JONGEREN DANSEN LINDY HOP, DWEPEN MET MAD MEN EN BAKKEN MACARONS. MAAR OOK OUDERE MEDEMENSEN GRIJPEN TERUG NAAR FIFTIESMODE OF MAKEN EEN PLEZIERRITJE IN EEN HERBIE.

WAAROM FLOREERT NOSTALGIE ALS NOOIT TEVOREN ?

Een druilerige zondagavond, op weg naar Brussel. Voetbalverslaggeving en te hevige r&b doen ons aan de knoppen van de autoradio draaien. Ah – zucht – Radio Nostalgie. We grijpen er zelden naar, maar nu daalt er een zekere rust en contentement neer bij het horen van oldies van Snap ! of Wham. De klefheid deert ons voor één keer niet. Buiten is het weer guur, morgen wacht de maandagse ontnuchtering. Waarom zouden we niet genieten van makkelijk mee te fluiten deuntjes die ons terugflitsen in de tijd ? Terug naar een tijd van moeders keuken, scoutskamp en eerste liefjes. Ver weg van hypotheken, zieke kinderen en werkdruk.

Maar nostalgie surft niet alleen op radiogolven. Heel wat hedendaagse mode en design ent zich op het verleden. Met grote koptelefoons meten muziekfanaten zich een hip en retro imago aan, met All Stars onder een pak blijven thirtysomethings lekker jongensachtig. Vrouwen voelen zich sexy in korsetten of burleske lingerie, en om te gaan dansen op de soirees van Radio Modern halen ze hun fiftiesjurk met bolletjes boven. Jonge ontwerpers en modebewusten reizen graag vijftig jaar terug en ontmoeten elkaar via initiatieven als De Invasie en Markt van Morgen (zie kader). Wie zich helemaal wil onderdompelen, gaat een nachtje logeren in het Vintage Hotel in Brussel.

Kortom : leve retro ! De beweging is al even aan de gang maar vandaag lijkt het of er een emotionele dimensie is aan toegevoegd. We blikken niet zomaar terug in de tijd maar voelen een nostalgisch verlangen naar de tijd toen het leven nog eenvoudig was. Zeggen dat we met bambi-ogen naar De jaren stillekes zitten te kijken, gaat misschien wat ver, maar we binden zonder gêne ouderwetse rollerskates aan – check Gent Go-Go Roller Girls – en bakken cupcakes en macarons. Allemaal omdat het ons (kinder)hart verwarmt.

“De nostalgische reflex is vrij recent en groeit snel”, bevestigt Tom Palmaerts, trendwatcher bij Trendwolves. “Het gaat breder dan de retrobeweging, omdat nostalgie zich manifesteert in alle levensdomeinen. De sleutelwoorden zijn : controle, gezin, lokaal. We verlangen terug naar een eerlijke keuken, zoals die van Jeroen Meus in Dagelijkse kost. De laatste twee jaar stijgt het aantal mensen dat zelf groenten en kruiden teelt enorm. Er ontstaan nieuwe reisformules, bijvoorbeeld naar cold spots, plekken waar uitdrukkelijk geen internetverbinding is. Authentieke volkscafés doen het goed. Jongeren dansen lindy hop ( een dansstijl uit de jaren twintig en dertig) en produceren LoFi : low fidelity music, waarbij ze de technologie overboord gooien en teruggrijpen naar pure klanken.”

FUTURISME, NEE DANK U

Op televisie is Mad Men een groot succes en de dvd’s van Buiten de zone verkopen als zoete broodjes. We verliezen ons graag in die lang vervlogen wereld van stijlvolle reclamelieden en overdreven zorgvuldig pratende acteurs. Puur jeugdsentiment. De gelukkigen onder ons verplaatsen zich op een Vespa uit die tijd, of in een herboren Fiat 500 of Mini. In Limburg organiseert men speciale ritjes in Herbies. Palmaerts : “We rijden niet met de originele modellen maar in hedendaagse aanpassingen daarvan. Door dat nieuwe jasje onderscheidt de recente, nostalgische reflex zich van conservatisme. We verlangen terug naar klassieke zekerheden maar bewerkstelligen dat met hedendaagse tools. Zo biedt de iPhone de applicatie Hipstamatic aan, waarmee je digitale foto’s een analoog karakter kunt geven. Mensen willen elkaar weer meer face to face ontmoeten maar regelen dat wel via onlinenetwerken.”

“Voor veel jongeren zijn het gezin, de familie en monogamie weer belangrijke waarden. Het zijn klassieke zekerheden in sterk veranderende tijden. Een wit, minimalistisch toekomstperspectief is niets voor deze Al Gore-generatie. Futurisme werkt alleen voor wie sterk gelooft in de toekomst, en dat is bij de jongeren van vandaag niet het geval. Ze hebben wel een positief beeld van zichzelf in de toekomst, maar een negatief beeld van de toekomstige wereld. Ze beseffen dat ernstige problemen niet opgelost geraken, zoals de kloof tussen Noord en Zuid of de economische en ecologische crisis. Ze zijn hun vooruitgangsgeloof kwijt.”

