Bertrand Piccard, die met Wim Verstraeten de eerste non-stop-ballonvlucht om de wereld wil maken is ook psychiater en acrobaat in de lucht. Een kennismaking.

Pierre Darge

Zijn grootvader bereikte in 1932 als eerste, en met een steuntje in de rug van het Belgisch koningshuis, met een ballon de stratosfeer en klom tot op 16.201 meter hoogte. Zijn vader dook met een tuig van eigen makelij tot op een diepte van 10.916 meter nog een wereldrecord. Zelf won hij in 1992 samen met Wim Verstraeten de eerste transatlantische ballonrace, maar hij is ook Europees kampioen acrobatisch deltavliegen, leidt een drukke psychiatrische praktijk en levert baanbrekend werk door elementen van oosterse geneeskunde en filosofie in zijn therapie toe te passen.

Bertrand Piccard (38) ontvangt ons drie hoog in een oud herenhuis in de ville haute van Montreux. Een stevige handdruk, een jongensachtig uiterlijk, een brede glimlach, een elegante outfit. De bezoeker hapt naar adem als hij oog in oog komt te staan met het verblindend spektakel aan de overkant van het Lemanmeer : het geweld van de Franse Alpen in een verblindend wit licht. Zijn bureau is sober maar modern en stijlvol bemeubeld, met tinten van blauw. De Zwitser vertelt in enthousiasmerende bewoordingen over het ochtendlicht dat doorheen de vensters van de aansluitende zitkamer zo prachtig binnenvalt.

?De familietraditie heeft ervoor gezorgd dat ik tijdens mijn kinderjaren volop ondergedompeld werd in een avontuurlijke sfeer. Ik hoorde zoveel verhalen over ontdekkingsreizen en wetenschappelijk onderzoek, en daar doorheen wandelen de meest uiteenlopende, wonderlijke mensen. Mijn grootvader stierf toen ik vier was, die ken ik vooral van horen zeggen, over zijn exploten kon ik alleen maar dromen. Mijn vader betrok me dan weer vaak bij zijn projecten, bij de bouw van zijn onderzeeërs. Toen ik vijf was, maakte ik twee vluchten met Hermann Geiger, de legendarische piloot die op gletsjers landde en allicht voor altijd mijn fascinatie voor vliegen wakker heeft gemaakt. Toen ik negen was vloog ik mee in een luchtballon, nog zo’n uitzonderlijk moment. Later ontmoette ik bij de NASA Charles Lindbergh en Werner von Braun, de man achter de raketten naar de maan, en zo kon ik in Florida alle lanceringen meemaken van de Apollo 7 tot de Apollo 12.

Op mijn zestiende waagde ik me aan deltavliegen, en begon ook aan acrobatie te doen. Dat heeft er toe geleid dat ik psychiatrie ging studeren. Omdat ik merkte dat er zich bij de mens in extreme omstandigheden een luciditeit ontwikkelt, een bewustzijn, een waakzaamheid ook, een ontwaken van zichzelf… Heel passionerend. Tijdens een looping die misschien twee seconden duurt, ontstaat in dit allerkortste moment de allerhoogste graad van bewustzijn.

Ik raakte gefascineerd door het besef dat men zovele keren beter functioneert van zodra men de routine, de dagelijkse sleur, de gewoonten, de automatismen achter zich laat. In het dagelijkse leven zijn mensen voortdurend met het verleden en met de toekomst bezig. Ze piekeren over wat ze hadden moeten doen, of niet doen en dromen alleen maar van wat ze later zullen doen. Ze projecteren alles wat ze niet beheersen in de toekomst. Maar ze leven zo weinig in het moment.?

Stralende blauwgrijze ogen die je nauwelijks loslaten.

?Die ervaringen hebben me dermate aangegrepen dat ik de weg van de psychiatrie ben ingeslagen. Later heb ik begrepen dat deze momenten van een verhevigd bewustzijn die mensen ten deel vallen die uit hun gewoonten weten te stappen. Je ziet het bij kunstenaars, bij musici, bij ontdekkingsreizigers, bij mensen in meditatie. Zelf bereidde ik mijn examens op een psychologische manier voor, door de dag voordien aan acrobatie te doen met mijn delta. Die oefening zorgde voor zo’n rust, voor zo’n relativering dat ik spelend door de examens wandelde.?

We vertellen dat we een beetje sceptisch staan tegenover risicozoekers omdat hun drijfveren soms verre van gezond lijken.

