijn er mensen die de roes van de paddestoel gebruiken om hun levensstijl te veranderen, om hun zelfkennis te vergroten, om op zoek te gaan naar de donkere kant in zichzelf, om van ziekten en verslavingen (alcoholisme) af te geraken. Maar wie alleen wil trippen, moet volgens Adelaars toch een paar basisprincipes in het oog houden. Het eten van paddestoelen als het puntig kaalkopje resulteert in een bijzondere psychedelische ervaring die gaat van lekker lachen bij een kleine dosering (tien stuks) tot een zeer heldere en gedetailleerde waarneming bij hogere dosissen (veertig stuks). Bij nog hogere dosissen gaan The doors of perception ( Huxley) helemaal open. In een lege maag is de werking veel sneller en ook intensiever dan in een volle maag. Nog afhankelijk van de dosering duurt een trip vier tot zes uur. Maar de uitwerking is ook afhankelijk van omgeving en individu. Adelaars houdt een pleidooi voor een veilige omgeving (vertrouwdheid, vrienden, liefst op plaatsen waar je niet gestoord wordt door de bel of de telefoon). Als je er geen ervaring mee hebt, is het beter een beroep te doen op een bekwame gids die de zaak in goede banen kan sturen en die ingrijpt als je gaat flippen. Flippen betekent dat je in een bad trip bent beland, en dat is een heel onplezierige reis.

Je kan de psychedelische paddestoel rauw eten, blancheren of er thee van zetten. De giftigheid ervan is bijzonder gering, en aan het gebruik ervan zijn weinig risico’s verbonden. Adelaars heeft uitgerekend dat een mens zijn eigen gewicht aan verse psychedelische paddestoelen moet eten om eraan te sterven. Het is ook niet verslavend en je houdt er geen kater aan over. Je moet wel voorzichtig zijn als je zelf gaat plukken, alleen een kenner houdt gelijkende ongevaarlijke en giftige soorten uit elkaar. En als je de paddestoelen importeert, is het beter om de Poolse te mijden. Paddestoelen nemen immers heel gemakkelijk het radioactieve cesium op, en daarvan is daar na de kernramp in Tsjernobyl in 1986 nogal wat vrijgekomen.

Arno Adelaars, Alles over paddo’s. Prometheus, Amsterdam, 162 blz., 375 fr.