Ze zitten op een tandem en het is niet altijd duidelijk wie op de pedalen trapt. Mode en film, een duo in beweging, een boeiende wisselwerking, het onderwerp van de laatste Biënnale in Firenze.

Zo ambitieus, overweldigend en verrassend als de voorlaatste Biennale mode en kunst was, zo spaarzaam is deze uitgave. De manier waarop cinema en mode elkaar beïnvloeden, elkaar overlappen of naast elkaar bestaan, wordt behandeld in vijf tentoonstellingen, een retrospectieve van films en een aantal seminaries. De grote afwezigen zijn de meest voor de hand liggende deelnemers: de modefotografen. En dat terwijl Guy Bourdin, Helmut Newton en Peter Lindbergh, om de meest evidente voorbeelden te noemen, werkten als regisseurs en in plaats van modefoto’s filmstills leverden.

Moderne expo’s lijken veelal van de juxtapositie te leven. Zet twee dingen naast elkaar en het zal wel iets opleveren. Dat is ook hier het geval. Vraag aan modeontwerpers om filmkostuums te maken, aan kostuumontwerpers om hun visie op mode te geven, en voilà. Oh wat verlangt een simpele geest naar een ouderwetse tentoonstelling met koptelefoontjes, een event waarbij je niet alleen wordt ontroerd en onthutst, maar af en toe informatief iets bijleert.

Het onderwerp doet dromen. Film en mode, collecties op celluloid, een verhaal van trendjes en prentjes. Van de gestroomlijnde elegantie in fifties-films, de jaren zestig Americana in Easy Rider, de seventies-discoglitter in Saturday Night Fever, de jaren tachtig Armani-look van American Gigolo, tot de heroïnechic van Trainspotting; mode en film zijn onafscheidelijk. Even goed als John Travolta speelt het witte polyester pak de hoofdrol. Meer nog dan de intrige van Reservoir Dogs herinneren we ons de strakke zwarte gangsterkostuums. En niemand vergeet het Space Age-jurkje van Jane Fonda in Barbarella.

Wanneer kleding kostuum wordt, krijgt textiel een symbolische lading. Film vergroot mode uit, maakt dramatischer en betekenisvoller. Audrey Hepburn had zonder Givenchy nooit dezelfde allure gehad. Wie Grace Kelly zegt, ziet meer nog dan haar films een bepaald silhouet, een onderkoelde vorm van elegantie waar nog steeds naar wordt verwezen. Op dezelfde manier is James Bond een icoon in de mannenmode, een geheim agent wiens garderobe even belangrijk is als zijn geweer. The Italian Job met Michael Caine is de stijlbijbel voor Mods. Blow-Up is de ultieme weergave van de jaren zestig. Zelfs als het beeld niet helemaal correct en realistisch is (niet iedereen liep in de swinging sixties rond in een Paco Rabanne-creatie), lijkt het op een of andere manier echter en beter dan de werkelijkheid. De momentopname is scherper dan de belevenis, helderder dan onze herinnering.

De relatie tussen film en mode is niet louter zweverig, maar ook erg tastbaar. In de jaren dertig waren er in Amerika Cinema Fashions Shops waarin kopies van de filmsterrenjurken van Marlene Dietrich, Greta Garbo en Joan Crawford werden verkocht. In de jaren zestig had James Bond zijn eigen hemdenlijn in Frankrijk. Recenter opende Bloomingdale’s een Clueless-corner waarin variaties op de damesachtige Lolita-look van Alicia Silverstone werden verkocht. Merchandising is van alle tijden.

