Als handel en toerisme elkaars pad kruisen, dan nergens intenser dan op de Baltische Zee. Ze is geborduurd met Hanzesteden in een dozijn landen. Mark Gielen beschrijft vaargenot en culturele stops tussen Oostende en St.-Petersburg.
In duizelingwekkend perspectief tuimelen duikers in zee : Oslo is een beeldenstad, begiftigd met historische personages en allegorische beelden. In het Vigelandpark, genoemd naar de steenkapper, verbeelden tweehonderd naakte figuren de cyclus van leven en dood : spelende kinderen en opgroeiende pubers, verliefde koppels, stoere kerels en vlezige vrouwen, de rijkdom van een beschaafd leven, aftakeling, ouderdom en blikken, die in de ogen van de onafwendbare dood staren. In die destijds controversiële beelden kijken we naar onszelf, onderweg in een uniek leven.
Toeval, noodlot of vrije keuze heeft me in de Noorse hoofdstad gebracht, als laatste halte op een cruise over de Baltische Zee en haar Hanzesteden. Bijna twee weken onderweg met de Louis Aura tussen Oostende, Sint-Petersburg en Amsterdam, genoeglijk met zeebaren, lekker met gulle maaltijden, leerrijk met voordrachten en verrijkend met staptochten door de handelssteden van het Balticum. In Oslo op een terras van Aker Brygge, de kade vol nieuwbouw, hedonistisch vertier en uitzicht op het bakstenen Radshuset met de tweelingtorens waar de Nobelprijs voor de Vrede wordt uitgereikt, is het leven weer twee weken ouder, maar ook verrijkt met herinneringen aan een Baltische cruise.
1 KIEL EN ROSTOCK
Bij het wegvaren uit Oostende krimpen stad, kerktorens en wandeldijk in een perspectief zoals Leon Spilliaert het nooit geschilderd heeft. Als de pier is verdwenen, begint het scheepsleven : evacuatieoefening, eerste contacten met gidsen en medepassagiers, een journal de bord, verkenning van cabine en het labyrint van verdiepingen, bars, bibliotheek, restaurants en dekleven. Na een nacht op de Noordzee vaart de Louis Aura, tegen de stroming van de Elbe, het honderd kilometer lange Kielerkanaal of Nord-Ostsee-Kanal in, alsof een scalpel het noorden van Duitsland in tweeën klieft. Sluizen dragen cruiseschip, zeilboten en vrachtschepen naar de Oostzee, de voorbode van het Balticum. Kiel is regattastad par excellence, maar Rostock in het voormalige oosten is de eerste Hanzestad op de cruise : aanleggen in badplaats Warnemünde met rieten strandzeteltjes en viskramen, een bezoek aan de verbluffende Münsterkerk van Bad Doberan en wandelen door een historische Altstadt met baksteen, versierde gevels van gotiek tot barok, een liefdesfontein, rode universiteit en torens die ook elders terugkeren als waarmerken van de rijke Hanze.
“Die Hanzeatische of Teutoonse Liga was met meer dan honderd steden een voorloper van Europa”, zegt wetenschapper/conferencier Pierre Kohler : “Ze is, met het oud-Duits woord Hansa, dat verbond voor wederzijdse bijstand betekent, in 1356 voortgekomen uit de gilden van Duitse handelssteden, Lübeck voorop. Economisch, politiek en zelfs militair vormden deze steden, van Brugge tot Novgorod, tussen de twaalfde en vijftiende eeuw de eerste internationale commerciële organisatie in de geschiedenis. De Hanze controleerde de handel op de Noord- en Baltische Zee, tot Holland, Engeland en andere koninkrijken de macht overnamen. Met de Dertigjarige Oorlog in Duitsland kwam na vier eeuwen een einde aan de Hanze, die ons al die historische sites heeft nagelaten.” Met hun maritieme verleden zijn ze ook wandelsteden vol architecturaal erfgoed, met musea, kades, bruggen en boulevards, terrassen en parken, die ieder eendagsbezoek een overdaad aan keuzes voorleggen.
