Liposucties, buikwandcorrecties, facelifts, ze zijn niet meer van het scherm weg te branden. Televisiezenders beloven hun kijkers een nieuwe toekomst, als ze zich maar toevertrouwen aan de esthetische chirurg. Voorzichtigheid is geboden.

H appiness is a warm scalpel“, las ik onlangs op het weblog van een Nederlandse reclamejongen. Hij schreef dat op de avond voor een esthetische chirurgische ingreep. ’t Is maar hoe je het bekijkt. Als we voortvarende en commercieel ingestelde chirurgen hun gang laten gaan, komen we straks misschien tot een toestand die Hanif Kureishi beschrijft in The Body : ” If the body is a picture of the mind, this body was like a map of a place that didn’t exist.”

Deze week start, in navolging van het Amerikaanse Extreme Makeover, op VT4 een reeks van tien afleveringen van Beautiful. Gratis verbouwd worden voor de camera. Even daarna, allicht op VTM, een serie van Jok Foe – het productiehuis van Goedele Liekens – waar nog geen naam op kleeft, maar die volgens Chris Cockmartin – algemeen directeur van Jok Foe én echtgenoot van Goedele – de filosofie heeft van Het Leven zoals het is. Lijkend op The Clinic natuurlijk, dat te zien was op Vitaya en Kanaal 2. Gillende vrouwen bij de levering van een lading Botox… De dragende figuur in dat programma wordt dokter Jeff Hoeyberghs van de Genkse Wellness Kliniek. Jawel, dezelfde man die zich bij Recht van antwoord koleriek en bijzonder onbeschoft gedroeg tegen twee vrouwelijke politiekers. “Tja, we maken televisie, die man is daarvoor een dankbaar figuur,” zegt Chris Cockmartin die ook producent van Recht van antwoord is. Plastische chirurgie is een hot item.

Steeds meer

De jongste vijf jaar is het aantal esthetische chirurgische ingrepen in België vermeerderd met een factor ergens tussen twee en drie, zegt prof. Dr. Paul Guelinckx, hoogleraar aan de KULeuven en plastisch, reconstructief en esthetisch chirurg aan het Salvator-Ziekenhuis in Hasselt. Er zijn geen officiële cijfers over het aantal esthetische operaties in België, maar afgaand op het aantal esthetische ingrepen dat hij wekelijks uitvoert en het aantal actieve plastische chirurgen (volgens hem zo’n 150) rekent hij me voor dat er op dit moment zo’n 50.000 tot 52.000 esthetische ingrepen per jaar worden uitgevoerd in openbare en privé-ziekenhuizen. Misschien is dat zelfs nog een voorzichtige schatting.

Prof. Dr. Paul Guelinckx : “De drempel is ook verlaagd omdat de geneeskunde een grote vooruitgang heeft gemaakt. Iemand in slaap brengen, kan nu zonder groot risico. Dat is een geweldig voordeel. De laatste twintig jaar heb ik geen enkel serieus anesthesieprobleem meer gehad op de operatietafel. Maar dat betekent niet dat er nooit complicaties optreden. Het blijven chirurgische ingrepen, waarbij zich steeds verwikkelingen kunnen voordoen. Het doet ook vaak flink pijn. De meeste patiënten schrikken daar wel van. Ik heb een gesprek van een half uur met patiënten over risico’s, over mogelijke complicaties. Dat moet. Sommige chirurgen besteden daar absoluut onvoldoende aandacht aan. Er wordt ook nooit beslist bij de eerste consultatie, en ik zeg altijd eerlijk aan mensen wat ik kan en wat ik niet kan.”

Ook prof. dr. Paul Wylock, hoofd van de dienst plastische, reconstructieve en esthetische chirurgie van het AZ-VUB in Brussel, zag in zijn 26 jaar lange academische carrière in zijn eigen ziekenhuis langzaam maar zeker een verschuiving naar meer esthetische ingrepen. Jonge chirurgen in opleiding oriënteren zich tot zijn spijt steeds meer op de esthetische chirurgie, omdat dit de lucratiefste branche van hun vak is. Een vervelende zaak is volgens Wylock ook dat het vak hoofdzakelijk door dat esthetische luik ter sprake komt. Plastische chirurgen die in algemene ziekenhuizen werken, doen immers vitaler dingen dan neuzen en oogleden corrigeren, of buiken en billen reduceren door liposuctie of drastischer ingrepen. De behandeling van misvormingen na ongevallen, reconstructie na tumorchirurgie (borstreconstructie bijvoorbeeld), huidtransplantaties en littekenbehandeling bij brandwonden, operatieve correcties van gelaatsmisvormingen en aangeboren afwijkingen als gespleten lip en gespleten verhemelte, om er maar een paar te noemen.