?In mijn geval gaat het om het zoeken van het risico als middel om je te concentreren op datgene waarmee je bezig bent. Anderen zoeken juist het risico om zichzelf te vergeten, om dingen buiten zichzelf te projecteren, omdat ze ze binnen zichzelf niet goed meester kunnen. Er zijn er die het risico zoeken om zichzelf of anderen iets te bewijzen, waarbij ze vaak totaal onverantwoorde dingen doen. Maar het zoeken van het risico kan ook het middel zijn om intenser te leven en de dingen in jezelf te bestuderen. Het bewijs komt overigens achteraf : het is toch opmerkelijk dat sommigen uitzonderlijke avonturen meemaken maar zeer gedeprimeerd raken als ze terugkeren, als ze weer naar het dagelijkse leven moeten. Ik voel me daarentegen zeer goed na die intense momenten van leven, omdat ik wat ik daarin ontdekt heb, ook in het dagelijkse leven kan toepassen. Daarom beschouw ik de vliegerij als een psychologielaboratorium, een middel om ideeën te zoeken in de hemel en ze op aarde toe te passen. Maar ik besef ook dat het maar één van de middelen is om iets te leren over de gigantische mogelijkheden van de mens en zijn evolutiemogelijkheden.?

Toen Piccard en Verstraeten de transatlantische ballonrace wonnen, was de Waaslander de eerste om toe te geven dat de overwinning voor een groot deel te danken was aan hun rustige slaap. En die werd door Bertrand Piccard met een hypnose ingeleid.

?We hebben samen een schitterende tocht gemaakt, voorafgegaan door vijf weken wachten op gunstige meteorologische omstandigheden. Een periode waarin we geleerd hebben om elkaar te accepteren zoals we zijn, geanalyseerd hebben waarom we anderen bevechten die verschillend zijn, hebben geleerd die verschillen te accepteren en te gebruiken. Wim en ik zijn zeer verschillende wezens die samen een passionerende ervaring hebben meegemaakt waarin we het leven aan boord, de stress, de angsten, uitermate goed onder controle hadden. Dat is niet evident omdat de ruimte zeer klein was, we vijf dagen boven de oceaan hingen en dan in een storm terechtkwamen, de regen de ballon steeds zwaarder maakte, tot het echt wel onrustwekkend werd. In die precaire situatie hebben we niet alleen onze emoties kunnen beheersen, maar we hebben bovendien kunnen genieten bij alles wat ons overkwam. De schrik maakte plaats voor een vertrouwen in de natuur en in plaats van ons te verzetten tegen wat ons overkwam, lieten we ons op het ritme van de elementen meedrijven, zonder onze wil op te dringen. Niet alleen wordt je daar zeer nederig van, het bleek voor ons beiden ook een ongelooflijke verrijking. Een deel van die verrijking had te maken met het onderkennen van de drijfveren achter onze reacties, met de herkenning dat ze met emoties, vroegere ervaringen, opvoeding, kinderjaren te maken hadden. We hebben mekaar op een zeer subtiele manier leren kennen, en daar nog veel plezier aan beleefd ook. Terwijl we eigenlijk niet meer hebben gedaan dan wat alle mensen zouden horen te doen : de anderen te accepteren zoals ze zijn.?

?Hypnose is één van de vele mogelijkheden die de mens te weinig benut. Je kan er een oase van rust mee creëren waarnaar je later kan terugkeren. De techniek is makkelijk aan te leren en handig om toe te passen als de nood daartoe zich voordoet. Maar er is wel een heel leven nodig om de voortdurende kalmte en de sereniteit te bereiken. Ik begon vijf jaar geleden met de studie van de hypnose, als voorbereiding op de transatlantische vlucht en omdat het zo goed lukte, heb ik na mijn terugkeer een complete cursus gevolgd zodat ik het ook bij de psychotherapie kon toepassen. Maar begrijp me niet verkeerd : hypnose is geen synoniem van slaap, het is ook een middel om klaar te zien in eigen emoties, om herinneringen op te halen, om de toekomst voor te bereiden, examens, een expeditie. Er bestaat een breed gebruiksveld van die forces de tranquillité, van vrede, harmonie binnenin. Om een arm ongevoelig te maken als die gebroken is, om je te verwarmen als het koud is, of jezelf af te koelen als het te warm wordt. Het scepticisme omtrent hypnose is in medische kringen gedurende lange tijd zeer groot geweest, maar vandaag zie ik meer en meer confraters er gebruik van maken.?

Marlyse Schweitzer, een medewerkster van Piccard die vijftien jaar in ons land heeft gewoond en er shiatzu studeerde, brengt thee. Ze gaat geheel in het wit gekleed, is blootvoets en heeft opmerkelijk harmonieuze bewegingen.

