Trompe-l’oeils op paravents, bedrukte meubels, frivool serviesgoed: tien jaar na zijn dood wordt de meest surrealistische designer van onze eeuw, Piero Fornasetti, een cultfiguur. Goed nieuws voor zijn zoon, die heruitgaven van zijn vaders ontwerpen op de markt brengt.

Eerder dit jaar hamerde Christie’s Los Angeles een secretaire af van Piero Fornasetti voor 125.000 $. De hoge opbrengst van de veiling en de ruime aandacht van de media waren een gedroomde publiciteit voor de initiatiefnemer, Barnaba Fornasetti, zoon van de meester, die heruitgaven op de markt brengt van zijn vaders ontwerpen. Maar de Fornasetti-rage is al een tijdje aan de gang. Toen het kleurrijke Memphis-design uit Milaan furore maakte, voor en na ’80, schoot de belangstelling voor Fornasetti opnieuw wortel. Niet verwonderlijk, want Milanese ontwerpers als Ettore Sottsass zijn zeer schatplichtig aan hun stadsgenoot.

Voor het Italiaans design is Fornasetti (1913-1988) een sleutelfiguur, zoals meer kunstenaars die reeds voor de oorlog werkten maar pas nadien carrière maakten. Hij behoorde tot een belangrijke generatie die de tradities van voor en na met elkaar heeft verweven.

De Milanees Fornasetti begon eind jaren ’20 te schilderen: olieverven en fresco’s. Een woelige en vruchtbare tijd: het dadaïsme had zijn sporen verdient en het futurisme was in Italië aan een heropbloei toe. Bovendien waren de kunstenaars verdeeld tussen fascisme en communisme. Fornasetti ontweek het politieke geharrewar en zocht toenadering tot een aparte groep kunstenaars. Hij was bevriend met kunstschilder Giorgio de Chirico en zijn broer Alberto Savinio, musicus, schrijver en schilder: twee tenoren van de metafysische schilderkunst, een zijtak van het surrealisme. De Chirico’s borstelden desolate taferelen met klassieke ruïnes en beelden die herinneringen oproepen aan de oudheid. Als aanbidder van de renaissance kon Fornasetti zich daar goed mee verzoenen. Deze kunstenaars reageerden tegen de zuiver abstracte kunst. Dat is Fornasetti ook blijven doen, op het hoogtepunt van zijn roem in de jaren ’50. Toen was het bon-ton om interieurs bijzonder strakjes in te richten, zonder decoratie, met uitgepuurd, functioneel design uit Scandinavië. Dat vonden wel meer Milanezen saai ogen. Gewapend met een flinke dosis surrealisme van voor de oorlog bestookten Carlo Mollino, Gio Ponti en Fornasetti de wereld met gekke ornamenten. Ze hadden lak aan het credo van Adolf Loos, die beweerde dat het ornament een misdaad is.

Fornasetti debuteerde ook vrij ongewoon. Het eerste object dat door hem werd ontworpen was een das. Hoewel hij zich altijd bijzonder nauw verbonden voelde met de architectuur, ontwierp hij hoeden, jassen, speelkaarten, kalenders, pijpen, asbakken, piano’s en meubels. Kortom, alles waarvoor beroemde architect-ontwerpers als van der Rohe, Prouvé of Le Corbusier hun neus ophaalden. Daarom werd hij – tot hiertoe – in naslagwerken over design als een excentriek buitenbeentje beschouwd en vergeten. Toch is zijn invloed op onze manier van kijken bijzonder groot. Dit is het best te merken in de filmwereld en de reclame. Nu pas worden ook designers aangesproken door zijn fantasierijke stijl. Verwonderlijk genoeg had hij geen direct navolgers.

Maar wel enkele kunstbroeders van formaat. Piero Fornasetti en Gio Ponti waren twee handen op één buik. De veel oudere Ponti heeft hem min of meer ontdekt op de zevende Triennale in Milaan. Toen Ponti in 1948 uitgever werd van Domus, het designtijdschrift bij uitstek, vroeg hij Fornasetti covers te ontwerpen. Ze ontwikkelden een vruchtbare samenwerking en decoreerden samen winkels, cinemazalen en een pakketboot, de Andrea Doria. In de jaren ’50 beleven ze het hoogtepunt van hun roem. In 1951 presenteren ze een gezamenlijke collectie meubilair, Architettura genaamd. Ponti ontwerpt het meubel, dat daarna van top tot teen door zijn kompaan wordt bedrukt met motieven van oude architectuurprenten. De grillige, dadaïstische trompe-l’oeilcollages werden Piero’s waarmerk. Hij liet alles bedrukken met motieven van gebouwen, ornamenten, schelpen, vlinders, speelkaarten en krantenknipsels. Sommige ontwerpen nam hij direct over van bestaande prenten, maar meestal lagen eigen tekeningen in de stijl van oude gravures aan de basis. Zo kwam een enorme collectie Fornasetti-design tot stand. Meest bekend zijn de frivole meubels die hij met Ponti ontwikkelde, het bedrukte serviesgoed, de kamerschermen en het kleurrijke behangselpapier.

Blijkbaar leed hij aan de ziekte van de kunstverzamelaar: horror vacui, want hij had een afschuw van het ledige. Ook zijn huis was volgestouwd met curiosa, boeken en tijdschriften. Op latere leeftijd bekende hij dat zijn archief zo volstak, dat hij er gewoon niet meer binnengeraakte. Goed voor zoon Barnaba, die een deeltje van deze schat te gelde kon maken in Los Angeles. Hij werkte vanaf 1980 samen met zijn vader en runt tegenwoordig de firma Immaginazione, die in samenwerking met grote producenten paravents, tapijten, opschik, meubels, verlichting, serviesgoed, kalenders en wandtegels op de markt brengt. Het aanbod is ontzettend groot: dit benadrukt nogmaals de enorme creativiteit van Fornasetti. Je kan alles bewonderen in de Fornasetti-shop in de Via Manzoni in Milaan. Een groot deel van dit aanbod is ook te verkrijgen op de Belgische markt.

Het succes is eerder recent, want ooit was Piero Fornasetti een vergeten designer. In de jaren ’60 begon zijn roem te tanen. In 1963 mocht hij nog in samenwerking met Ponti de feestzaal decoreren van de Time-Life Building in New York. Eind jaren ’60 vonden ze zijn gekke fiftiesstijl voorbijgestreefd. In 1980 openden Giuliana Medda en Lilian Fawcett de winkel Themes and Variations in Londen, met een selectie van zijn werk: het startsein van de revival. Tegen het einde van zijn leven werd hij een cultfiguur. Er werden grote overzichtstentoonstellingen van zijn werk georganiseerd en verzamelaars gooiden zich op de oude creaties uit de jaren ’40 en ’50. De gekke Fornasetti choqueert niet langer, maar wordt door de jetset als chic en modieus ervaren.

Piet Swimberghe