COMPENSATIE GRAAG

“Nostalgie heeft een goede voedingsbodem in deze snel veranderende, complexe samenleving”, bevestigt cultuursocioloog Sarah Bracke van de K.U. Leuven. “In een goede conjunctuur is er minder nood aan nostalgie, denk maar aan de bloeiende jaren zestig. In progressief politiek kringen voelt men nu heimwee naar die tijd van effectieve strijd en mobilisatie. De multiculturele samenleving maakt ook de vraag naar onze roots prangender. Op een positieve manier maakt ze ons bewust van de complexiteit van de vraag waar we vandaan komen en wat ’thuis’ is. Op een negatieve manier leidt ze tot nationalisme, het krampachtig vasthouden aan een oude identiteit.”

“Nostalgie ontstaat door een gevoel van teloorgang en vernietiging. Niet verwonderlijk dat de emotie voor het eerst beschreven werd in de vroege zeventiende eeuw, bij het ontstaan van de moderne maatschappij en de destructie die daarbij hoorde. De Amerikaanse antropoloog Renato Rosaldo heeft het over imperial nostalgia, een emotie bij kolonisatoren die meewerkten aan de vernietiging van een oude wereld, en daar gemengde gevoelens bij hadden. Vandaag beseffen we ook dat onze levensstijl niet duurzaam is, en toch doen we voort. We willen niet daadwerkelijk terug naar vroeger maar moeten onszelf toch wat sussen. In die paradoxale context gedijt nostalgie het best. Het is een gevoel van compensatie.”

TOEGEVOEGDE WAARDE

De huidige nostalgietrend staat ver van de koloniale tijden en doet vooral optimistisch, misschien zelfs een tikje utopisch aan. We stellen ons de fifties wel zeer rooskleurig voor en zwijgen wijselijk over discriminatie of beperkte emancipatie. We houden graag de illusie intact dat het vroeger allemaal beter was. “Dat is natuurlijk niet zo”, zegt Palmaerts, “maar in het verleden waren sommige dingen eenvoudiger. Zonder effectief terug te willen, kijken we in een soort waas of droom naar de dagen dat keuzestress nog geen probleem was. Het is een soort lieflijk verzet tegen het typische consumeren en het afgewerkte product. Een wortel uit de tuin is misschien krom, maar smaakt beter. Die imperfectie geeft hem een toegevoegde waarde.”

En value hunters, dat zijn we. “Velen van ons hebben alles, dus zoeken we naar wat uniek en kwaliteitsvol is. Zelfgebakken cupcakes in een mooie verpakking zijn een origineel verjaardagscadeau. Jongeren gaan weer longboarden en zich oefenen in stijl in plaats van honderd capriolen uit te halen. Op YouTube vinden ze inspirerende voorbeelden. Het internet zorgt ervoor dat we cultuur kunnen binnenhalen uit verschillende tijdperken, en dat naar hartenlust samplen.” “Je hoeft niet terug te grijpen naar wat je zelf hebt meegemaakt”, vindt Bracke. “Je kunt perfect nostalgisch zijn naar een tijd lang voor je geboren werd.”

TEDERHEID

Sociaal psycholoog Tim Wildschut, al zeven jaar actief aan de universiteit van Southampton, bakent nostalgie duidelijker af. Voor hem gaat het om een niet uitsluitend maar overwegend positief gevoel over een verleden dat je wel degelijk zelf hebt meegemaakt. “Nostalgie is een bron van positieve informatie over jezelf. Als je terugdenkt aan familie, vriendschappen en relaties, krijg je meer zelfvertrouwen. Je weet dat je al een goede vriend geweest bent, dat je vaardig bent in interpersoonlijke contacten en dat geeft je een goed gevoel voor de toekomst.”

In een artikel uit 1977 spreekt Fred Davis al over the current nostalgia wave. “Hij vergelijkt nostalgie met een lening bij de bank. Vroeger geluk en voorbije verwezenlijkingen verlenen ons krediet, los van hoe we er nu aan toe zijn. Die waarde geeft ons garanties voor de toekomst.”

Dat we daarbij een beetje vals spelen, handig focussen op de mooie herinneringen en de pijnlijke vergeten, is niet erg. Het motiveert en wapent ons. En er staat geen leeftijd op. “Zowel bij volwassen proefpersonen in Engeland als bij Chinese kinderen van acht jaar stelden we vast dat ze zich meer nostalgisch voelden naarmate ze eenzamer waren. Ze grepen terug naar vroegere steun en liefde.”

Je weet wel, die koekjesgezelligheid van bij oma. Of de naar kalkoen geurende kerstherinneringen. Waarom houden we vast aan dennenbomen en pakjes met strikken in tijden waarin het katholicisme nog weinig onderschreven wordt ? “Zulke sociale gebeurtenissen geven het leven betekenis. Dat is een grote uitdaging als je beseft hoe eindig het leven is. Je geaccepteerd en opgenomen voelen, is de beste remedie tegen betekenisloosheid. Nostalgisch terugdenken aan geslaagde familiemomenten heeft hetzelfde effect. Nostalgie onderscheidt zich van andere herinneringen doordat het een mengeling is van tederheid en verlies. Het is een bitterzoete mix van emoties.”

DOOR KATRIEN STEYAERT

“NOSTALGIE HEEFT EEN GOEDE VOEDINGSBODEM IN DEZE SNEL VERANDERENDE, COMPLEXE SAMENLEVING. HET IS EEN WAPEN TEGEN DE UNHEIMLICHE WERELD, MET MAANDAGEN EN HYPOTHEKEN. IN EEN GOEDE CONJUNCTUUR IS ER MINDER NOOD AAN NOSTALGIE.”