?Ik heb nog niemand ontmoet die zo grappig was als Serge. En dat mis ik.” Jane Birkin over haar nieuwe cd met chansons van Gainsbourg. ?Iedereen raadde mij af om het te doen.”

JACKY HUYS FOTO’S : SIPA PRESS

Brussel, een avond in maart. Jane Birkin kijkt voor zich uit, in gedachten verzonken. Ook in dit hotel laat de geest van Serge Gainsbourg haar niet los. Ze hebben hier dan ook zo vaak gevochten én gevrijd, die dertien jaar dat ze zijn muze, inspiratiebron en favoriete interpretatrice was. Ze waren geen minnaars meer, allang niet meer, toen het Franse genie vijf jaar geleden stierf terwijl hij alleen in zijn huis aan het schrijven was. Maar hun dochter Charlotte is een niet uit te wissen tastbare band en tja, dan zijn er natuurlijk ook nog al die songs die hij voor haar geschreven heeft.

Eigenlijk wou ze die het liefst nog eens opnieuw opnemen, met een gigantisch symfonieorkest erbij, maar Philippe Lerichomme muzikaal associé van Gainsbourg en een van zijn beste vrienden raadde het haar af. En suggereerde dat ze misschien eens kon zoeken tussen al die chansons die Serge voor andere zangeressen en voor zichzelf geschreven heeft. Dat deed ze. Ze koos er vijftien uit, liet die door een brede waaier arrangeurs-musici onder handen nemen (van Sonny Landreth over Jean-Claude Vannier, DoudouNdiaye Rose en Goran Bregovic tot LesNégresses Vertes) en zong ze, met een vastere, warmere stem dan ooit tevoren. Versions Jane is misschien haar beste werkstuk ooit. Een eerbetoon, een afscheid, een renaissance ook.

?Ik had geen echte reden om de plaat te maken”, zegt ze, ?maar toch kon ik het voor mezelf rechtvaardigen. Het is iets van mezelf. Iedereen raadde me af om het te doen. Ze zeiden dat ik al genoeg van Serges nummers had gezongen, dat het voor mijn carrière een stap terug zou zijn. Ik dacht : ik wil teruggaan voor mezelf en ik zal het op zo’n manier doen dat iedereen denkt dat ik een stap vooruit zet en niet achteruit (lacht). Ik heb twee nummers van de laatste jaren gevonden, die ik kon zingen, Aux Enfants De La Chance en Sorry Angel. De andere waren te eigen aan Serge, te moeilijk om te zingen. Ik heb er ook nog enkele gevonden uit de tijd van Brigitte Bardots Harley Davidson en dan ben ik helemaal teruggekeerd naar het prille begin. Ik moest voor mezelf het gevoel hebben dat ik ook een interessante versie kon brengen, want Serges nummers zijn zo persoonlijk dat het soms geen enkele zin heeft om ze opnieuw op te nemen. Philippe wees erop dat al de gekozen nummers nogal triest waren en daarom heb ik er nog wat grappige, lichtzinnige uitgepikt, zoals La Gadoue.

Zijn er nummers van Serge waar je niet meer aan zou komen, voor welke reden dan ook ?

Birkin : Er zijn er enkele die te bekend zijn. Ik heb er even aan gedacht om La Javanaise te doen, maar ik heb uiteindelijk beslist om de meest bekende te vermijden. Velen zeiden : waarom heb je dit of dat niet gezongen ? Toen ik uit zijn werk begon te kiezen, voelde ik me zo gelukkig dat hij mij het beste heeft gegeven : Fuir le bonheur de peur qu’il ne se sauve, Baby Alone In Babylone, Les Dessous Chics… Nu ik dit gedaan heb, is het net of ik iemand verlaten heb : niét Serge, nee, maar het is alsof mijn songs mij verlaten hebben. Ik denk dat met een beetje geluk ‘mijn’ liedjes ook door andere mensen zullen gezongen worden. Dat zou wel leuk zijn. Vanessa Paradis heeft ooit Ballade de Johnny-Jane gezongen zeer mooi en Alain Souchon, La Javanaise. Ik heb Zizi Jeanmaire aangeraden om Les Dessous Chics op te nemen, maar ze zei dat dat nummer te veel van mij was. Ach nee, een song behoort niet enkel één iemand toe.

