Let op vet, zuinig met zout, voorzichtig met alkohol… En nicotine is helemaal uit den boze. Een groep wetenschappers heeft maling aan alle waarschuwingen en draagt de zeer korte en dringende, maar blijde boodschap uit : geniet.

GRIET SCHRAUWEN

Na een verblijf van enkele weken in Madrid schreef de in Amerika wonende Isabel Allende op pagina 104 van “Paula” : “Ik heb me neergelegd bij de Spaanse gewoonten : aan één stuk door roken en koffie drinken, pintelieren tegen de sterren op, naar bed gaan tegen het ochtendgloren, duizelingwekkende hoeveelheden vet naar binnen werken zonder aan lichaamsbeweging te doen. Het belangrijkste verschil met de States is dat de mensen zeer ongezond leven, maar het valt op dat ze hier even lang leven als in Amerika, alleen zijn ze veel tevredener. “

Genieten is een kunst en nu zelfs ook een wetenschap. Dat heeft de Britse professor David Warburton tot stand gebracht : Arise is zijn geesteskind. Het woord Arise (de afkorting van Association for Research Into The Science of Enjoyment) wil zoveel zeggen als Verrijs of Word Wakker. Warburton richtte Arise op omdat hij langzamerhand bulten kreeg van al dat gezeur over wat ongezond en kankerverwekkend is : roken, drinken, snoepen, vet, laat opblijven, weinig sporten, enzovoorts. “De laatste twee decennia sloegen de puriteinen hun slag”, zegt hij. “Het is natuurlijk niet nieuw : de gezondheidsrage is zo oud als Methusalem, misschien zelfs ouder. Aristoteles, Plato en Socrates haalden het plezierige al onderuit. Ze predikten soberheid en het afzien van geneugten, en hun invloed is nog steeds merkbaar. Voor calvinisten is het leven lijden, dit aardse tranendal is dé uitgelezen plek voor boetedoening en versterving, noodzakelijke ingrediënten om de hemel te verdienen in een later leven. Maar voor het heil van de mensheid, zowel geestelijk als lichamelijk, moeten we opnieuw leren genieten van het leven. Pluk de dag, carpe diem”, zegt Warburton.

Enjoy yourself, de professor zegt het om de haverklap. De glimlachende zestiger is eerder het prototype van de verstrooide professor dan van de extraverte Bourgondiër, maar hij weet waarover hij het heeft : Warburton is hoogleraar aan de psychofarmakologische fakulteit van de universiteit van Reading in Engeland en stress is sinds jaar en dag zijn onderzoeksterrein. Zegt Warburton : “Stop het woord stress in de computer van een medische databank en er rollen kilometers bedrukt papier uit. Als je er het woord plezier in stopt, krijg je één velletje : over plezier en condoomgebruik. Snap je wat ik bedoel ? ” Niet helemaal, maar kom. Sinds hij Arise oprichtte in ’89, kreeg de stichting er meer dan honderd associates bij. Uit diverse takken van de wetenschap en uit alle windstreken komen onafhankelijke medici, psychologen en psychiaters, farmakologen en sociologen, filozofen en ekonomisten twee keer per jaar samen. Een fraaie bende is het : verwaaide Britse hoogleraren, keurige heren en dames van Amerikaanse universiteiten, één Belg (Claude Javeau, professor sociologie aan de ULB), een Ier, een Canadees, een Zweed, een Griekse, een Duitser, een Italiaan. Stuk voor stuk hebben ze gegevens uit hun eigen vakgebied en slaan ze elkaar nog maar eens om de oren met argumenten die hun gezamenlijke groot gelijk kracht moeten bijzetten : “Genieten is gezond. “

Op de bijeenkomsten van Arise komt weinig of niets ter sprake dat je nog niet wist of op zijn minst vermoedde en hoopte maar het leuke is dat door het hén gezegd wordt : de term “wetenschappelijk verantwoord” geeft beweringen extra gewicht. Waar de wetenschappers het roerend over eens zijn : genieten oefent een direkte invloed uit op de menselijke geest én op lichamelijke processen die van daaruit worden gestuurd.