De plastische chirurgie ontstond tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. Als aparte specialiteit vestigde ze zich zelfs pas na de Tweede Wereldoorlog. De Belgische Wetenschappelijke Vereniging voor Plastische, Reconstructieve en Esthetische Chirurgie zal in 2005 haar 50-jarig bestaan vieren. Bij het begin van de 21ste eeuw kent deze medische discipline plots een frivole explosie.

Het lichaam als object

Esthetische chirurgie is de nieuwe kijkcijferbooster bij diverse zenders. “Plastische chirurgen en stylisten bezorgen u een nieuwe toekomst”, dat beloofde VT4 letterlijk op zijn website. De brieven stroomden toe : zo’n 2500 mensen zijn bereid om onder het mes te gaan en zich te laten volgen. Kortom : succes en geluk zijn verbonden met een perfect lichaam. Althans zo komt het van alle kanten op ons af. Gepopulariseerd onderzoek in boeken, kranten- en tijdschriftartikels wijst ons er herhaaldelijk op dat mooie mensen makkelijker seksuele partners vinden, betere banen en zelfs een betere behandeling in een rechtszaak krijgen. We zijn meer geneigd mooie mensen te vertrouwen, te helpen, geld te lenen en lief te hebben. Maar wat is mooi ? En waarom zijn steeds meer mensen bereid om zich te onderwerpen aan chirurgische ingrepen om hun uiterlijk te veranderen ?

Marjan Verlinden is als dertig jaar actief als psychotherapeute en weet vanuit haar praktijk dat mensen soms geen reëel zelfbeeld hebben.

“Het is een verschijnsel van alle tijden”, zegt ze. “Maar het wordt ons vandaag de dag meer opgedrongen omdat we in een visuele maatschappij leven. De media puilen uit van de geïdealiseerde beelden. Het uiterlijk is zo buitengewoon belangrijk geworden, dat mensen er zich helemaal op fixeren.”

Prof. Dr. Paul Guelinckx : “We leven in een maatschappij waarin alle waarden geïncarneerd worden door het beeld. Alles is oppervlakkig, eendimensionaal. Mensen denken dat ze hun leven kunnen sturen als ze hun uiterlijk onder controle hebben. ‘Als ik mijn lichaam manipuleer, kan ik ook mijn relaties, mijn succes manipuleren.’ Dat lijken ze te verwachten.”

Maar niet alleen oudere vrouwen, en mannen, vullen de kabinetten van de esthetische chirurgen. De kandidaten voor Beautiful waren overwegend tussen de 25 en 40 jaar oud, volgens Christine Maes, woordvoerder van VT4. De jongste Miss België, Ellen Petri, nauwelijks de twintig voorbij, pochte met haar nieuwe borsten die haar zeker mee aan haar titel hebben geholpen.

Veel normale jonge mensen zijn schijnbaar zo ontevreden met hun uiterlijk dat ze chirurgie overwegen. Marjan Verlinden : “Ze zitten met hun zelfbeeld in de knoop en projecteren dat op één of meerdere aspecten van hun lichaam en uiterlijk. Jammer genoeg geloven ze er steevast in dat ze zich pas goed zullen voelen als ze dat laten veranderen, wat niet altijd realistisch is… Wanneer dit bovendien binnen een neurotisch kader zit, verschuift het probleem telkens weer. Eerst is het hun neus, dan hun kin, dan hun borsten. En daarna wordt het gevaarlijk. Zo zag ik een aantal jaren geleden een mooi jong meisje dat, ondanks een normale lengte, ervan overtuigd was dat ze te groot was… Ze wou haar benen laten verkorten. Ik heb haar niet kunnen overtuigen. Ze dweilde plastische chirurgen af. Haar benen zijn uiteindelijk niet verkort, maar wel heeft een chirurg haar neus meermaals verbouwd.”

