“Tori Amos doet nooit iets op een normale manier”, schreef het Britse blad NME ooit. Dat klopt. Haar nieuwe meesterwerk Strange Little Girls is wellicht het origineelste coveralbum ooit. Ze kroop in nummers die door mannen werden geschreven. “Dit heeft emoties in me losgemaakt die ik nooit met mijn eigen songs heb beleefd.”

Als je met Tori Amos praat, begrijp je waarom haar soms vrij obsessieve fans er een bijna religieuze adoratie op na houden. Ze is onmiskenbaar een spiritueel mens. Soms sluit ze tijdens het gesprek de ogen om, als een priester, weidse armbewegingen te maken en een gewijde stilte te laten vallen.

Bijwijlen worden de werknemers van haar platenlabel Atlantic tureluurs van haar mysterieuze trekjes. Zo wist ze tot bij de geboorte van dochtertje Natashya in september 2000 zelfs voor hen haar zwangerschap verborgen te houden. Al hadden Amos en studiotechnicus Mark Hawley na de miskraam van enkele jaren geleden – een pijnlijke ervaring waaraan het album From The Choirgirl Hotel werd opgehangen – ook wel hun redenen om niet rond te bazuinen dat ze opnieuw in blijde verwachting waren.

De kleine Natashya leverde overigens onrechtstreeks de inspiratie voor haar kersverse cd Strange Little Girls. De lange borstvoedingssessies gaven Tori Amos ruim de tijd om te mediteren en na te denken over wat de volgende stap zou zijn in haar carrière. Gedurende het zogen ontstond het idee om op een plaat met, zoals zij het noemt, “het dilemma van tegengestelden” te spelen. Ze wilde een vrouwelijke draai geven aan songs die oorspronkelijk door mannen waren geschreven en uitgevoerd.

Niettemin is het een typisch Amos-album geworden, met de thema’s die we van haar kennen: godsdienst (onder het juk van de repressieve en strikt religieuze opvoeding die ze van haar domineevader kreeg, is ze nog altijd niet uit), seksuele beleving en vooral de knagende geheimen die een mens in zich draagt. Met alle vrouwen die ze op de plaat portretteert, is wel iets ernstigs aan de hand. Het zijn, zoals de titel aangeeft, strange little girls.

Songs waarvan je altijd had gedacht dat het zoete en niet zo verschrikkelijk diepgravende popdeunen waren, zoals Strange Little Girl van The Stranglers of I’m Not In Love van 10CC, kleurt Amos bijzonder donker. De rillingen lopen over je rug als je haar onheilspellende zang hoort op de al even angstaanjagende tonen van gitarist Adrian Belew ( Talking Heads en King Crimson), bassist Justin Meldal-Johnsen ( Beck) en drummer Matt Chamberlain. Deze laatste is de enige die overblijft van de vaste groep waarmee de artieste zich sinds ’94 liet omringen. Goed nieuws voor wie houdt van de Amos-aan-de-piano pur sang: ze gaat ook opnieuw solo optreden.

Voor haar interpretaties kroop de Amerikaanse in de huid van de vrouwen die het onderwerp zijn van de nummers. In I’m Not In Love is dus niet de man aan het woord die zijn one-night stand duidelijk maakt dat er geen liefde in het spel is. Nee, Amos zingt het als de vrouw die subtiel wraak neemt. In de verhelderende liner notes licht ze toe hoe die vrouw dat aanpakt. Nadat de berichtjes die ze op zijn kantoor achterliet onbeantwoord blijven, belt ze zijn thuisnummer. Wanneer de echtgenote de telefoon opneemt, vraagt ze of zij, vermits haar man niet langer met haar wenst te spreken, hem zou willen meedelen dat ze nog altijd wacht tot hij haar zwarte kanten slipje teruggeeft.