De duidelijke, economische band wordt in de Biënnale niet behandeld. Er wordt gespeeld met de magische en dromerige aspecten van de wisselwerking. In zekere zin gaat het commerciële verkeer (van film naar mode) nu in de andere richting. In het luik Reflections + Cine-Moda werd immers aan negen ontwerpers gevraagd om de restauratie van evenveel cinemameesterwerkjes te sponsoren. Elke designer koos een film die hem inspireerde, of gewoon eentje die hem na aan het hart ligt. De verleiding om te vergelijken is groot. Gucci verbindt zijn naam aan La decima vittima van Elio Petri. Deze bizarre sixties-blik op de toekomst, met zijn modernistische interieurs, is Tom Ford op het lijf geschreven. Koel, sexy, gestroomlijnd. De bikini die Ursula Andress draagt, kan zo in de volgende collectie en het pak van Marcello Mastroianni kon van Gucci zijn. Prada koos voor La notte van Antonioni; elegant, gestyleerd en intellectueel. Fendi koos de nostalgie van E la nave va van Fellini, Valentino, en de barokke romantiek van Il Gattopardo van Visconti; het zijn mooie en verhelderende combinaties.

De opstelling is statisch: een decor, enkele mannequinpoppen, een soundtrack, soms een projectie. Een bezoeker die er echt iets wil aan overhouden, neemt best de tijd om alles tot zich te laten doordringen.

In een tweede luik van dezelfde tentoonstelling wordt de terugkeer van het fenomeen stijlfilm gevierd: zeven prenten waarin de esthetiek van kostuum en decor even belangrijk, misschien zelfs doorslaggevender zijn dan het scenario. Zelfs al blijven de dialogen zuinig, het design spreekt voor zich. Weinig verrassend zijn die stijlfilms gesitueerd in het verleden, de toekomst of een denkbeeldige wereld. A Perfect Murder, bijvoorbeeld, is de nieuwe versie van fifties-succes Dial M for Murder met Gwyneth Paltrow in de rol van Grace Kelly. Soldier speelt in een post-atoombom-toekomst. Elizabeth gaat over de legendarische Engelse koningin. Net als bij de expo van de Oscar-kostuums in het Prato zijn de kostuumontwerpers de hoofdpersoon en wordt duidelijk hoezeer hun werk wordt onderschat. Liaisons Dangereuses is meer dan een verzameling korsetten en hoepelrokken. Wat op een correcte weergave van de periode lijkt, is vaak compleet verzonnen en dient om de sfeer van de film te onderstrepen. Meer dan realistisch zijn kostuums psychologisch. De stijve kragen en beklemmende kleding van Age of Innocence symboliseren de strikte moraal van het tijdperk waarin de hoofdpersonages gevangen zitten.

“Zonder technici zouden er geen films zijn”, zegt Robert Ryan in de catalogus. “Maar laat ons eerlijk zijn, zonder kostuumontwerpers zouden er geen sterren zijn.”

In het Salvatore Ferragamo-museum staat een feeëriek glazen muiltje centraal, bedekt met Swarovski-kristal. Het is de nieuwe schoen voor Assepoester, gemaakt voor de laatste verfilming van het sprookje: Ever After, met Drew Barrymore als Cinderella.

De hele expo draait rond Assepoester. Ferragamo vroeg aan een aantal bekende ontwerpers om een kostuum te tekenen. De perfecte opdracht voor Vivienne Westwood of John Galliano die geen moeite hebben met sprookjesprinsessen. Thierry Mugler en Dolce & Gabbana zijn beter af met de boze stiefmoeder en de zussen.

Van het oorspronkelijke Napolitaanse sprookje uit 1542, naar de magische versie van Perrault (met de pompoen en de muizen), tot de duistere ondertonen van de gebroeders Grimm waarin de wrede stiefzussen hun voeten verminken om de prins te strikken, wordt duidelijk hoezeer Assepoester ons fascineert. Het is de aloude from rags to riches-formule, de kinderdroom over het weesmeisje dat eigenlijk prinses is, de meisjesfantasie over de prins op het witte paard.

Haast alle ontwerpers bekennen hun passie voor cinema en de grote invloed die de filmische elegantie op hen uitoefent. Blade Runner is de trendsetter voor een hele reeks koele modefantasieën, niet alleen die van Alexander McQueen. Isaac Mizrahi leeft met Hollywoodfilms en verklaart in elk interview hoezeer Doris Day en Mary Tyler Moore zijn modebeeld hebben gevormd.

