Zijn huis wordt erotisch genoemd. Oscar Niemeyer, de vader van Brasília, tekent het in één elegante beweging, zoals hij ook een liggende vrouw op papier tovert.

Op de korte vlucht van São Paulo naar Rio is het gezicht uit het raampje adembenemend. We volgen de kustlijn, over de bergtoppen van de Serra da Carioca waarachter het hoogland ligt. Rotstoppen, dichtbegroeide flanken en eindeloze witte stranden volgen elkaar op. De zon schittert tegen de helblauwe lucht en kleurt de zeilbootjes voor de kust.

Maar wie ervan uitgaat dat de hemel boven Rio altijd blauw is, heeft het mis, want wanneer we de volgende ochtend met de taxi de bergroute kiezen, op weg naar Casa das Canoas, kunnen de ruitenwissers de watermassa nauwelijks aan. Achter de zoveelste bocht houdt de chauffeur halt bij nummer 2310. We halen het fotomateriaal uit de koffer en wandelen langzaam het slingerende pad af. Tot tussen het weelderige groen een dak verschijnt, als een tekening van Joan Miró of een mobiel van Alexander Calder. De organische vorm van de dakrand, het terras en het zwembad lijkt met een schaar uit het groen geknipt. Met de losse hand van de meester: Oscar Niemeyer.

In 1953 bouwde de wereldbefaamde Niemeyer net buiten Rio deze woning voor zichzelf. Vandaag woont de 93-jarige architect op Copacabana, op de bovenste verdieping van het oudste appartementsgebouw en met een uitzicht dat niet te evenaren is. Casa das Canoas is voor het publiek opengesteld en binnenkort zal de Fundação Oscar Niemeyer er een onderkomen vinden.

Het huis is in een diepe slaap gevallen, alleen de planten woekeren voort. Van het oorspronkelijke panorama op de baai rest nog weinig. Bananenbomen en struiken hebben het huis ingekapseld. Verder bleef alles intact. De meubelen die Niemeyer samen met zijn dochter ontwierp staan er onaangeroerd. De tekening die hij van Le Corbusier kreeg, hangt nog naast het kleine raam waardoor vroeger, vanaf de zitbank, de oceaan zichtbaar was.

We verblijven een hele dag in dit huis, want het blijft regenen. De ramen staan open, zonder die bui zou je nauwelijks merken wat binnen is en wat buiten. Er is ook geen voor- of achtergevel. Dit huis is niet veel meer dan een groot dak waaronder je kunt schuilen. De rots die in de tuin ligt, ligt ook binnen. Glazen ramen van vloer tot plafond zijn slechts een beschermend vlies. Je staat binnen, maar ziet buiten.

Tot het om zes uur in enkele tellen donker wordt en de nacht met zijn geluiden buiten dreigt en de bewoners van dit huis een onderkomen vinden in de zithoek. Als een cocon biedt die geborgenheid – wat een contrast met het open karakter van de rest van de woning. Eenvoudige sofa’s, een grote glazen tafel, een lamp, de tekening van Le Corbu en het kleine raampje. Meer is er niet, maar het is gezellig in de omhelzing van de houten wand.

Doordat de woning op een hellend terrein staat, bevindt de nachtzone zich onder de dagzone. De bibliotheek en de werkkamer met open haard liggen tussen dag en nacht, net onderaan de trap. De slaapkamers zijn eenvoudige nachtcellen met telkens één identiek raam dat als het ware uit de kamer kruipt, in het groen van buiten. De eenvoudige houten bedden zijn ook ontworpen door Niemeyer.

Architectuurcriticus Marc Dubois schreef in het boek Brazilië, laboratorium van architectuur en stedenbouw dat Casa das Canoas misschien het meest erotische huis is dat een befaamd architect ooit heeft bedacht. De architectuur volgt de sensuele lijnen van een vrouwenlichaam, en sommige elementen zoals de open haard of het rotsblok refereren volgens hem aan seksuele symbolen.

Wanneer ik enkele dagen later een bezoek breng aan de nog zeer montere Oscar Niemeyer, bestaat er geen twijfel over de directe inspiratiebron van zijn glooiende lijnen. Tegen de muur naast zijn bureau hangt een grote zwartwitfoto van drie naakte vrouwen die geschrankt tegen elkaar liggen. De curve van de borsten van de ene vrouw loopt door in de billen van de tweede en het bekken van de derde vrouw.

Oscar Niemeyer: “Le Corbusier zei me ooit: ‘Jij hebt de bergen van Rio in je ogen.’ Maar dat is niet helemaal correct. Ik laat mij inspireren door alle mooie dingen die ik in mijn leven heb gezien.”

Hij neemt ons mee naar de werkkamer met het spectaculaire uitzicht over de baai. Hij gaat voor zijn tekenbord staan en tekent in één beweging een liggend vrouwenlichaam. Op een tweede blad tekent hij met dezelfde vastberadenheid Casa das Canoas, als een droombeeld dat zomaar uit zijn hand vloeit. Mocht ik het huis nooit gezien hebben, ik zou niet geloven dat het echt bestond. Voor hij het papier afscheurt, schrijft de meester: van Oscar voor Hilde. Dat doet hij voor elke bezoeker. Hoewel hij een wereldberoemd architect is, blijft Niemeyer de bescheidenheid zelve.

Met de tekening op zak slenter ik langs Copacabana. Mijn ogen glijden van de Suikerberg in de verte naar het strand vlakbij, waar de bloedmooie meisjes, gehuld in minuscule bikini’s, zich graag laten bekijken. Ik begrijp perfect waar Niemeyer het over heeft.

Lectuur: “Brazilië, laboratorium van architectuur en stedenbouw”, Paul Meurs en Esther Agricola, Nai Uitgevers, Rotterdam, 1998.

De site van de Fundação: www.niemeyer.org.br

Hilde Bouchez / Foto’s Verne