“Bij stress meet de apparatuur een hogere bloeddruk en een snellere hartslag”, zegt Warburton, “en het stresshormoon cortisol neemt toe. Maar ook het lichamelijke effekt van plezier, genieten en ontspanning is duidelijk te meten in het labo, en dat effekt is precies het tegengestelde : bloeddruk en hartslag dalen, cortisol vermindert. We weten allemaal waartoe stress kan leiden, ” zegt hij, “tot overspanning en depressie. Dat laatste is precies het ontbreken van élke vorm van plezier. Luisteren naar muziek, sociale kontakten, seks, eten : alles verliest zijn glans bij een depressief iemand. De wetenschap is er ook achter gekomen dat depressieve mensen sneller ziek worden. Er is nog te weinig gekend over het verband tussen psychologie en immunologie, maar wij vermoeden dat stress het weerstandsvermogen aantast. We stellen vast dat bijvoorbeeld kanker dikwijls samengaat met droefheid. Kanker ontstaat vaak na groot verdriet als een scheiding of het overlijden van een bemind persoon, en dat gebeurt té vaak om toeval te zijn. “

Arise heeft wereldwijd een onderzoek georganizeerd over stress en de remedie ertegen. De grootste oorzaak van stress ? Werk. Nog steeds verdienen wij ons dagelijks brood in het zweet ons aanschijns en een nachtje slapen is blijkbaar niet voldoende om ons dat leed te doen vergeten. Volgens de meerderheid van de ondervraagden nam de druk de laatste jaren nog toe. De computer en de automatizering hebben niet de stressvermindering opgeleverd die ervan verwacht werd. Integendeel. Die nieuwigheden liggen aan de basis van wat deskundigen technostress noemen : een teveel aan informatie, een tekort aan autonomie en verantwoordelijkheid, en een te hoog tempo dat niet langer door de mens wordt aangegeven maar door de elektronika, waardoor het niet langer beantwoordt aan wat de menselijke biologie toelaat. Een deel van de vragen in het onderzoek betrof ontspanning : “Wat doet u om de druk te verminderen ? ” Veel van de meest voorkomende antwoorden zullen de gezondheid zeker niet schaden : een praatje maken, een warm bad nemen, muziek beluisteren, een boek lezen. Van andere minstens even geliefkoosde bezigheden rijzen de haren van gezondheidsfreaks ten berge : koffie, tee of borrels drinken, lekker uit eten gaan, sigaretten roken, om nog te zwijgen van niét-legale genotmiddelen.

“Laboratoriumtests bewijzen de positieve eigenschappen van alkohol, cafeïne, chocolade en nicotine”, zegt professor Warburton. “Deze genotmiddelen komen tegemoet aan de noden van de hedendaagse mens. Ze hebben een ontspannend en kalmerend effekt en kunnen zelfs de werkprestaties verbeteren. Uit labo-onderzoek blijkt dat chocolade het helder denken bevordert, dat nicotine ontspant, dat alkohol de kreativiteit aanscherpt. Bij seniele patiënten werd onderzocht hoe ze reageren als ze bier krijgen in plaats van het gebruikelijke sinaasappelsap. Met bier waren ze alerter en spraakzamer, ze hadden minder last van inkontinentie. “

Klopt het oude gezegde : a bottle ofwine a day keeps the doctor away ?

“Ho ! Ho maar”, roept professor Warburton uit. “Alles met mate. ” Of zoals de wijsneuzige schooljuffen altijd preekten : té is nooit goed, behalve in het woord tevreden, tot grote ergernis van de Belgische bon-vivant. Uit het onderzoek van Arise blijkt dat 14 procent der Belgen vindt dat genieten niets, maar dan ook niéts te maken heeft met matigheid. Op de vraag of de leden van Arise pleitbezorgers zijn van de tabaks- en de alkohol-industrie, antwoorden ze : “Absolutely not”, hoewel ze niet onder stoelen of banken steken dat een deel van hun fondsen wel degelijk uit die hoek komt. “Maar wij zijn geen reklamemakers”, zegt Warburton. “Wij promoten niets. In strikt wetenschappelijke onafhankelijkheid onderzoeken wij wat mensen doen en het resultaat daarvan. Waar halen die antirooklobbyisten hun fondsen trouwens vandaan ? ” vraagt hij. “Laat ons elkaar geen Liesbeth noemen : van producenten van nicotinekauwgom en aanverwanten. “