2 GDANSK
“Het ergste moet nog komen”, orakelde filosoof Schopenhauer zonder veel mededogen. Maar zijn geboortestad Gdansk spreekt die onheilstijding tegen : de thuis van vakbondsbeweging Solidarnosc is een oord om aangenaam te verwijlen, weelderig als was Polen in donkere tijden nooit weggedeemsterd. Prachtige restauraties, zelfs algehele heropbouw na de verwoestende oorlog, elk gebouw een parel, vriendelijkheid op straat, volle terrassen op de Lange Markt, de sfeer van een nog niet onder de voet gelopen Amsterdam, beide steden door de Hanze in een middeleeuwse echt verbonden.
Ook is Gdansk een amberstad, weet mijn ondertussen vertrouwde gids Pierre : “Negentig procent van alle amber of barnsteen spoelt aan langs de kust tussen Gdansk en Samland bij de Russische enclave Kaliningrad. Vijftig miljoen jaar oud is die fossiele hars van naaldbomen, soms met plantjes en insecten in. Gegeerd in de oudheid bij Grieken, Romeinen en Egyptische farao’s wordt amber nu vooral gebruikt als juweel. Hét pronkstuk is natuurlijk de Amberkamer in het paleis van Catharina de Grote, op een boogscheut van Sint-Petersburg. Ooit besteld door Frederik I van Pruisen is de kamer in bezit gekomen van Peter de Grote en Catharina, die in het vertrek graag erotische lectuur las. Helaas is de kamer tijdens de oorlog door de nazi’s gestolen, en waarschijnlijk opgebrand in een kasteel. Bedenk dus als je die architecturale parel bezoekt dat het om een kopie gaat, door Poetin met groot vertoon opnieuw ingehuldigd”. Onhoorbaar is het schip ondertussen de baai van Gdansk uitgevaren naar de open Baltische Zee.
3 TALLINN EN ST.-PETERSBURG
Twee hoofdsteden zijn potentieel een thuishaven : zowel het Letse Riga als het Estse Tallinn zijn architecturale kleinoden. De ene stad pronkt met art nouveau, de andere herleeft in een labyrint van stegen, pleinen, wallen en poorten, kerken en de instituten van een nieuwe democratie. Zo imposant die middeleeuwse skyline van op het schip ook oogt, zo minuscuul is het romantische Tallinn.
Alsof dit gotische schilderij onvolmaakt was, verheft zich op de burchtheuvel de wijk Toompea met torens en ajuinkoepels van de lutherse en de Russisch-orthodoxe kathedraal. Zo weids de perspectieven op de stadswallen zijn, zo intimistisch is de zusterstad van mijn geliefde Gent de gezelligste oase op deze cruise. Nog is het een nacht varen naar de grote zus. Zonder Peter de Grote zou de Louis Aura onverrichter zake rechtsomkeer maken, want in de onmenselijke moerassen van het oosten liet de tsaar een prachtstad bouwen: Sint-Petersburg.
Als Bronzen Ruiter kijkt de tsaar uit over de Neva en haar bruggen, die in nevel of zacht zonlicht de oevers verbinden. Vol paleizen, brede lanen, kathedralen, kloosters en vestingen, een architectonisch huzarenstuk in een uithoek van Europa. Peters monument nodigt uit voor het kunstenmuseum van de Hermitage of het paleis van Joesoepov, voor de kanalen en bruggen met hun leeuwen, griffioenen en steigerende paarden. Slenteren langs de kades van Fontanka, Gribojedov en Mojka is genieten van een grachtenstad met imperiale allures. Maar niets overtreft een wandeling over de Nevski Prospekt, de vijf kilometer lange boulevard vol winkels, paleizen, kerken, eethuizen, het luxueuze Jelisejevski voor wodka, kaviaar en Russische delicatessen. Jaren terug kon je over de lege laan lopen, vandaag vullen te veel auto’s de brede straat. Prospekt of Perspectief : het uitzicht leidt strak in alle richtingen naar de attracties van Sint-Petersburg.