Waarom wel, waarom niet ?

Prof. Dr. Paul Guelinckx ziet ze passeren, de patiënten die hij liever niet opereert en ook vaak terugstuurt.

“Onlangs kwam hier een mooie vrouw van in de veertig die zichzelf te dik vond en ervan overtuigd was dat ze daardoor geen man kon krijgen. Ja, ze snoepte graag. Maar het was een aantrekkelijke vrouw met een sterke persoonlijkheid en een goed betaalde job. Daar zijn mannen bang voor. Bovendien is een liposuctie ook niet het eerste hulpmiddel. Men wil meer levenskwaliteit, er beter uitzien, beter functioneren in de maatschappij. Maar mensen willen geen inspanning meer leveren. Plastische chirurgie is vaak de weg van de minste moeite naar het ideaalbeeld. Ik zeg meestal : ‘Ga eerst maar eens diëten en wat sporten en kom dan nog eens terug.’ Een andere jonge vrouw wou haar borsten laten vergroten en dacht dat daardoor haar relatieproblemen opgelost zouden worden. Aan de andere kant heb ik een jonge vrouw, die op de drempel van haar beroeps- en levenskeuze stond en die door een ernstige hormonale storing nauwelijks borsten had, borsten gegeven. In zo’n geval aarzel ik niet. Maar eigenlijk zou je sommige mensen moeten kunnen doorsturen naar een psycholoog om over hun wezenlijke problemen te praten. Maar ook daarmee moet je voorzichtig zijn, want het ligt allemaal zeer delicaat. Vroeger werkte ik samen met een psychologe-seksuologe, maar dat ging me toch te ver. ’t Is niet per se omdat je een G-cup wil laten verkleinen, dat je je hele seksleven op tafel moet leggen.”

Prof. Dr. Paul Wylock : “Afwegen waarom iemand een operatie wil, waarom een ingreep aangewezen zou zijn, is het moeilijkste. Het gebeurt vaak dat vrouwen een behandeling willen op aandringen van hun partner, dat is een zeer slechte motivatie. Dan moet je kunnen weigeren. We zijn tenslotte nog altijd geneesheren. Door de lange wachttijden in onze ziekenhuizen is er al een automatische bedenktijd ingebouwd. Dat is ook nodig.”

En vervolgens gaan ze naar een chirurg die niet zo veel scrupules heeft en alleen het honorarium ziet ?

Prof. Dr. Paul Wylock : “Die kans bestaat, in ons circuit zitten er enkelen die zeer voortvarend zijn. Ik ben een voorzichtig plastisch chirurg. Zo leid ik ook mijn assistenten op. Maar ik zie jongere chirurgen die soms te ver gaan. Het belang van psychologisch inzicht in ons vak is zeer groot.”

Marjan Verlinden : “Ik zie vaak mensen die worstelen met zichzelf. Die bijvoorbeeld door een depressie in een gemoedstoestand komen waarin ze zichzelf volledig kwijtraken. Als ze tijdens gesprekken ook aangeven aan hun lichaam te twijfelen en als ik merk dat dit een fundamenteel probleem is, ben ik geneigd om hen in hun keuze voor plastische chirurgie te steunen. Ik wil niet normerend denken over plastische chirurgie. Je moet elke persoon als een individu bekijken en durven onderkennen dat mensen reëel ergens mee kunnen zitten. Vrouwen kunnen heel bewust en intens bezig zijn met hun zelfbeeld. Ik denk aan een veertiger, een mooie vrouw, die al van in haar studententijd gecomplexeerd was over het feit dat ze nauwelijks borsten had. Een paar jaar geleden heeft ze haar borsten laten vergroten. Ze voelt zich een ander mens, meer vrouw. Jaren heeft ze met dat complex geworsteld omdat ze voor haar man ‘goed genoeg’ was. Maar dat was nooit zo geweest voor haar. Vrouwen die echt zichzelf zijn en weten waarom ze de dingen doen, die zijn meester van hun beslissingen.”

Prof. Dr. Paul Wylock : “Ik heb eens een borstvergroting uitgevoerd bij een zestigjarige vrouw, de weduwe van een dokter die zich altijd tegen die operatie heeft verzet. Zij was een zeer dankbare patiënte.”

