Oneerbiedig, onafhankelijk en openlijk schrijven over de goede én slechte kanten van het reizen. Met die formule doorbrak Tony Wheeler met zijn uitgeverij ?Lonely Planet” de mores van de gevestigde reisgidsenbranche, die de goedkope weg volgt van gelikte pseudo-reclame.

Rob Sijmons Foto : Steye Raviez

Je kunt niet óns de verwoestende invloed van het massatoerisme verwijten. Wij schrijven reisboeken. Wij schreven over Phuket in Thailand toen je daar alleen nog in je hangmat kon overnachten. Niet wij hebben daar een grote internationale luchthaven gebouwd. Wij huren geen jumbojets voor de charters van 200 pond van Birmingham naar Phuket. Wij schrijven boeken over die streken, voor de individuele reizigers. Het zijn niet onze rugzaktoeristen die de zaak verpesten. Zij verblijven niet in de internationale luxehotels, zij gebruiken nog steeds de kleinschalige lokale accommodatie.”

Tony Wheeler (49) schreef dertig jaar geleden met zijn vrouw Maureen (46) zijn eerste reisgids. Hun uitgeverij Lonely Planet is inmiddels een internationaal concern met 160 medewerkers verspreid over vier kantoren, en met een hele stal van reisschrijvers. Maar er is nog steeds een beetje een hippie-uitstraling. Ze beschrijven bij Lonely Planet tegenwoordig ook Europa en de Verenigde Staten, en ze maken ook stadsgidsen. De grote specialiteit blijven de Travel Survival Kits, de eigenzinnige gidsen voor avontuurlijke exotische bestemmingen. Vooral voor Azië en de Stille Oceaan zijn die uniek. Geen koraalrif in de Pacific is aan de aandacht van Lonely Planet ontsnapt.

In de meeste gevallen is de verwijzing naar de survival pure ironie, soms niet helemaal. Neem deze actuele tip, geplukt van de Lonely Planet Internet-site : ?Pakistan. De situatie in Karachi is uiterst instabiel. Op straat zijn schietpartijen heel normaal. Doelwit zijn niet speciaal de toeristen, maar er zijn wel verschillende buitenlanders omgekomen. Het risico op diefstal en dood is groot.”

De (ex-)hippiegidsen, ook de Engelse Rough Guides en de Franse Guides du Routard, heulen van oorsprong niet met de toeristenindustrie. Ze richten zich tot onorthodoxe reizigers. Die houden niet van de gebaande paden. Kritische mensen zijn dat, en vaak politiek bewust. De reisgidsen doen dus ook aan politiek. Tony Wheeler : ?Politiek heb je ook nodig om de cultuur van een volk te leren kennen.”

Zelfs de nieuwste gids over de Rocky Mountain States van de Verenigde Staten bevat politieke passages die je niet direct in een reisgids verwacht. Over de tot de tanden bewapende extreem-rechtse groepen bijvoorbeeld, die vooral in Montana een staat in de staat vormen. Bijna wisten zij een wet te laten goedkeuren die voorschreef dat al te openlijke homoseksuelen in een register kwamen van seksuele delinquenten. Die bizarre wet is er gelukkig niet gekomen, meldt de gids. ?Er is nog geen bom geplaatst bij ons Amerikaanse kantoor”, zegt Wheeler stoïcijns. ?Het zal dus wel kloppen. Wat er staat, verschilt toch niet van wat je in Time-magazine kunt lezen ? Sommige van onze auteurs worden er wat paranoïde van. Ze zien achter elke boom een agent van de geheime politie. Onzin natuurlijk.”

Bureaucratisch getreiter kan Lonely Planet omtoveren tot een gouden tip. Tony’s favoriet komt van een auteur in China. ?Hij reisde van A naar B. Onderweg werd hij aangehouden. Niet de juiste reisvergunning, ze waren onverzettelijk. ‘Waar kom je vandaan ? ‘ vroeg de politie. Dan moet je niet zeggen waar je echt vandaan komt, van A dus, maar van B. Door die truc stuurt de politie je terug naar waar je heenwil.”

Onafhankelijk en onomkoopbaar, dat is ook een onderdeel van de formule. Sinds enige tijd staat er aan de binnenkant van de omslagen : ?Geaccrediteerde schrijvers van Lonely Planet accepteren geen kortingen of betalingen in ruil voor positieve berichtgeving.” Tony Wheeler : ?We merkten dat er mensen rondreizen die zeggen : ‘Wij werken aan een nieuwe editie van een Survival-gids voor Lonely Planet, en als u wilt dat uw hotel of restaurant er dit keer inkomt, moet u ons een overnachting cadeau doen. Of een maaltijd. Of geeft u maar cash. ‘ In de toeristenbranche zijn dat soort freebies voor schrijvers en journalisten heel gebruikelijk.”

