HET PARIJSE GRAND PALAIS OPENT DE EERSTE POSTUME TENTOONSTELLING MET WERK VAN DE DUITSE FOTOGRAAF HELMUT NEWTON. DE WEDUWE VAN DE EERSTE MODEFOTOGRAAF DIE MODEFOTO’S MAAKTE DIE NIET OP MODEFOTO’S MOCHTEN LIJKEN, SELECTEERDE DAARVOOR MEER DAN TWEEHONDERD BEELDEN.

Helmut Newton heeft het allemaal meegemaakt : van het joodse jongetje dat op school gepest werd, maar thuis in welstand baadde tot de vlucht uit Duitsland toen het nazisme er begon op te rukken en zijn familie have en goed verloor. Van een leven als gigolo in Singapore, waar hij zijn eerste foto’s schoot, tot twee jaar in een interneringskamp in Australië, waar hij later in militaire dienst ging. Met tussendoor dat dwingende verlangen om fotograaf te worden – een geschiedenis van vallen en opstaan, gekruid met ontmoetingen met sterke vrouwen. Eerst zijn moeder, daarna Rooie Erna, die hij aan de hand van zijn tien jaar oudere broer ontdekte toen ze het trottoir deed in de Berlijnse Tauentzienstrasse, de zweep in de hand. Of later Yva (Grau Simon) bij wie hij, ondersteboven van verliefdheid, zijn eerste stappen in de fotografie zette. Die periode noemde hij later de gelukkigste uit zijn jeugd. Uiteindelijk viel hij voor de charmes van June Brunell. Die Australische actrice stelde zich opmerkelijk genoeg geheel ten dienste van de man die zichzelf een professionele voyeur en onverbeterlijke egoïst noemde. Al vroeg maakte hij haar duidelijk dat de fotografie zijn eerste passie zou blijven, zij zou altijd op de tweede plaats komen. Ze bleven een leven lang samen, terwijl zij in de schaduw zijn leven dirigeerde.

Acht jaar na zijn overlijden, heeft Parijs het Grand Palais afgestoft voor een eerste postume overzichtstentoonstelling. De 85-jarige weduwe hield alles onder controle.

Newtons parcours en de fotografische neerslag ervan is voer voor psychologen, maar vooral fascinerend voor de gewone bezoeker. Die wordt achterover geslagen door de monumentale reeks Big Nudes en de twee foto’s uit de reeks Sie Kommen, inmiddels twee klassiekers die samen de muren van de centrale ruimte in beslag nemen. We zagen ze eerder in Berlijn, waar ze prominent aanwezig zijn in zijn eigen museum. Ze hebben niets van hun sterkte verloren en ogen als een ode aan de zelfverzekerde Sterke Vrouw, voorbode van een nieuwe tijd. De schijnbaar eenvoudige opstelling is fascinerend : à la Richard Avedon, met alleen een witte achtergrond.

SLECHTE SMAAK

Voor het zover kwam, had Newton ettelijke horden moeten nemen in de persoon van nukkige of preutse of al te voorzichtige hoofdredactrices, moest hij in onvrede de Engelse Vogue verlaten en werd hij vervolgens door de Franse Vogue ontslagen. Maar hij zette door omdat hij in Parijs een voedingsbodem had gevonden voor zijn enthousiasme en zijn persoonlijke smaak. Daar werd hij later in gesteund door Francine Crescent, de nieuwe hoofdredactrice bij de Franse Vogue. We schrijven 1966, Newton is inmiddels 46 en klaar om de wereld te verbazen met een nieuw soort modefotografie, waarin een modefoto vooral niet op een modefoto mag lijken.

De eigenzinnige Berlijner verafschuwde het werk in de studio en trok met zijn modellen de straat op, pakte uit met de porno chic, waarvan hij later zal zeggen dat die ontstaan is uit de obsessieve aantrekkingskracht van de dames uit het XVIde arrondissement. Hij deinsde niet terug voor enige vorm van vulgariteit. “Ik bewonder vulgariteit, word ten zeerste aangetrokken door de slechte smaak die veel opwindender is dan de zogenaamde goede smaak die niets anders is dan de blik die aan normen gewend raakt.” En van normen moest de vrijgevochten Newton niets hebben. De liefhebber van Histoire d’O en andere libertijnse geschriften liet tijdens zijn werk zijn fantasie graag de vrije loop en verlegde de grenzen, vaak tot ergernis van de bange opdrachtgever.

Uit zijn autobiografie blijkt dat hij volstrekt geen rekening hield met de kijker en gewoon koppig zijn ding deed. “Ik vraag me nooit af wat het publiek zal weten te exciteren, want als dat het geval was, zou ik nooit aan de minste foto toekomen. Het enige dat bij het fotograferen telt, is mijn eigen plezier.”

De taal van een laatbloeier die weet wat hij niet wil, met als resultaat vaak opmerkelijke zwart-witscènes van dominerende vrouwen, al dan niet met een zweepje, in chique interieurs. Zelf gaat hij graag mee in het spel, koopt zich een oude Bentley en zweert dat hij altijd wel een paar handboeien in de koffer heeft. Voor het geval dat.

Als Diana Vreeland, de legendarische hoofdredactrice van de Amerikaanse Vogue in 1971 de laan wordt uitgestuurd, belt haar opvolger Alex Liberman Newton op met de vraag of hij 54 pagina’s bijeen wil schieten voor een volgend nummer. Voor Newton is die opdracht een bekroning : de wereld ligt op zijn 51ste aan zijn voeten.

En toch is Helmut Newton ook veel meer dan alleen maar de modefotograaf met dat tikje meer durf en lef dan de anderen. Om te beginnen hangt er in het Grand Palais een reeks bijzondere intrigerende portretten, soms in de klassieke traditie zoals bij Helmut Berger, prinses Stephanie van Monaco, Margaret Thatcher of Pierre Cardin, soms verrassend door de setting of de enscenering, zoals bij David Hockney en Charlotte Rampling.

Tussen al dat opwindend mooie werk ontdekten we onbekende, kleine juweeltjes : drie vrouwen, staand in een kringetje, gefotografeerd voor een campagne van Yves Saint-Laurent uit 1982 en getuigend van de perfecte compositie.

We hebben elkaar één keer ontmoet, in de rue de Seine, enkele jaren voor zijn dood. Ondanks zijn weigering voor een interview was ik toch naar de Franse hoofdstad afgereisd, maar het bleef bij een handdruk en een nukkige afwijzing. Ik had het kunnen weten : een Duitser laat zich niet vermurwen en deze eigenzinnige, met roem en luister overladen Berlijner al helemaal niet.

De tentoonstelling ‘Helmut Newton’ is nog tot 17 juni te zien in het Grand Palais, Avenue Winston Churchill in Parijs. Gesloten op dinsdag en op 1 mei. www.rmngp.fr

In de Hemut Newton Foundation, Berlijn, opent op 1 juni ‘White Women / Sleepless Nights / Big Nudes’. www.helmutnewton.com

DOOR PIERRE DARGE

“IK VRAAG ME NOOIT AF WAT HET PUBLIEK ZAL WETEN TE EXCITEREN. HET ENIGE DAT BIJ HET FOTOGRAFEREN TELT, IS MIJN EIGEN PLEZIER”