De meest interessante tentoonstelling is dan ook die in Stazione Leopolda: 2001 (minus 3), een verhaal over avant-garde in mode en film. Aan 22 jonge ontwerpers werd gevraagd hun visie op de relatie tussen film en mode weer te geven. Als leidraad gaf curator Terry Jones (art-director van i-D) hen de bijkomende opdracht om met een van de vier natuurelementen te werken. “Om een meer emotionele en fysieke reactie uit te lokken”, zegt hij in de catalogus.

De resultaten zijn intrigerend. “Leopolda is een laboratorium”, zegt Jones. “Ik verwacht niet dat bezoekers alles begrijpen, ik hoop dat het hen amuseert en verrast.” Sommige installaties functioneren als een filmstill. Het auto-ongeluk van Daryl K is een scène uit The Eyes of Laura Mars, een film die ze trouwens vermeldt als een van haar favorieten. Veronique Branquinho roept met haar tunnel van langzaam bewegende zwart-witbeelden de romantiek van de allereerste films op. Lawrence Steele vangt met zijn vliegende vrouw de magie van jaren-vijftigfantasieën. Comme des Garçons biedt een verrassend lief beeld, recht uit een romantisch epos, van een paar (ik verkies te denken dat ze slapen en niet dood zijn) in de woestijn. Ze liggen naakt in het zand, in innige omhelzing, hun kleren naast hen. Martin Margiela zette ijsschoentjes in een koelkast, in een griezelig helder licht. Raf Simons evoceert de Warhol-achtige performance-films van de jaren zestig met een minutieus opgebouwd appartement waarin twee jongelui wat rondhangen en video’s kijken. Een film in een film.

– Reflections + Cine-Moda; Fendi, Alberta Ferretti, Gucci, Romeo Gigli, Krizia, Moschino, Prada, Valentino, Versace; Palazzo Strozzi, Firenze, tot 22 november.

– 2001 (minus 3); Alessandro Dell’Acqua, John Bartlett, Antonio Berardi, Veronique Branquinho, Hussein Chalayan, Susan Ciancolo, Scott Crolla, Comme des Garçons, Daryl K, Julien Macdonald, Martin Margiela, Alexander McQueen, Issey Miyake, Kostas Murkudis, Jeremy Scott, Raf Simons, Lawrence Steele, Rosella Tarabini, Ter Bantine, Walter Van Beirendonck, Junya Watanabe, Tristan Weber; Stazione Leopolda; Firenze, tot 22 november.

– Cinderella; Dolce & Gabbana, Salvatore Ferragamo, John Galliano, Missoni, Thierry Mugler, Paul Smith, Emmanuel Ungaro, Vivienne Westwood; Palazzo Spini Feroni – Ferragamo Museum, Firenze, tot 22 november

– The Last Word, filmretrospectieve; Teatro delle Laudi, Firenze, tot 22 november

– Costumes from the Oscars; kostuums uit de films Titanic, The English Patient, The Age of Innocence, Priscilla – Queen of the Desert, Bugsy, Fanny and Alexander, Dangerous Liaisons, Amadeus, Cyrano de Bergerac, The Last Emperor, Room with a View; Museo del Tessuto (textielmuseum), Palazzo Pretrorio, Prato, tot 22 november.

– Casting Livorno; een portret van de stad en haar inwoners door de studenten van de Benetton-Fabrica; in de oude Peroni brouwerij, Livorno, tot 1 november.

1

Raf Simons evoceert de Warhol-achtige performance-films van de jaren zestig.

2

Schets van Vivienne Westwood van Cinderella’s baljurk.

3

Martin Margiela’s ijsschoenen in een griezelig helder licht.

4 5

Naakt paar in het zand, van Comme des Garçons. Onder: het nieuwe Assepoester-muiltje in Salvatore Ferragamo-museum, gemaakt voor de laatste verfilming van het sprookje: Ever After.

Lene Kemps