De jungle in

Christine Maes van VT4 vertelt dat chirurgen zichzelf aanboden om mee te werken aan de geplande televisieprogramma’s. En er wordt voor de reeks zowel met openbare als met privé-ziekenhuizen gewerkt.

Hoe vind je als patiënt een esthetische chirurg als je een ingreep overweegt ? Via vriendinnen die tevreden zijn over hun arts ? Of via de moderne weg : internet ? Waarschijnlijk is dat de eerste plaats waar je gaat zoeken. Grote kans dat je dan bij een van de haaien uit het vak terechtkomt. De commercieelste onder de plastici, zoals de collegae elkaar noemen, kennen de elektronische snelweg zeer goed, en weten die zo handig te bespelen, dat je via alle wegen bij hen belandt. Zogenaamde instapsites als www.2link.be zijn fuiken om geïnteresseerden naar de alomtegenwoordige sites van privé-klinieken als de Genkse Wellness Kliniek van Jeff Hoeyberghs te leiden. Op die laatste site worden bijvoorbeeld de Botox- en Hyaluron-injectiedagen aangeprezen (meer patiënten op één dag, betekent een lagere prijs per ingreep, zegt de site). Op diezelfde site wordt aangestuurd op meerdere ingrepen tegelijk : je kijgt 500 euro korting voor elke bijkomende ingreep onder narcose.

Overigens mag een geneesheer geen reclame maken van de Orde der Geneesheren. Ondervoorzitter Ivo Uyttendaele nam onlangs een nogal hypocriet standpunt in De Standaard in . “De arts mag niet worden betrokken bij de zoektocht naar patiënten, want dan schendt hij de vertrouwensband met de patiënten”, zegt hij onder meer in een artikel over de oprukkende series over plastische chirurgie. Artsen mogen in dergelijke series bij naam genoemd worden maar men mag niet vertellen waar ze werken. Alsof beelden niet voldoende suggereren. Trouwens, veel van de artsen die zo gretig zijn om hieraan mee te werken, zijn alomtegenwoordig op internet. En wat zijn sommige websites anders dan platte reclame ? Wie het meeste geld investeert en de minste scrupules heeft, kan zijn diensten het best verkopen.

Terecht wantrouwen

Prof. Dr. Paul Wylock : “Een plastisch chirurg mag zich alleen zo noemen en het vak beoefenen als hij erkend is door het ministerie van Volksgezondheid. We hebben een beschermde en wettelijke titel, die men pas krijgt na minimum zes jaar specialisatie na het artsenexamen, in erkende diensten. Een patiënt kan zijn huisarts om raad vragen. Of je kunt op de website van onze beroepsvereniging (www.bspras.com) de lijst van onze leden raadplegen. Van de Belgian Society for Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery kan men slechts aspirant-lid worden op voordracht van twee peters, titulair lid van de vereniging.”

“Titulair lid wordt alleen degene die goed functioneert als chirurg en de ethiek van het vak naleeft. Chirurgen die zich te zeer op het commerciële veld begeven, worden geweerd of uitgesloten. Niet omdat ze minder goede chirurgen zijn maar omdat ze de beroepsethiek niet ten volle respecteren. Wat ik persoonlijk zou aanraden, is een aantal chirurgen te consulteren en te vergelijken ; niet alleen de honoraria, maar ook de informatie die vooraf wordt gegeven. Twee dingen moeten wantrouwen inboezemen : een korte bedenktijd en als de arts ingrepen aanbeveelt, die je vooraf zelf niet in overweging nam. Als je bijvoorbeeld komt informeren naar een borstoperatie en men probeert je een neus- of ooglidcorrectie aan te smeren.”

Maar de professor vertelt er ook bij dat bijvoorbeeld borstvergrotingen met implantaten ook geregeld uitgevoerd worden door niet-plastische chirurgen (wat de eventuele registratie met het oog op mogelijke complicaties – zoals een recent wetsvoorstel van sp.a-volksvertegenwoordiger Magda De Meyer vraagt – niet makkelijker maakt) en er zijn ook dermatologen die zich bewegen op een dunne grenslijn tussen hun vak en dat van de plastische chirurgie.