Dit is een mooi voorbeeld van de meesterlijke manier waarop Amos op Strange Little Girls de rollen omkeert, zonder aan de songtekst te raken. Eerlijk gezegd denken we dat bijvoorbeeld Neil Young behoorlijk zal schrikken als hij hoort hoe op Amos’ versie van Heart Of Gold een rusteloze tweeling zijn zoektocht naar goedhartigheid genadeloos uitbuit. Ron Shapiro, de general manager van Warner, het moederhuis van Atlantic, sluit negatieve reacties niet uit. “Tori heeft echter genoeg lef om niet bang te zijn voor extreme feedback. Ze lokt die zelfs graag uit”, zo voegt hij eraan toe.

Amos heeft zich in ieder geval niet met half werk tevredengesteld. Niet alleen door uitmuntende vertolkingen neer te zetten, maar door bovendien uit te dokteren hoe de vrouwelijke personages die ze een stem geeft er zouden uitzien. Fotograaf Thomas Schenk legde voor het artwork Amos, getransformeerd tot de dertien karakters, op gevoelige plaat vast. Je zou kunnen stellen dat de zangeres zich als een actrice op dit project heeft voorbereid.

Tori Amos: “Mijn grootvader heeft me, toen ik klein was, geleerd wat het is om jezelf leeg en invulbaar te maken. Nu pas begrijp ik wat hij bedoelde. Als je al die dertien personages onder een microscoop legde, zou je dezelfde chemische samenstellingen terugvinden. Dat was nodig om de connectie te maken. Ik moest in de songs kunnen kruipen om aldus een metamorfose te realiseren. Zodat ik niet langer Tori was. Ik maakte van mezelf klei dat klaar was om gekneed te worden. De nummers waren de gietvormen.”

Wist je meteen welke songs je onder handen wou nemen of kwam er veel research bij kijken?

Ik had wat ik noem ‘een laboratorium van mannen’. Zij waren mijn researchteam. Wat mij altijd gefascineerd heeft, is wat mannen zeggen en hoe vrouwen dat vervolgens horen. Daarom wilde ik ook weten hoe mannen die woorden interpreteren. Ik vroeg mijn researchers om hun favoriete songs te noemen. Dus grasduinden ze in hun platencollectie en in hun herinneringen. Uiteraard waren het voor hen heel persoonlijke, bijna heilige keuzes. We praatten over hoe ze die songs zagen. Ik wees hen er meteen op dat ik ze misschien anders zou zien en dat ze zich daardoor niet aangevallen moesten voelen. Ik maakte hen duidelijk dat we misschien een totaal ander punt zouden bereiken dan zij in gedachten hadden. Voor we aan het werk gingen, moesten zij de controle over hun favoriete songs loslaten.

Waren die mannen vrienden van je?

Ja, en vrienden van vrienden.

Toen je destijds Smells Like Teen Spirit van Nirvana coverde, kon je nog enigszins de link met je eigen leefwereld zien, maar dat je nu je tanden zet in het morbide Raining Blood van trashband Slayer is toch wel een complete verrassing. Wie suggereerde dat nummer?

Justin Meldal-Johnsen, de bassist van Beck die op deze plaat meespeelt. Toen hij de voorlopige lijst van songs zag, merkte hij terecht op dat ik de metallers totaal over het hoofd had gezien. Daarom vroeg ik hem de platen te tonen die veel voor hem betekenden. Ik vroeg hem welke groep in zijn ogen in het metaldomein het invloedrijkst was. Hij antwoordde: Slayer. Oké, we gaan ervoor, reageerde ik. Hij keek mij eerst vragend aan: meent ze dit nu? (lacht) Hij liet verscheidene nummers uit het volgens hem klassieke album Reign In Blood horen. Van de track Raining Blood voelde ik vrijwel onmiddellijk de kracht. Die school niet in de harde gitaren, maar in de complexe pijn die in dat nummer zit.