?Ik geloof dat de mensheid verplicht is zichzelf in vraag te stellen, afstand te doen van bepaalde zekerheden om zich vervolgens te openen voor nieuwe inzichten. Wie aan zekerheden vasthoudt, beleeft een monotoon leven dat gevaarlijk wordt omdat men alleen aandacht heeft voor wat men kent en meestal is dat maar heel weinig. Het mag dan een menselijke gewoonte zijn om bang te zijn van het onbekende en weerstand te bieden aan verandering, ik geloof dat het van fundamenteel belang is om uit de zekerheden te stappen. Om zich te verrijken, de horizon te verbreden, iets groter, rechtvaardigers te ontdekken. In het boeddhisme heb ik meer openheid, tolerantie, aanvaarding van de ander gevonden, en ideeën over een spirituele evolutie. In het taoïsme boeit me de plaats die aan de mens gegeven wordt : tussen hemel en aarde, als een traît d’union die de energie laat passeren. Het taoïsme geeft de mens een nuttige rol binnen de cosmos, een plaats die onze westerse maatschappij vergeten is. Mijn verworvenheden gebruik ik in mijn artsenpraktijk, niet om mijn patiënten aan te zetten mijn eigen inzichten te volgen, maar om hun geest en hun hart te openen voor nieuwe inzichten die voor hen waardevol kunnen zijn want boven alles vertrek ik van een respect voor de patiënt. De vergelijking met ballonvaren is treffend : men wordt in een massa lucht in een bepaalde richting meegevoerd, waaruit men noch naar links, noch naar rechts kan ontsnappen, zodat men een slaaf, een gevangene van de wind is. Om links of rechts te gaan moet men integendeel stijgen of dalen naar niveaus waar andere windrichtingen heersen. Alleen raken de meeste mensen in het gewone leven niet uit het niveau waarin hun leven zich afspeelt, ze zijn de gevangene van hun lot, van een probleem, van een ziekte of een familietraditie. Het volstaat zich op filosofisch, psychologisch of spiritueel vlak te verheffen et on devient responsable, plus conscient de sa vie. Velen leven op handen en voeten en zien daardoor slechts een detail van het tapijt waarop ze staan. Als ze zich zouden oprichten, zouden ze veel verder zien, nieuwe inzichten krijgen maar ze zijn bang om rechtop te staan omdat ze gewoon zijn van op handen en voeten te kruipen.?

Het middaglicht is zachter geworden, maar de bergen schitteren nog steeds op de achtergrond. Is dat ééndimensionele leven nu typisch voor onze tijd en onze westerse wereld, meneer Piccard ?

?Het probleem ligt gedeeltelijk aan het doorknippen van de band met de natuur. De mens is beginnen te geloven dat hij met de wetenschap en met het geld alles onder controle had. Hij heeft de verbinding tussen het heilige en het profane doorgeknipt. In grote delen van China ligt dat anders, daar kan je om zes uur ’s morgens mensen bezig zien met chi gong of tai chi chuang. Voor een buitenstaander lijkt het gymnastiek, maar eigenlijk is het een middel om de vitale energie in het lichaam te laten circuleren een buitengewone, fabelachtige ervaring. Mijn moeder, die een virtuose pianospeelster is, was erg op dit soort ervaringen gericht, heeft me daarin geholpen, samen hebben we conferenties en seminaries bezocht, oosterse filosofen bestudeerd. De reis rond de wereld met Wim zal voor mij de gelegenheid zijn om de cirkel van mijn interesses rond te maken : er zal een psychologische verkenning zijn, maar evenzeer een technologische dimensie en een stuk avontuur.

Aan boord hebben we voedsel en energie voor ongeveer 25 dagen. Onze tijd is niet oneindig want we verbruiken voortdurend wat kerosine voor de branders en elke dag ontsnapt wat gas. Daarom moeten we op 12 kilometer hoogte in de jetstreams snelheden van boven de 200 km/uur halen, zodat we theoretisch in vijftien dagen de minimale afstand van 25.000 kilometer kunnen afleggen. Maar voor de start moet er aan de grond een windstilte heersen omdat het vullen van de ballon, die zo hoog is als een gebouw van 18 verdiepingen, een zeer precaire zaak is. En oefenen vooraf kan niet, omdat een landing voor kleine beschadigingen zorgt, een kleine kei kan voor een minimale beschadiging van de kevlarlaag zorgen die later fataal kan zijn. We hebben ons dus moeten behelpen met testen op schaalmodellen, en een training in de capsule, aan de grond. Over de tocht waken wetenschappers in Genève die onze gegevens ontvangen, ze analyseren en ons de resultaten toesturen terwijl Zwitserse en Belgische meteorologen gesofisticeerde modellen van weersvoorspellingen uitekenen. Mocht alles tegenvallen dan kunnen we de capsule verlaten in een speciaal pak met een zuurstofaanvoer dat ons op 12 kilometer hoogte beschermt tegen de druk en de koude, en dan vallen we met een automatische parachute naar beneden. Maar ( lachend) ik ben veeleer geneigd om aan de schitterende uitzichten, de zonsondergangen op die hoogte, de intensiteit van het leven onderweg te denken.?

En daarna ?

?Met de luchtballon blijven er dan maar weinig uitdagingen meer over, maar voor de wereld binnen deze mens des te meer…?

Bertrand Piccard en onder de gondel waarin hij samen met Wim Verstraeten de wereld hoopt rond te vliegen.

Betrand Piccard (links) met Wim Verstraeten tijdens hun transatlantische overtocht : oefening in nederigheid.