BARNABA FORNASETTI LEEFT IN ZIJN OUDERLIJKE WONING IN MILAAN, IN HET METAFYSISCHE DECOR VAN ZIJN BEROEMDE VADER PIERO. EEN VAN DE MEEST FASCINERENDE INTERIEURS VAN DE VORIGE EEUW.

DOOR PIET SWIMBERGHE

Eens je ze gezien hebt, vergeet je ze nooit. Piero Fornasetti’s wervelende tekeningen van portretten, letters, zuilen en neoklassieke ornamenten op sjaals, servies, behang en meubilair zijn ontroerend mooi. En dat blijven ze. In de laatste periode van zijn leven, eind vorige eeuw, beleefde het oeuvre van de Italiaanse kunstenaar/ontwerper (1913-1988) wel een dipje, maar zoon Barnaba zette het werk van zijn vader opnieuw internationaal op de kaart. Op het juiste moment, want surrealistisch getint design is weer in.

Uitzonderlijk konden wij het Fornasettihuis in Milaan bezoeken. Het ligt verborgen in de tuin achter een groot gebouw, en is van de straatkant helemaal onzichtbaar. Het is ook geen museum, het wordt bewoond door zoon Barnaba die er leeft zoals zijn ouders dat deden : er veranderde de laatste decennia niets. Het lijkt bijna alsof Piero er elk moment kan binnenstappen. Aan het patina van de meubels en het behang zie je dat het interieur authentiek ‘fifties’ is. Alles is door en door ‘Fornasetti’. Van het kleinste kamertje tot de inkomhal, de meester heeft elk hoekje versierd. Dit is een waar heiligdom. In boeken had ik er wel oude foto’s van gezien, maar ik wist niet dat het nog bestond, laat staan dat het wordt bezocht.

METAFYSISCHE STROMING

Niet iedereen kent Piero Fornasetti bij naam, al hebben velen zijn surrealistisch getint design al gezien. Het oogt erg ‘fifties’ hoewel het eigenlijk thuishoort in een ruimere trend die de jaren 1950 overstijgt. In die periode werden zijn grappige ontwerpen wel heel populair, ook in ons land. In 1952 bouwde hij in de Brusselse Innovation een grote tentoonstelling over Italiaanse mode en design. Terzelfder tijd was hij overal actief in warenhuizen, shoppingcenters en op internationale interieurbeurzen.

De stijl van Piero Fornasetti hoort thuis in de metafysische stroming die vooral in Noord-Italië bloeide in de eerste helft van de twintigste eeuw, en die zich uitte in wat vervreemdende decors met een nostalgische sfeer. Grote tenor was Giorgio De Chirico die, net als Fornasetti, in de ban was van Griekse tempels en beelden, en deze verwerkte in tableaus. Een stijl die wat surrealistisch oogt, maar het eigenlijk net niet is. Via een omweg kwam Piero Fornasetti in deze artistieke wereld terecht. Net als zijn vader en grootvader was hij drukker, maar hij wilde geen gewoon drukwerk leveren. “Omdat hij graag tekende begon hij voor kunstenaars te drukken, zoals De Chirico, met wie hij vriendschap sloot”, vertelt zoon Barnaba. “Zijn grote doorbraak kwam er nadat hij een systeem had bedacht om met lithografie op zijde te drukken. In 1933, amper twintig jaar oud, exposeerde hij zijn eerste sjaals en trok daarmee de aandacht van architect Gio Ponti.”

Noord-Italië kende verschillende designers-architecten die hun stijl kruidden met surreële accenten, onder wie Gio Ponti en Carlo Mollino. Met Ponti werkte Fornasetti nauw samen, maar niet met eenzaat Mollino. In 1939 wijdde Ponti, die directeur was van het beroemde magazine Domus, een groot artikel aan Fornasetti, die daardoor pas goed bekend werd. Maar de oorlog gooide roet in het eten. Piero vluchtte een tijd naar Zwitserland, om daarna snel terug te keren naar Milaan. Vanaf ’47 ontwierp hij voor porseleinfabrikanten, in ’49 richtte hij een oceaanreus in, hij bouwde theaterdecors en decoreerde voor Ponti tal van winkels en hotels.