Genieten gezond ? “Kom met die opgewekte boodschap maar eens aan bij de saaie, bleke en grijze gezondheidsgoeroes”, zegt James McCormick, een verfomfaaide hoogleraar aan de medische fakulteit van het Trinity College in Dublin. Hij wordt doodziek van wat hij die betweters noemt. “Sommigen zijn zo gesteld op het leven als een vrek op zijn geld, ” zegt hij, “maar leven is veel meer dan óverleven. “

“Ze willen ons dwingend voorschrijven wat gezondheid is en hoe je het bereikt. Waar”, zo vraagt McCormick zich af, “halen die goeroes de hoogmoed vandaan te suggereren dat zij alwetend zijn over wat gezond is en wat niet ? Sommige dokters stellen dat de limiet van gezond alkoholverbruik ligt op 21 eenheden per week voor mannen en op 14 voor vrouwen. Hoe komen ze erbij ? Die cijfers zijn gewoon uit de lucht gegrepen”, fulmineert hij.

“Cholesterol. Nog zoiets”, zegt McCormick. “Cholesterol is sinds de jaren ’60 taboe, vanwege het vermeende verband met hartziekten. Maar er is goede én slechte cholesterol. Goede wordt gestimuleerd door lichaamsbeweging en een beetje alkohol. Dat wordt dus joggen naar de kroeg”, zegt hij grimmig.

“De medische wetenschap is de afgelopen vijftig jaar met reuzensprongen vooruitgegaan, ” zegt James McCormick, “maar eigenlijk staan we pas bij het begin. De mensheid verkeert nog in een relatieve onwetendheid over gezondheid. Gezond zijn is het afwezig zijn van ziekte of ongemak, heet het. Maar dat klinkt negatief : gezondheid is méér dan het ontbreken van ziekte of ongemak : het gaat om welzijn, en dat is een kompleet lichamelijk, mentaal en sociaal welbehagen. “

McCormick : “Henri Miller zei dat een mens die staat van genade enkel bereikt tijdens een orgasme. Vast staat dat je door het opvolgen van de raadgevingen van gezondheidsgoeroes zeker niet gelukkiger wordt, en gezonder ook niet. Miljoenen maken zich zorgen om wat ze eten, in plaats van ervan te genieten. Je zorgen maken over je gewicht, je dieet of over een gebrek aan lichaamsbeweging, over wat mag en niet mag, dàt kan de gezondheid schaden. “

Schamper zegt hij : “Met gezondheidsadviezen gaat het gelukkig net als met de geboden en verboden van het Vaticaan : fanatieke aanhangers houden zich eraan, de meerderheid lapt ze aan zijn laars. Groot gelijk : om menswaardig te leven, moet je zelf kiezen hoe je wil leven, en zeker hoe je je wil vermaken. Volgens mij is de zin van het leven er plezier aan beleven. Als je maar voor ogen houdt dat jouw vrijheid eindigt waar die van een ander begint : doe wat je wil, zolang je anderen er niet mee hindert. ” En McCormick eindigt zijn betoog, zuchtend : “Joggen is zéér ongezond, maar als je het plezierig vindt, good heavens, jog dan : je berokkent er anderen geen schade mee. “

Professor Faith Fitzgerald, een kordate, aantrekkelijk androgyne interniste uit California, krijgt ook grijs haar van de paternalistische betutteling. Godsdienst en overheid hebben anderen altijd in het gareel willen houden, maar nu loopt het de spuigaten uit, vindt ze. Vooral in Amerika. Rook je ? Dan krijg je die heelkundige ingreep niet. Te dik ? Dan betaal je meer ziekteverzekering. Waar houdt het op ? Nu doet men alsof het je eigen schuld is als je ziek wordt. Wie iets overkomt, vraagt zich af : “Waarom ik ? Wat heb ik in godsnaam verkeerd gedaan ? ” Het antwoord wordt maar al te graag door anderen ingevuld : eigen schuld, dikke bult. Je hebt te veel zus of te weinig zo. Ziekte en dood zijn niet netjes, not done.