De song behandelt een thema dat overigens heel de Strange Little Girls-cd beheerst: wat is macht? Ik heb in de periode van het creatieve proces ook heel wat boeken over de malaise van vrouwen in bepaalde culturen doorplozen. Het is hartverscheurend te lezen hoe hen in een land als Afghanistan het onderwijs ontnomen werd. Uiteraard is de wereldwijde vrouwenemancipatie nodig om de maatschappij weer gezond te maken. Waarin denk je dat anders het gif sluipt? In de kleine meisjes en jongens. De wrevel zal niet stoppen tot er een generatie opstaat en halt roept. Zodat we allemaal op gelijke voet komen te staan, ongeacht het geslacht, de seksuele voorkeur, de leeftijd of de godsdienst die we aanhangen. Het is ontstellend te merken hoe tegelijkertijd de antivrijheidsbeweging veld wint. Dat is de rebellie van vandaag. Ik had nooit durven denken dat de nieuwe eeuw dat zou brengen.

Dat soort bedenkingen waren dus de premissen die opborrelden en in dat nummer verweven raakten. Het personage dat ik voor Raining Blood vond, is een vrouw uit het Franse verzet. Ik wou naar de periode van de Tweede Wereldoorlog teruggaan omdat ik een parallel zag met de toestand van sommige vrouwen in die tijd. Toen draaide het eveneens om mensen die rechten ontzegd werden. De vrouw in dat nummer staat heel sterk. Ik zie in de song ook een referentie aan het gegeven dat alle mannen uit het vrouwenbloed geboren zijn. Raining Blood staat bol van de symboliek.

Heb je even overwogen om de teksten hier en daar aan te passen?

Nee, want dat zou het hele opzet ontkracht hebben. Muzikaal gezien moest ik uiteraard wel mijn eigen taal aanwenden. Door de woorden van een man over te nemen kun je ze als een wapen gebruiken. The word becomes flesh. De vrouw neemt de woorden van de man in de mond en houdt ze hem als een spiegel voor. Zo wordt er een brug geslagen waarlangs de man in haar psyche kan treden. Zij verschaft hem toegang tot haar perspectief. Met mijn eigen songs kan ik nooit die paradox bewerkstelligen. Omdat ik dan geen referentiepunt heb, geen andere versie waarmee je kunt vergelijken. Dit project heeft een ambiguïteit, een tweeledigheid die met mijn eigen songs onmogelijk zou zijn. Strange Little Girls is door een vrouw gemaakt, maar met het zaad van mannen. Mijn visie is de vrouwelijke eicel die zich laat bevruchten.

Volgens jou moeten auteurs hun verantwoordelijkheid nemen voor wat ze schrijven. Vind je dat Eminem, van wie je 97 Bonnie & Clyde interpreteerde, dat doet? Hij dekt zich tegen de kritiek in door te beweren dat niet hijzelf controversiële standpunten inneemt, maar de karakters in de songs. Een zwakke verdediging, zeker als je weet dat hij de song, waarin een man zijn vrouw vermoordt, maakte toen hij zelf een stormachtig huwelijk had.

Auteurs moeten de moed hebben om achter hun eigen woorden te staan, toch? Als je die gevoelens hebt, kom er dan gewoon voor uit. Als journalisten er met je over willen praten, moet je daar niet plots afstand van nemen. Dat is laf. Hoe kun je dan nog verwachten dat iemand in je werk gelooft? Als je problemen hebt met vrouwen, moet je geen verstoppertje spelen. Pas op, ik heb het hier niet enkel over Eminem. Ik weet niets over zijn privé-leven. Het interesseert mij ook niet. Maar het verhaal van 97 Bonnie & Clyde intrigeerde mij enorm. Het weerspiegelt perfect het huiselijk geweld waar wij in onze tijden mee te maken hebben. Voor mij gaat het nummer niet over de moeilijkheden die hij met zijn ex-vrouw had. Het is, net als mijn Me And A Gun, een snapshot van de realiteit. Een realiteit die losstaat van de mensen die er daadwerkelijk bij betrokken waren. Een nummer als Me And A Gun is een universum op zich, waarin een meisje in een auto verkracht wordt en zij die verkrachting niet probeert te vergeten of te ontkennen. Ik heb als reactie op die song brieven ontvangen van verkrachters. Sommigen waren fel aangegrepen door het nummer, anderen waren onbewogen en beweerden dat ze opnieuw vrouwen zouden aanranden. Dat bedoel ik net: van het moment dat je als songschrijver creëert, tap je van de realiteit af. Je kiest de karakters in je songs zelf. Andere mensen zullen zich identificeren met de karakters die jij in het leven hebt geroepen.