Toen Serge nog leefde, werd hij beschouwd als een genie, als een indrukwekkende persoonlijkheid, en daardoor durfden de mensen niet aan zijn werk te komen. Ze zagen toen niet de mogelijkheden om er iets mee te doen. Dat irriteerde hem soms : ?Waar blijft de cover ? Al de anderen, zoals Claude François, zijn al eens gecoverd.” Ik vond dat hij gelijk had : zijn nummers waren even goed als die van anderen die wel gecoverd werden. Ik zei dan dat hij te schrander voor ze was, dat hij niet kon vertaald worden. En dan glunderde hij. Het is waarschijnlijk waar dat de gedachte om Serge nu te coveren minder beangstigend is.

Heb je ooit proberen te achterhalen wat hem en zijn werk zo geniaal maakte ?

Birkin : Ik vermoed dat het zijn vermogen was om in zo weinig mogelijk woorden zoveel mogelijk gevoelens te leggen. Ik vroeg hem vaak of het bij hem om de gedachte, het gevoel of het woord ging en hij antwoordde altijd enthousiast : het woord. Hij hield enorm van de Franse taal en hij wou nooit een gemakkelijk rijm schrijven. Hij werkte keihard aan zijn woordpuzzels. Ze kwamen nooit in een flits tot hem. Ik heb sommige van zijn manuscripten en je kan zien wat hij allemaal geschrapt en veranderd heeft. Hij beleefde daar enorm veel plezier aan.

Wanneer hij heel tevreden over een tekst was, vroeg hij steeds of ik begreep wat hij bedoelde. Dan zei hij steevast dat ik een verschrikkelijk publiek was voor een man van zijn briljantie. Vaak deed ik alsof ik het begreep, maar de manier waarop hij woorden in tweeën sneed, was voor mij moeilijk en zeer gesofisticeerd. Een beetje zoals Cole Porter indertijd, maar Serge was daarbij ook nog heel emotioneel. Dat had met zijn persoonlijkheid te maken. Hij kon een verschrikkelijke opschepper zijn, maar terzelfder tijd was hij zeer romantisch en zelfs sentimenteel. Hij kon om het kleinste beginnen wenen en had soms weinig geloof in zichzelf.

Hij weende toen Globe schreef dat hij geen talent meer had. En toch wist Serge bij tijden ook dat hij zoniet een genie, toch heel talentvol was. Toen ik hem vertelde dat Brassens dood was, zei hij : ?Ik weet het, nu blijf alleen ik nog over.” (lacht) Hij was eerlijk, lucide en onweerstaanbaar. Altijd maar opscheppen en hopen dat men het hem zou vergeven. Het is daarom dat kinderen van 12, 13 hem zo onweerstaanbaar vonden, omdat niemand anders dat durfde. Op televisie zeggen wat je denkt, dat doet niemand omdat ze te bang zijn voor wat andere mensen zullen denken. Daar had hij lak aan. Hij dacht steeds dat mensen alles door de vingers zouden zien.

Waarom is het eigenlijk fout gegaan tussen jullie ?

Birkin : Ik werd steeds ongelukkiger. Serge zei dan : waarom ben je zo verdrietig, je hebt toch alles ? Dat maakte de situatie op zich natuurlijk nog tragischer. Ik denk dat het een soort crisis was, wat waarschijnlijk wel vaker voorkomt bij mensen van 35. Je hebt geen contact meer met wat er rond je heen gebeurt. Serge zei vaak : ?Kam je haar zo, doe die jurk aan.” En ik dacht : ik heb dit eigenlijk nooit graag gedaan. Ik zou liever mijn haar afknippen, ik wil er zo niet meer uitzien. En dat is precies wat ik gedaan heb toen ik in de Bataclan zong. Ik heb Serge opgebeld vlak voor het optreden en gezegd dat ik mijn haar zou knippen. Hij kwam er meteen aan en zei dat ik een verschrikkelijke fout zou begaan. Toen verwachtte hij van me dat ik toch tenminste mooie kleren ging aantrekken, maar zelfs dat wilde ik niet. Ik denk dat hij bang was dat ik de mensen zou teleurstellen.