“Door ons te houden aan de voorschriften van de godsdienst, konden we onze onsterfelijke ziel redden”, zegt Faith Fitzgerald. “Als we ons ook houden aan de juiste gedragsregels, kunnen we zelfs ons sterfelijk lichaam nog vrijwaren. Zo lijkt het soms toch. Onlangs verscheen in een Amerikaans medisch magazine een artikel waarin te lezen stond dat de mortaliteit bij vegetariërs làger is dan bij vleeseters. Hoezo, denk ik dan : wie geen dode dieren eet, blijft die dan eeuwig leven ? In een ander medische magazine werd verteld wat de belangrijkste doodsoorzaken zijn bij mensen ouder dan 80 : cardiovasculaire problemen en kanker. Daarop volgde de diskussie hoe die kunnen vermeden worden. For Gods sake, waarvan moeten 80- en 90-jarigen dan sterven ? Of moeten ze, zoals Jezus en Maria, ten hemel opgenomen worden ? “

Leden van Arise draaien er hun hand niet voor om heilige huisjes neer te halen en zitten niet verlegen om krasse uitspraken. De Britse professor in de sociologie Christie Davies is ervan overtuigd dat het gezondheidspredikers niet ontbreekt aan goede bedoelingen : “Maar het is ten koste van autonomie, demokratie en tolerantie. De gezondheidsrage is ook een manier om de bevolking te kontroleren”, zegt hij. “Kontrole over het plezier van mensen, is kontrole over hén. ” Hij vindt de houding van de overheid bedenkelijk. “Gezond zijn is niet alleen goed voor het individu maar voor de hele gemeenschap, klinkt de boodschap. Je goed gedragen, is verheven tot een sociale plicht. Vooral over roken wordt gezegd dat het voor de samenleving duur en gevaarlijk is. Tabak mag dan slecht zijn voor de gezondheid, het is goed voor de ekonomie : rokers betalen een groot deel van de taksen, en doorgaans gaan ze sneller en eerder dood. ” Cru zegt Davies er nog bij : “Ik zeg liever : een vol leven leiden, met allerlei hedonistische geneugten, is goed voor het individu én de maatschappij. Het is om te beginnen gezelliger en bevredigender, plus een vroegtijdige dood is gunstig voor de tewerkstelling en creëert jobs voor levenden. “

John Luik, filozoof en professor etiek aan het Niagara Institute in Canada, belicht het fenomeen plezier en genot vanuit een andere hoek : de antropologische. “Een zeer subjektief gegeven”, noemt hij het. Een staat of een ekonomie kunnen niet gelukkig zijn, geluk of ongeluk is iets des mensen, zegt hij. Bovendien is genieten niet enkel een individueel gebeuren, het is een sociale aktiviteit. Dat betekent niét dat je het per se in gezelschap moet doen, maar het maakt deel uit van je kultuur, het is in de loop van de tijd ontwikkeld door de samenleving.

“Laat ons wel wezen”, zegt John Luik. “De wetenschap is het erover eens dat alkohol goed is voor het hart, maar wie gebruikt alkohol als medicijn ? We drinken het niet puur, maar als wijn of whisky. We slikken geen dosis nicotine maar roken sigaretten. We nemen geen zuiver vet of zuivere suiker tot ons, we eten dingen die wij lekker vinden. En die genoegens zijn een kwestie van kultuur : Sioux roken de vredespijp, Japanners hebben hun uitgebreide teeceremonie, wij houden van een pint of een kopje koffie. Hoe en waarvan je geniet, is traditie, het is de erfenis van je beschaving. En het zou een zonde zijn tegen de mensheid om dat af te keuren. Al moeten we in het zweet ons aanschijns ons brood verdienen, zoals het in de bijbel staat, ook vreugde is een deel van ons. Vrijen, lachen, feesten : je leeft er geen uur langer door, maar de kwaliteit van je leven wordt er stukken beter op. “

De pot op dus met gezwets over proteïnen, mineralen en cholesterol, met links- en rechtsdraaiend melkzuur, onverzadigde vetzuren en ander potjeslatijn. Op een lang maar vooral gelukkig leven : doe de borden en de glazen nog eens vol. Gezondheid !

Joggen is zéér ongezond, maar als je het plezierig vindt, jog dan : je berokkent er anderen geen schade mee.