Eminem heeft hoe dan ook een bijzonder krachtig nummer geschreven. Ik heb me niet op zijn personage gefocust, maar op de vrouw die vermoord wordt. Zij sprak tegen mij. Ik zag wat er gebeurde door haar ogen. Ik hoorde wat hij zong door haar filter. Ik hoorde die woorden niet zoals hij wilde dat ik ze zou horen. Dat hij haar een bitch noemt en zegt wat ze verkeerd deed, hoorde ik niet. Nee, wat ik door haar filter hoorde, was dat haar dochter vooral niet verscheurd en belogen mocht worden. Want dat is een realiteit waar Eminem op wijst: wij rotzooien met onze kinderen. Die moeder weet dat haar dochter nu zal opgroeien tot a strange little girl. Die kant van het verhaal heb ik dus van de moeder vernomen. Mijn mannenlaboratorium zal zeggen dat The Stranglers over een sexy meisje op het strand zongen, maar zo zie ik het niet. Ik zag a strange little girl dat in nesten zat.

Het moet voor de auteurs heel confronterend zijn om jouw versies te horen.

Ik vind dat ze zich nu volledig geëmancipeerd zouden moeten voelen.

Waarom?

Omdat ik hiermee het bewijs lever dat hun werk heel krachtig is. Ik wilde zeker geen studie maken van hun psyche, dat was helemaal niet mijn bedoeling. Als enkelen onder hen problemen hadden met vrouwen en door middel van die songs met hen een rekening wilden vereffenen, dan heb ik waarschijnlijk weinig met hen gemeen. Dat neemt niet weg dat ik de waarde van hun werk kon onderkennen. Sommige auteurs geven een gevoelige indruk. Anderen niet: zij waren op het moment dat ze dit schreven schijnbaar compleet in de war. Een aantal onder hen liet zich met de verkeerde meisjes in, als je het mij vraagt. Sommigen kampen waarschijnlijk met een moedercomplex. They don’t know the fuck what they’re doing, omdat ze niet genoeg in eigen boezem hebben gekeken. Of ik in eigen boezem heb gekeken? In ieder geval genoeg om mijn man te enerveren.

Toch denk ik dat dit album in de eerste plaats bruggen bouwt. Het draait om integratie, om de wil om elkaar te leren begrijpen. Mannen kunnen hiermee inzicht krijgen in de psychologie van vrouwen. Het zou mooi zijn als ik hen dat kan teruggeven. Als vrouw heb ik voor dit project het zaad aangereikt gekregen door mannen. Dat was een mooi geschenk. Ik heb geprobeerd de mannentaal te begrijpen. Die mannen verwoordden en benoemden soms iets zoals ik het nooit zou kunnen. Neem nu Rattlesnakes van Lloyd Cole. Op bepaalde ogenblikken voelde ik me zo down en vuil als zij zich wellicht voelden toen ze de songs penden. Als ik I’m Not In Love hoor, beeld ik me in dat de vrouw aan wie het gericht is evenmin nog van hem kan houden.

In Real Men vraagt Joe Jackson zich af wie de echte mannen zijn. Weet jij het intussen?

Die vraag brandt natuurlijk op ieders lippen. Het enige wat ik zeker weet: de definitie van macht moet dringend veranderen. Je hoeft niet altijd macht over iemand anders te hebben. Kinderen hoeven niet gemanipuleerd en gecontroleerd te worden door hun ouders. Als je wil weten wie de echte mannen zijn, moet je ook de vraag durven stellen: hoe willen wij vrouwen dat mannen zijn? Wat verlangen wij van hen? Wat is onze definitie van macht? Want de macht zoals hij tot nu toe bestaat, is vaak een afrodisiacum gebleken.