Wat al in Gdansk, Riga en Tallinn duidelijk was, krijgt op de Nevski Prospekt zijn eenentwintigste-eeuwse invulling : de dode steden van Oost-Europa, geleegd door communistische voogdij, krijgen hun waardigheid terug, hun verleden, leefbaarheid en menselijke samenhang. De steden praten opnieuw met hun bevolking, de mensen vullen hun stad met cultuur, ritme, uitstalramen en levendige pleinen.
4 VISBY
Wat wacht de reiziger op de onvermijdelijke terugvaart ? Andere hoofdsteden uit de Baltische ruimte. Helsinki en zijn witte kathedraal. Of Stockholm met de stegen van Gamla Stan of de romantische stad op het loodblauwe water, een stad van eilandjes, verbonden met ijzeren en stenen navelstrengen, bebouwd met herenhuizen en kerken, een middeleeuws universum met het rood van muren, oker van gevels en groen van daken en koepels. Nergens is slenteren behaaglijker. Deze westerse hoofdsteden zijn de spiegeling van de steden op de oostelijke oever van de Baltische Zee, die na de val van vele muren aan hun heropstanding zijn begonnen. Zo is de cruise een heen en weer van oud en oud, nieuw en nieuw, van een ruimte die middeleeuwen, Hanzerijkdom en hedendaagse tijden bijeenbrengt.
Het schip schuift over het Mälarenmeer tussen duizenden eilandjes en scheren, langs bossen en inhammen naar stillere oorden. Tussen die metropolen, ergens op het Zweedse eiland Gotland, sluimert Visby in een middeleeuws decor van vakwerkgevels en een dozijn kerken. Een restant Hanze, een verstild miniatuur, een koffiehuis met saffraantaart, een botanische tuin en her en der, zo merkwaardig ongewoon, kerkruïnes die de erosie door de tijd niet hebben overleefd. Samen met de heidense stenen vol runen en geometrische figuren in het museum is dat kerkenkerkhof het meest anachronistische beeld op de reis.
5 KOPENHAGEN
Omdat ze, belaagd door honderden toeristen per dag, weerloos is overgeleverd aan snapshots en handtastelijkheden, groet ik de blote zeemeermin van Hans Christian Andersen van ver en verdwijn in de kanalen van Kopenhagen. Ik vaar langs de opera, slenter door royale parken met dito paleizen, loop door de langste winkelstraat van de Deense hoofdstad, glip binnen in de fabelachtige collectie van de Glyptotek en kom tot stilstand op de kade van Nyhavn, met zeilboten en felkleurige gevels het centrum van toeristisch vertier. In een keldereethuis vind ik wat een schone afsluiter is : een exclusief buffet van haring, bereid op meer dan een dozijn wijzen, koud en warm, gemarineerd, gebakken of gekruid met sausjes. Eén haringhap per land op de lange cruise, van de Belgische kust naar de Russische moerasstad en terug, aaneengeregen door steden die hun hanzeatische verleden paren aan elegante genoeglijkheden van het Balticum. Ergens voor anker gaan, opent altijd een nieuw perspectief.
Voor info en reserveringen van deze Knack Weekend-cruise met de compagnie Rivages du Monde : zie pagina 94-95. Enkele steden uit deze reportage zijn in de komende reis vervangen door andere bestemmingen.
Tekst Mark Gielen & Foto’s Karina Lambert en Mark Gielen
De Hanzeatische Liga was met meer dan honderd steden een voorloper van Europa
Gdansk is een oord om aangenaam te verwijlen, weelderig als was Polen in donkere tijden nooit weggedeemsterd
Het schip schuift over het Mälarenmeer tussen duizenden eilandjes en scheren, langs bossen en inhammen naar stillere oorden
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