Zelf deed hij nooit enige moeite om er goed uit te zien, maar om mijn imago was hij wel bekommerd. Ik moest een soort pin-up zijn. Hij zei steeds dat ik zeker mijn accent niet mocht verliezen want precies daarom hielden de mensen van me. Dat heb ik lang volgehouden, omdat ik inderdaad dacht dat men me niet meer zou willen als ik het niet meer had. Ik vond ook dat ik alleen maar iets kon betekenen als hij me eerst gekneed had. Hij had toch tenslotte een soort macht, want je voelde je een nietsnut zonder hem. Als iemand naar ons kwam, nam hij ze mee naar het beste restaurant, had hij de beste tafel gereserveerd, liet hij z’n werk draaien en bestelde hij letterlijk àlles op de kaart. Je kon dat niet veranderen. En je kon zelf ook niet veranderen, want de dingen waren nu eenmaal zo. Ik vroeg om een eigen kamer in het huis en hij wilde dat niet. Omdat het in het begin ook niet zo was. Ik ben er met een koffer binnengegaan en met een zak weer buiten. Zo’n breuk ontstaat niet in één moment. Hij zag wel in dat het niet goed zat, dus hij verergerde alles tot het nog minder goed zat. Hij wou liever de ‘moeilijke’ zijn, dan heb je tenminste alles zelf in handen. Liever dat dan degene te zijn die achterblijft en het mes in de rug krijgt. Zo zag hij het. Hij was moeilijk zoals alle intelligente mensen met een persoonlijkheid.

Je mist hem nog dagelijks, denk ik.

Birkin : Ik heb alleszins nog niemand ontmoet die zo grappig was als hij. Dàt mis ik. In dit Amigo Hotel, waar zich veel drama’s hebben afgespeeld, heb ik hem eens gevonden met een airhostess in haar rood uniformpje. Hij zei dat ze hem om een handtekening kwam vragen (lacht). Ik was furieus, zo jaloers. Ik heb mijn jas gepakt en de hele nacht op de Grote Markt gestaan. En vermoedelijk was ze inderdaad alleen om een handtekening komen vragen.

Ik ben blij dat we na de scheiding nog vrienden zijn gebleven. Daar stond hij ook op. Toen ik bevallen was van mijn dochter heb ik hem als eerste gebeld vanuit het ziekenhuis. Hij was zeer blij dat het een meisje was, want hij kon zich niet voorstellen dat hij peetvader van een jongetje zou zijn. Dat was zijn lieve manier om me duidelijk te maken dat hij peetvader wou zijn.

Het is verschrikkelijk om te beseffen dat je vervangbaar bent, dat de persoon bij wie je dertien jaar bent geweest van de ene op de andere dag niks meer van je wil weten. Ik ben zo blij dat Serge me nog wou zien. Hij was er op al mijn premières en ik op de zijne. Het moet wel een beetje raar geweest zijn voor mensen die wisten dat we niet meer samenwoonden, maar we bleven gewoon tijd maken voor elkaar.

Hij heeft tot het einde gezegd ook tijdens een interview tegen mij dat jij zijn favoriete performer was, dat jij het best zijn werk interpreteerde.

Birkin : Kun je geloven dat ik dat nog nooit gehoord heb ? Maar ik las dan ook zelden zijn interviews, wat hem triest maakte. Nu wou ik dat ik het wel had gedaan. Het irriteerde hem toen een beetje, maar hij moest er ook wel om lachen. Ik wist toch al wat hij zou zeggen, ik hoefde daarvoor niet speciaal de interviews te lezen. Hij kwam dan trots zeggen dat hij de cover gehaald had, maar net zoals met zijn televisieoptredens kreeg hij van mij niet echt een reactie omdat ik niet keek. Ik denk dat hij af en toe het gevoel had dat ik hem niet genoeg apprecieerde, dat ik niet genoeg genoot van de leuke momenten in het leven. Ik had de Prix Charles Cros gewonnen en ik, de kleine nietsnut, heb aan Serge gezegd dat hij hem in ontvangst moest gaan nemen in mijn plaats. Hij zou wel weten wat te zeggen op de uitreiking. Hij heeft het nog gedaan ook. Ik wou niet ondankbaar zijn, maar het is mogelijk dat ik niet besefte hoeveel geluk ik had. Ik besefte toen zeker niet wat een geluk het was dat hij de nummers schreef. Je zegt eigenlijk nooit wat je wilt zeggen (denkt lang na)…, het is lief van hem om zoiets over mij te zeggen.