Toen je nog aan Strange Little Girls zat te sleutelen, vertelde je in Rolling Stone dat het leven voor heteroseksuele mannen in Amerika tegenwoordig heel hard moet zijn. Wat bedoelde je daarmee?

Jongens moeten tegenwoordig met meisjes concurreren om hun plaats in de wereld te vinden. Vrouwen snoepen mannen hun baan af. Meisjes worden vandaag de dag in Amerika grootgebracht met het idee dat ze het moeten maken. Een job vinden, is niet genoeg: ze moeten zelfstandig zijn en hun eigen boontjes kunnen doppen. Het rollenpatroon wordt meer dan ooit in twijfel getrokken. Dat moet op vrouwen en mannen een enorme impact hebben. Homo’s vormen ook al een bedreiging, want zij tonen zich meestal heel creatief en succesvol. Het valt mij op dat, ook bij jonge muzikanten, de homofobie toeneemt. Het lijkt alsof de right wing zich geïnfiltreerd heeft. Extreem-rechtse gasten zien er niet langer uit als rednecks, ze hebben zich een look van piercings en tatoeages aangemeten. Je kunt de mannen moeilijk nog van elkaar onderscheiden: wie is wat? Die aanhangers van rechts hebben de mond vol over vrijheid van meningsuiting, zolang iedereen het met hen eens is. Nee, het is duidelijk dat de heteroman het niet onder de markt heeft. Hun leefwereld wordt onderuitgehaald. De stabiliteit is weg. In competitie treden met homo’s, dat is wel het laatste waar ze aan willen toegeven. De ultieme nachtmerrie is voor hen een natte droom over de kerel die naast hen in de toiletten staat. Want dat zou hun mannelijkheid in vraag stellen.

Dat je intussen moeder bent geworden van een dochter heeft je wellicht nog meer aan het denken gezet.

What is a powerful man? Dat is zeker niet een man bij wie mijn dochter niet veilig bij is. Een man die mijn dochter respecteert, that is a powerful man. Jaren geleden zei mijn man iets tegen me dat me diep raakte. Al hadden we toen nog niets met elkaar, hij ergerde zich in die periode dood aan mij. Ik ging toen met mannen die me domineerden en voor wie ik mijn ware ik wegcijferde. Mark zat aan de mengtafel terwijl ik een kopje thee dronk voor een concert. Hij zei: ‘Tori, vertel me eens, waarom vallen vrouwen altijd op mannen die niet kunnen zien wat zij nodig hebben?’ Ik liet mijn hoofd hangen en begon te wenen. Ik wist echt niet wat ik daarop moest repliceren. Wij vrouwen maken grotendeels de mannen tot wie ze zijn. Daarom wil ik bruggen bouwen en pleiten voor integratie, in plaats van iedereen uit elkaar te trekken. Ik wil alle waarschuwingsborden negeren en me op het territorium van de mannen begeven.

Je kunt gerust stellen dat het, ondanks de coverformule, opnieuw een heel persoonlijk album is geworden.

Raar, hé. Het is gek dat die mannen emoties in mij losmaakten die ik nooit met mijn eigen platen heb beleefd. Strange Little Girls is geen simpele ruilhandel. Het heeft me niet onberoerd gelaten.

Anders zou je die songs nooit hebben opgenomen.

Ik was me echt niet bewust van het avontuur waar ik me in stortte. Ik had een vermoeden, maar dat het zo’n grote invloed op mij zou hebben, overtreft mijn stoutste verwachtingen. Ik hou echt wel van een aantal van die nummers, zoals Rattlesnakes, Time van Tom Waits, Enjoy The Silence van Depeche Mode. Het kan me ontroeren hoe sommige van die mannen de vrouwen bekeken.

Strange Little Girls, uit op 18 september bij Atlantic Records.

Peter Van Dyck