Voor een deel zijn het ook de lezers zelf die het karakter van de Survival Kits bepalen. Op het hoofdkantoor in Australië doen vijf mensen niets anders dan bijzondere tips van lezers nalezen en checken. Over Honduras bijvoorbeeld. ?In het openbaar vervoer wordt vaak bagage gestolen, zelfs uit de afgesloten laadruimten. Je moet je bagage naast je neerzetten en vastbinden. Het is veiliger om voor een extra stoel te betalen zodat je naast je rugzak kunt zitten.”

Het generaliseren van individuele ervaringen is niet altijd verantwoord. ?Maar soms ben je misschien wel te voorzichtig”, zegt Wheeler. Hij komt met het voorbeeld van de Maleisische organisator van trektochten in de jungle. ?We kregen daar een hele serie klaagbrieven over. Allemaal van vrouwen alleen. Ze vertelden dat ze door die man gedrogeerd waren, daarna van de groep gescheiden en vervolgens aangerand. Na afloop van de trektocht was hun geheugen nog steeds zeer wazig. Pas later realiseerden ze zich wat er gebeurd was. Of kon zijn. Geen van allen hadden ze aangifte gedaan bij de politie. We hebben na lang nadenken tegen die man gewaarschuwd. Meteen beschuldigde de Maleisische regering ons van racisme. Natuurlijk : we hebben overwogen of het een campagne was van een malafide concurrent. Maar we hadden zoveel verschillende rapporten, verspreid over zo’n lange tijd, en van vrouwen uit zoveel verschillende landen dat moest wel authentiek zijn.

Dit soort informatie hou je niet voor jezelf, dat delen we met andere uitgevers. Met de directe concurrentie is het contact zeer vriendelijk. Ik zie de mensen van de Routard geregeld, zeker nu ons gezin een tijdje in Parijs zit. Als ik in Londen ben, is het vaak drinking of dining met de uitgever van de Rough Guides.”

Zelfstandig reizen in exotische streken is meer dan ontbering : het biedt ook alle charmes van een ontdekkingstocht. Het koraalrif op dat ene bijna onbereikbare Zuidzee-eiland bezorgt je een reiservaring die je je leven lang niet vergeet. Wheelers eigen all-time favorite is het trekken door Nepal. Met als mooiste deel Katmandu. ?Eén groot openluchtmuseum,” zegt hij, ?maar dan een museum dat nog leeft.” Indonesië mag er ook zijn. En een meerdaagse trektocht per four-wheel drive door het woestijnachtige binnenland van Australië, ook daar heeft Tony schitterende herinneringen aan.

En nu maar hopen dat de verveling en de zelfgenoegzaamheid niet toeslaan, de grote vijanden voor de schrijvers van reisgidsen. Dat hijzelf Singapore the greatest bore vindt, kan Tony Wheeler niet zo schelen. Het is toch nauwelijks meer dan een doorgangsstad, goed voor wat winkelen. Erger is dat hij Bali nu voor gezien houdt. Daar kan hij dus niet meer goed over schrijven. Maar een toerist die het eiland voor het eerst bezoekt, zal er ondanks de gesel van het massatoerisme nog veel fascinerends zien.

?Het schrijven van een nieuwe gids is een avontuur, maar het updaten van je eigen oudere gids is een kwelling”, zegt Wheeler. ?Als auteurs te lang de gids van een land verzorgen, gaat het vaak mis. Ze raken verveeld, of worden een insider. Alles willen ze melden, alsof het een encyclopedie is. Er zijn nu reisgidsen van 1200 pagina’s : geen reiziger zal die meenemen. Onze gidsen over Thailand en Turkije dreigden om die reden steeds maar dikker te worden.”

Het kan ook gebeuren dat de schrijver het land van zijn voorkeur intens gaat haten. ?Dat gebeurde met Ian McQueen, die onze eerste Japan-gids schreef. Hij is Canadees, maar woonde in dat land. Japan is prachtig als je er een paar weken bent, of een maand. Maar na twee tot drie jaar merk je dat je toch een buitenstaander blijft, dat je niet geaccepteerd wordt. En dan zie je veel meer zaken die je niet bevallen. De toerist, onze lezer, heeft daar geen last van : die blijft maar kort.”

Er zijn ongeveer 200 Lonely Planet-gidsen verkrijgbaar in diverse series (stads-, trekkings- en taalgidsen, atlassen en Survival Kits), voorlopig alleen in het Engels.Lonely Planet heeft ook een Internet-site, gratis te raadplegen voor het laatste nieuws van het reisfront : http://www.lonely-planet.com/.