De grootste vedetten op internet vind je niet op de ledenlijst van de Belgian Society for Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery. Discretie gebiedt de collegae te zwijgen over het waarom.

Kant-en-klaar

Gaat men voor een operatie naar een privé-kliniek van een plastisch chirurg, of geeft men de voorkeur aan een openbaar ziekenhuis ? Privé-klinieken staan niet onder controle van de overheid, ondanks glimmende Iso-certificaten.

Prof. Dr. Paul Wylock : “Bekwame chirurgen leveren correct werk in privé-klinieken. Maar als er iets mis gaat, en er kan altijd iets mis gaan bij een ingreep, is er natuurlijk minder back-up dan in algemene ziekenhuizen. In Brussel zijn ook huizen waar een platische chirurg uit Frankrijk wordt overgevlogen, die onmiddellijk na de ingreep weer verdwijnt. Onverantwoord ! Ik vind dat de overheid veel meer controle zou moeten voeren in dit soort privé-klinieken. Dat is in onze sector veel belangrijker dan de registratie van borstimplantaten. Dáár ligt een taak voor politici. Iedereen waagt zich tegenwoordig aan esthetische chirurgie. Zelfs huisartsen, met de- sastreuze gevolgen zoals we nog niet zo lang geleden zagen. We zijn in België met zes stagemeesters plastische heelkunde. Allemaal leiden we goede chirurgen op. Maar op wat daarna gebeurt, hebben we geen vat. De jonge generatie wil snel veel geld verdienen…”

Prof. Dr. Paul Guelinckx : “Internet heeft zeker de drempel verlaagd. Men raadpleegt de plastische chirurg makkelijker dan een aantal jaar geleden. Maar er zitten ook grote gevaren aan vast. Men komt bijvoorbeeld makkelijk terecht op sites waar kant-en-klare pakketten worden aangeboden, of vakanties in exotische landen die gecombineerd worden met esthetische ingrepen. Sommige van die sites doen alsof een esthetische ingreep iets is als naar de kapper gaan, of naar het schoonheidssalon. Het is heel belangrijk dat plastische chirurgen de eerlijke afweging maken of de ingreep voor de patiënt een winsituatie oplevert, of de inspanning de moeite waard is en of een realistisch resultaat tot de mogelijkheden behoort. Als je dat niet kunt garanderen, moet je niet tot een ingreep besluiten. Voor de chirurg mag het financiële aspect niet de bovenhand krijgen. Heel veel mensen die ons raadplegen, hebben onderliggende problemen, die ze door een operatie denken te kunnen oplossen. Dat wordt geëxploiteerd door sommigen in ons vak en dat is droevig. Ik vind het erg dat de plastische chirurgie daarin meedraait.”

In de Artsenkrant van 2 maart veronderstelt dr. Albert Vanhaesebrouck, voorzitter van de Beroepsvereniging van Plastische Chirurgen, dat vooral patiënten uit de lagere socio-economische klasse kiezen voor de eerste de beste praktijk zonder kwaliteitsgarantie, en bij circus- chirurgen terechtkomen. Het inkomen lijkt hier minder een criterium, dan wel de alertheid en de geïnformeerdheid van de patiënt. Circuschirurgen, met al de glamour en glitter die rond hen en hun privé-klinieken hangt, vragen niet zelden honoraria die veel hoger zijn dan die van een gerenommeerd en betrouwbaar chirurg. Een persoonlijke lening aangaan om een operatie te bekostigen, komt geregeld voor, getuigt een van mijn gesprekspartners.

Kortom, in de jungle van de esthetische chirurgie, kun je als patiënt beter op je tellen passen. Niet elke dokter heeft het beste met je voor.

Tessa Vermeiren, m.m.v. Sofie Albrecht l illustratie Sanny Winters

De jongste vijf jaar is het aantal esthetische chirurgische ingrepen in België vermeerderd met een factor tussen twee en drie. Het aantal wordt nu geschat tussen 50.000 en 52.000.

Jonge chirurgen in opleiding oriënteren zich jammer genoeg steeds meer op de esthetische chirurgie, omdat dit de lucratiefste branche van hun vak is.

Sommige internetsites doen alsof een esthetische ingreep iets is als naar de kapper gaan, of naar een schoonheidssalon.