RENAISSANCEKUNSTENAAR

In 1951 veroverde hij de VS en gooide zich op de inrichting van warenhuizen als Macy’s in New York. Van toen af was hij alom actief, van Londen tot Dallas. De hype duurde tot in de jaren zeventig, maar stilaan taande de belangstelling voor zijn werk. Tegen zijn overlijden in 1988 was hij in de vergetelheid geraakt. Zijn zoon Barnaba, zelf opgeleid als ontwerper, nam twee jaar later de draad weer op en blies de productie nieuw leven in. Hij verrijkte het aanbod met enkele eigen ontwerpen, waaronder porselein en zijden dassen. Door de belangstelling van collectioneurs van vintage design werden Piero’s meubels kostbare verzamelobjecten. Voor een ‘antieke’ Fornasettikast tel je algauw 100.000 euro neer. De meubels worden overigens nog steeds op kleine schaal vervaardigd en ze zijn, net als vroeger, heel duur.

“Ondertussen bracht ik ook zijn hele oeuvre in kaart”, zegt Barnaba. “Dat is op zich al een enorm werk, naar schatting heeft hij zo’n 11.000 ontwerpen gemaakt, van stoffen en meubels tot serviesgoed. Mijn vader was iemand die nooit tevreden was en altijd werkte. Hij sliep amper een paar uur per nacht en ging dan meteen weer aan de slag.”

Piero werkte wel samen met enkele artistieke vrienden, maar hij was vooral alleen actief. “Hij was eigenzinnig en weinig communicatief”, herinnert Barnaba zich. “En zelden gelukkig. Ontevreden zijn maakte deel uit van zijn genialiteit. Hij was ook geen familieman, hij lag voortdurend met hen in de knoop. Maar dat is wellicht eigen aan zo’n kunstenaar.”

Zijn stijl mag dan al aansluiten bij de kunststroming van de metafysica, als designer was hij echt uniek. “Zoals je ziet aan zijn werk, was mijn vader gefascineerd door het classicisme. Soms zag hij zich als een van die renaissancekunstenaars die van alles creëerden. Alles, maar dan ook alles werd met zijn motieven verrijkt. Maar in tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten en tot veel hedendaagse designers had mijn vader niet die drang om vernieuwend te zijn. Hij lag daar gewoon niet wakker van. Hij kende het complex niet dat iedereen tegenwoordig heeft, om moderniteit uit te stralen. Hij verdween met zijn verbeelding in het verleden, de renaissance was zijn tijdperk”, zegt Barnaba.

BANG VAN LEEGTE

Fornasetti’s woning was tevens zijn atelier. Aan de ene kant van het gebouw heb je de grote keuken die er een beetje uitziet als een kitscherig Italiaans restaurant, met een glanzende vloer en een overdaad aan decor. Zowel de vloer als de stoelen zijn versierd met een thema van vlinders en krantenpapier. Verder ontdek je enkele intieme kamers die zowel zithoeken als werktafels herbergen. Daar hangen ook gravures van Piero’s grote voorbeeld, Piranesi, de beroemde graveur uit Venetië die in de achttiende eeuw prachtige etsen maakte van Romeinse gebouwen en imaginaire landschappen. De mooiste kamers vind je boven. Vooral de okergele tekenhoek, met de hand van Michelangelo, bekoort. Erachter bevindt zich nog een schitterende zithoek met een bibliotheek waarvoor een kamer-scherm staat. Ooit was dit het schilders- atelier van de kunstenaar.

Fornasetti was bang van leegte en vulde alles met objecten of eigen ontwerpen. In de badkamer loop je op zijn tegels en in de traphal hangt een schitterend behang waarop een oneindige herhaling prijkt van de stad Jeruzalem. “Mijn vader hield van schier oneindige repetities”, legt Barnaba uit. “Door het classicisme op zijn manier te laten herleven, ontstaat er zelfs een soort slow design. Vergeet ook niet dat bijna alles handwerk is en was. Bovendien ogen de herhalingen van het oneindig aantal motieven op van alles en nog wat ook gewoon grappig. Het is een vorm van humor.”

Info over verkooppunten, musea en vintage dealers op www.fornasetti.com.

Verdeler in België is Verso, Lange Gasthuisstraat, Antwerpen, www.verso.be.

Meubels en objecten van Fornasetti zijn onder meer te zien in de collecties van het Victor & Albertmuseum in Londen (www.vam.ac.uk) en in het Triënnale Design Museum in Milaan (www.triennaledesignmuseum.it).

DOOR HET CLASSICISME TE LATEN HERLEVEN, CREËERDE FORNASETTI SLOW DESIGN

BARNABA FORNASETTI : “VADER ZAG ZICHZELF ALS EEN RENAISSANCEMAN. MODERN ZIJN HOEFDE VOOR HEM NIET”