Feiten en figuren

Infografieken worden steeds vaker complexe kunstwerkjes die in één oogopslag een massa gegevens overbrengen. In deze tijden van informatieobesitas, zou ook de groene beweging er goed aan doen de knepen van de datavisualisatie onder de knie te krijgen. Enkele voorbeelden van hoe je een zwaar te verteren boodschap overbrengt in kleine, hapklare brokjes.

nee, de titel boven dit stuk is geen knullige vertaling van het Engelse facts and figures, wat letterlijk feiten en cijfers betekent. Wel gaat het over de manier waarop je die gegevens op een efficiënte manier aan de man brengt : via beelden. Want het aloude adagium éénbeeld zegt meer dan duizend woorden geldt sterker dan ooit, zeker in dit tijdperk waarin een eindeloze stroom gegevens via computers en de media binnen ieders handbereik ligt. Wie die informatie in korte, krachtige beelden kan vatten, structureren en duiden, heeft een gouden communicatie-instrument in handen.

Nochtans is efficiënt communiceren een kunst die momenteel nog maar weinigen onder de knie hebben. Kijk er maar eens de websites van enkele willekeurige architectuurbureaus of kunstgaleries op na, twee bij uitstek visuele beroepscategorieën. Naar aantrekkelijke of sprekende beelden, toch hun kernactiviteit, is het er vaak zoeken. Dikwijls wordt de argeloze bezoeker er rond de oren geslagen met hele lappen taaie tekst. Waarop de gehaaste surfer algauw weer wegklikt. Zodat de beste bedoelingen van de mensen achter de site verzinken in hun eigen woordenbrij.

Ook de ecosector is in hetzelfde bedje ziek. Ze hebben ontzettend veel te vertellen, de groene jongens en meisjes. Zoveel soms dat zelfs een gemotiveerde informatiezoeker als ik het hoofd moede neerlegt naast zijn klavier. Jammer, want de boodschap die deze mensen uitdragen, is vaak ontzettend belangrijk. Maar niet te lezen.

Hoe het dan wel kan, toonde afgelopen najaar de Brit Rob Hopkins tijdens een lezing in Brussel. De grondlegger van de transitiebeweging, die de overgang voorbereidt naar een oliearme, ecologisch verantwoorde samenleving, werd ingeleid door enkele sprekers die de zaal bijna deden indommelen. Niet dat hun boodschap niet belangwekkend was, maar ze brachten ze met ongeveer dezelfde begeestering als indertijd mijn prof ‘heuristiek en historische methode’, die moedeloos zijn cursus afratelde voor een bijna lege aula. Hopkins zelf pakte de zaak heel anders aan : bij enkele goed gekozen beelden hield hij telkens een kort maar helder exposé. Praatjes bij plaatjes, maar dan van de betere soort. Het leverde de gedreven maar wat verlegen en onhandige Brit naderhand een daverend applaus op. En zijn spreekbeurt zindert nog steeds na.

“Datavisualisatie zou voor de eenentwintigste eeuw wel eens even belangrijk kunnen worden als fotografie voor de twintigste eeuw”, schreef een collega van me onlangs in onze Radar-nieuwsrubriek. Of het zo’n vaart zal lopen, weet ik niet. Maar het is een feit dat wie nog gehoord wil worden, zijn boodschap mooi of slim zal moeten verpakken. En dat is geen loze marketingpraat, het is nu eenmaal niet eenvoudig de aandacht te vangen van de klikkende, zappende of bladerende informatiezoeker. Wie wat te vertellen heeft, houdt daar best rekening mee.

Maar genoeg tekst, laat de beelden spreken : enkele voorbeelden van succesvolle groene campagnes. Of hoe je op een beperkte ruimte een heleboel informatie kwijt kunt, zonder dat de lezer daarbij zuchtend de pagina omdraait.

1. ONTBOSSING

Laten we simpel beginnen. En met een positieve noot voor Europa. Want volgens deze infografiek zijn we het enige continent dat er tussen 1990 en 2005 bos heeft bijgekregen (kolom helemaal links). Dramatisch is vooral de ontbossing in Afrika en Zuid-Amerika.

De infografiek verscheen oorspronkelijk in The Little Book of Shocking Global Facts van Jonathan Barnbrook, Fiell Publishing, 9,95 euro, en werd overgenomen in het lijvige overzichtswerk Information Graphics, Taschen, 49,99 euro.

2. COMPUTERSTORT

Slechte punten voor ons. Want wij westerlingen laten nogal wat afgedankte elektronische rommel rondslingeren op onze aardkloot. En we dumpen die tv’s, computers en gsm’s liever niet in onze eigen achtertuin, maar bij de buren, zoals de kaart toont. Slechts een heel klein percentage recycleren we. En dat is jammer, want er zitten nog een hoop bruikbare en kostbare grondstoffen tussen, zo betoogde Dirk Draulans onlangs nog in zijn stuk ‘Storten worden mijnen’ (Knack nr. 13, 28 maart, ook te lezen in het dossier ‘De groene toekomst’ op www.knack.be). Cleantech, of elektronica die zo ontworpen is dat ze gemakkelijk te hergebruiken en te ontmantelen is : u zult er nog vaak over horen in de toekomst.

