Om stoom af te laten, gaat niets boven een Turks bad of hamam. De sfeer van een autentiek Turks badhuis opsnuiven, kan nu ook in Antwerpen. Een initiatie in de kunst van het zweten.

LINDA RAATS

Wie zich moe en afgepeigerd voelt, kunnen we een Turks bad of hamam aanbevelen. Bij voorkeur in het gezelschap van een vriend of vriendin, want een hamam is geen eenzame bedoening. Het is zweten in gezelschap.

In veel religies speelt het nemen van een bad een belangrijke rol. Dat is zo in het jodendom, het kristendom, het hindoeïsme en de islam. Lichaam en geest moeten zuiver zijn en in zowel het Oude Testament, de talmoed als de koran staan hygiënische richtlijnen met precieze instrukties over wat er allemaal moet gewassen worden.

Baden is eigenlijk een Romeinse luxe. Het baden had daar niet alleen een hygiënische funktie, het was een uitgelezen moment om elkaar te ontmoeten en zich gezamenlijk te ontspannen. De Romeinse badgewoonten werden overgenomen in de door de Romeinen bezette gebieden. De mooiste voorbeelden van de Romeinse termen zijn te zien in Pompeji : fraaie restanten van oude badruimten in mozaïek met koude en warme baden en zweetbaden, verwarmd met voor die tijd ingenieuze technieken. Maar de badhuizen raakten in verval, mede door de preutsheid van de kristelijke religie. De islamitisch-Arabische kultuur nam de inrichting van de Romeinse baden in het Oosteuropese rijk over en zo werd de antieke badkultuur in het middeleeuwse Nabije Oosten in het dagelijks leven geïntegreerd. In menig huis van edelen en welgestelden bevond zich een apart badvertrek met een stenen oven waarop na verhitting water werd gegoten dat men in kuipen goot en liet verdampen als stoombad. Later kwam daar het bassinbad bij. Het aspekt van ontspanning en gezelligheid is vooral door de Turken verder uitgewerkt en het feit dat haremvrouwen veel van hun tijd in de hamam doorbrachten om zich te verzorgen en op te smukken, is niet vreemd aan het sukses van het stoombad. Tijdens de periode van het Ottomaanse rijk van de 15de tot de 17de eeuw introduceerden de Turken stoombaden waarbij het water onderaards werd verhit. Daar waar zich warme bronnen bevonden, werden badcomplexen gesticht, met vooral hamams, herkenbaar aan hun koepelvormig dak.

Naar een stoombad stap je gewapend met een kam, twee badhanddoeken, een badjas, een puimsteentje, een peelingcrème en een speciale zeep (zwart bij de Arabieren), maar gewone “Savon de Marseille” kan ook. Wanneer de huid vet is, zullen de dode cellen immers niet na de eerste peelingbeurt verdwijnen. Gladschrobben van de huid gebeurt hier niet met een klassieke handschoen van paardeharen, maar met een zwarte handschoen die in elke soek te koop is. Abdelwahab Bouhdiba beschrijft in zijn boek “La sexualité en Islam” de hamam als een pad naar de hel : “Om het heetste plekje te bereiken, de maghtas, moet je niet minder dan zeven tot tien omwegen maken. In de hamam daal je af als in de hel. Men glijdt er naar binnen en het wordt steeds heter vooraleer je doordringt tot het intiemste plekje, de khilwah. “

In het eerste Turkse badhuis op het Antwerpse Kiel is alles wat beperkter. Hier geen luxueuze mozaïeken en marmer, maar wel een warme atmosfeer. In een echte hamam zoals je die in Turkije vaak aantreft, werden de badhuizen speciaal gebouwd met grote koepels en massagetafels in het midden. Men is er druk in de weer met het verzorgen van elkaars haar met henna, het peelen met de speciale handschoen en het gladschuren van de huid. Er wordt gepraat en gelachen en ook gegeten en gedronken, want Turken kunnen wel een hele dag doorbrengen in de hamam. Een stoombad is dan ook niet te vergelijken met een gewoon bad.

Uitgebreid zweten zoals in de sauna of de hamam maakt de huid door en door schoon en na enkele uren zweten wordt zelfs de ruwste huid zacht als zijde. Maar er komen ook medische aspekten aan te pas. De afwisseling van verwarming (waarbij de bloedvaten van de huid wijder worden) en afkoeling (vernauwing van de bloedvaten) stimuleert de bloedsomloop. Het bloed stroomt het best als alle delen van het lichaam zich op gelijke hoogte bevinden, daarom is het aangewezen te liggen of met opgetrokken knieën te zitten. Het overvloedig transpireren is van groot belang, enerzijds omdat er met het transpiratievocht ook vuil uit de poriën naar buiten komt en het lichaam goed schoon wordt, anderzijds omdat met het zweet ook afvalstoffen worden verwijderd, zodat vermoeidheidsverschijnselen verdwijnen.

De hoge lichaamstemperatuur stimuleert het lymfesysteem dat onder andere een funktie heeft bij de afweer tegen infektieziekten. Hierdoor krijgt men een grotere weerstand tegen verkoudheden en virusinfekties zoals griep. Wie naar een sauna of stoombad gaat, kan getuigen dat beginnende ziektetoestanden daar vaak in de kiem worden gesmoord. Wie al ziek is en koorts heeft, gaat beter niet naar het Turks bad, de zaak zou er alleen maar erger op worden. In een stoomkabine bedraagt de temperatuur 47 (in een sauna kan de temperatuur tot 90 oplopen) en de stoom hangt in een dichte mist om je heen. De hoge luchtvochtigheid voelt onmiddellijk prettig aan en de ademhaling wordt ruimer.

Cuma is de Turkse eigenaar van de Antwerpse hamam. Naast het echte Turkse bad, heeft hij ook een sauna. Om de islamieten tegemoet te komen, is het badhuis op sommige dagen alleen voor vrouwen open. “Maar hier wordt niet echt naakt gelopen, men slaat een badhanddoek om uit respekt voor elkaar, ” weet Cuma. “Ik stel vast dat de vrouwendagen veel sukses hebben. De dames komen dan in groep naar hier afgezakt om eens lekker bij te praten en uitgebreid met zichzelf bezig te zijn. We hebben een echte masseur in dienst. Alleen mag hij geen vrouwen masseren, maar daar passen we wel een mouw aan. Turkse en Marokkaanse klanten vragen trouwens minder naar massages dan de Belgen. “

In het Turks bad kan je zolang rondhangen als je zelf wil. “Onze klanten kunnen ondertussen wat uitrusten bij een kopje tee of hier een hapje eten, ” vertelt Cuma.

Voor de Turken en Marokkanen in Antwerpen is zo’n hamam een echte aanwinst. In Belgische sauna’s wordt naakt gelopen en dat strookt niet met hun kultuuropvattingen. Ze moeten nu niet meer wachten op de jaarlijkse reis naar het land van herkomst om stoom af te laten. Belgen zullen hier wellicht de luxe van onze traditionele sauna’s en stoomkabines missen, maar daartegenover staat een autentieke sfeer. Wie zich even in Turkije wil wanen, is hier aan het juiste adres.

Turk Hamami Gaziantep, Sint Bernardsesteenweg 222 in 2020 Antwerpen. Tel. (03) 238.52.63. De toegangsprijs is 300 frank per persoon, voor groepen is dat 250 frank.

Een hamam is geen eenzame bedoening. Het is zweten in gezelschap.