Verscheen in 2010 op de website van Good (www.good.is), een Amerikaans magazine met een uitstekende infografiekensectie, en werd overgenomen in Information Graphics, Taschen, 49,99 euro.

3. ELEKTRISCH RIJDEN

Tijd voor reclame. Want het Amerikaanse Good-magazine neemt ook sponsored infographics op. Deze – discrete – van Coda, een producent van elektrische wagens, somt heel overzichtelijk de voordelen van elektrisch rijden op.

4. METEN IS WETEN

Je kunt maar efficiënt actie ondernemen op basis van degelijke informatie, was het uitgangspunt van het Tidy Streetproject in het Britse Brighton in het voorjaar van 2011. De meeste mensen hebben er geen benul van hoeveel elektriciteit ze verbruiken, en of ze daarmee onder of boven het gemiddelde zitten. En dus tekenden de mensen achter het Tidy Streetproject een lijn op een straat die het gemiddelde verbruik van Brighton aangaf, en nog een lijn met het verbruik van een aantal individuele woningen (enkel vrijwilligers !) Die laatste lijn werd dagelijks aangepast. Het resultaat was spectaculair : met vaak eenvoudige besparingen wisten de meeste inwoners hun verbruik flink onder het gemiddelde te krijgen.

5. CO2-UITSTOOT

Ook op bovenstaande grafiek doet Europa het niet goed. Als een van ’s werelds grootste uitstoters van CO2, over de periode 1995 – 2005, moeten we alleen de VS en China laten voorgaan. En bij het recordcijfer van China hoort dan ook nog een kanttekening : een significant deel van hun uitstoot komt van de industriële productie van apparaten voor… Amerika en Europa.

Deze infografiek verscheen in 2007 in The Guardian en staat ook op de excellente Datablog van de krant. In veel Britse en Amerikaanse bladen is het gebruik van ‘ data journalism’ al erg ingeburgerd. Bekijk op de site van The Guardian ook de interactieve Carbon Map, waar u bijvoorbeeld de historische CO2-uitstoot of de uitstoot door consumptie in rekening kunt brengen, waardoor de kaart telkens verandert. De link vindt u op www.knackweekend.be

6. UIT DE OLIEBRIJ

Je hebt niet altijd visueel vuurwerk nodig om efficiënt te zijn. Bij het bekijken van de traditionele oliepiekdiagrammen – die proberen te schatten vanaf welk moment de olieproductie zal beginnen afnemen – viel het de Brit Rob Hopkins op dat al die grafieken het einde van het olietijdperk voorstellen als een neergang. Alsof het toppunt van aardolieconsumptie meteen ook het toppunt van onze beschaving vormt, waarna het alleen maar slechter kan gaan. Hopkins, als gangmaker van de transitiebeweging, ziet de zaken anders en zet het diagram simpelweg op zijn kop. Zodat de olieberg een oliemeer wordt, gevuld met een donkere, kleverige viezigheid waaruit we langzaam weer opstijgen naar het licht.

Verschenen in The Transition Compa-nion – Making Your Community More Resilient in Uncertain Times van Rob Hopkins, Transition Books, 28 pond (34,20 euro).

En voor wie zich zou afvragen wat die groene lijn betekent aan de zijkant van deze pagina’s : het is een infografiek van de eenvoudigste soort. Die wat abstract cijferwerk toch een beetje concreter probeert te maken. Elke centimeter staat voor duizend jaar. De eerste vijf centimeter, tot aan het streepje, brengt ons dus vijfduizend jaar ver, de tijd die ons scheidt van de oude Egyptenaren nog voor de bouw van de grote piramides. De hele lijn beslaat 24 centimeter of 24.000 jaar. Het is de halveringstijd van de kernbrandstof plutonium. In 24 millennia is het extreem giftige goedje dus de helft van zijn radioactiviteit kwijt (“Een echte schande dat de mensheid ooit zulk misdadig spul gemaakt heeft”, aldus oud-chemieprofessor Herwig Van Hove). Een andere kernbrandstof, verrijkt uranium, heeft een halveringstijd van 704 miljoen jaar. Om die lijn weer te geven zouden we nog zo’n 39.110 pagina’s extra nodig hebben. Waarvan dus de eerste vijf centimeter op bladzijde één de tijd tussen ons en het oude Egypte.

Om maar te zeggen dat knoeien met atoomkracht misschien toch niet zo ecologisch verantwoord is als sommigen willen doen uitschijnen.

Enkele van deze infografieken kunt u ook online bekijken, op www.knackweekend.be, zodat u gemakkelijker kunt inzoomen op details. Op de site vindt u ook een vervolg op dit stuk, over bewegende en interactieve infografieken.

DOOR JAN HAEVERANS