Je bent schrijfster, actrice, zangeres, zeg maar : een renaissance-vrouw.

Birkin : Ik heb gewoon zeer veel geluk gehad. Ik had zeker geen waanzinnig verlangen om in het theater te spelen, integendeel. Mijn moeder heeft het gedaan, ik ook toen ik 17 was : ik had er een bloedhekel aan. Ik dacht ook niet dat ik er talent zou voor hebben. Het idee kwam gewoon niet bij me op. Maar ik ben in het milieu gerold, heb een optreden gedaan in de Bataclan en onmiddellijk erna nog in drie succesvolle stukken gestaan. In het theater kan ik mijn mannetje staan. De films die ik gedaan heb, waren niet zo succesvol, dus daarvoor vragen ze me maar zelden. Als ik nu terugkijk naar al die films, dan merk ik toch dat enkele uitblinken in originaliteit, zeker wat schoonheid betreft. Mijn vader was enorm trots op Dust van Marion Hänsel. Hij heeft me de recensie voorgelezen op zijn sterfbed. Op de films van Agnes Varda ben ik ook trots, hier en daar is er nog wel eentje waar ik met warmte aan terugdenk. Maar wat betekent dat, op een totaal van zo’n vijftig of zestig films ? Serge zei me ooit dat als ik stopte met films, dat men me zou vergeten. Ik denk dat hij wou zeggen dat ik mijn sporen nog niet verdiend had.

Ik was ook niet zo moedig als Charlotte nu, die wacht tot het juiste project zich aanbiedt. Ze panikeert niet, zelfs niet als ze zowat elke film heeft geweigerd en twee jaar later ziet dat iemand anders met de glorie is gaan lopen. Ze is vastberaden en zeer bewust van haar capaciteiten, zonder pretentieus te zijn. Ze heeft vaak Engelse films geweigerd omdat ze vond dat ze de Engelse taal nog niet voldoende onder de knie had of rollen afgeslagen waar anderen een moord zouden voor begaan, gewoon omdat het niet juist voor haar was. Ik begreep het niet toen ze Ophelia weigerde, maar ze vond het geen goede rol. Ik denk niet dat iemand dat al ooit gezegd heeft. Toen ik dat vertelde aan John Malkovich, was hij niet in het minst verbaasd : ?Natuurlijk weigert ze die rol, ze zou Hamlet moeten spelen.” (lacht) En hij had gelijk : ze is een complexe, interessante vrouw.

De eerste keer dat ik je zag, was in een nu verdwenen filmzaaltje in Gent tijdens ?Blow-up” van Antonioni. Ik heb er nachten van wakker gelegen. Wat herinner jij je nog van ?Blow Up” ?

Birkin : Niet veel (lacht). Minder dan jij alleszins. Ik kan me de test nog herinneren. En Antonioni. Ik moest mijn naam op de muur schrijven en toen kwam hij me vragen of ik daarmee regisseurs dacht te verleiden om zo hogerop te geraken. Ze hadden me gewoon gevraagd om dat te doen, dus ik wou er al meteen weer weg. Maar het was een manier van Antonioni om te testen hoe kwetsbaar je was. Hij bleek een zeer delicaat man te zijn, een echte gentleman. Hij besprak de scènes waarin ik naakt moest rondlopen. Voor mij was het een soort uitdaging. Toen ik er met John Barry over sprak, zei hij dat als ik toch uit de kleren moest, dat Antonioni daarvoor de meest geschikte regisseur was. Ik wist toen nog niet eens wie hij was. Ik wou moedig zijn en ben ermee doorgegaan. Ik weet nog dat de acteur David Hemmings verschrikkelijk lief was. In onze naaktheid probeerden mijn co-actrice en ik steeds van de camera’s weg te draaien, zodat we oog in oog stonden met David. Dat kon ons minder schelen dan de camera’s, want hij was heel vriendelijk. Toen zei hij : ?Als er iets is waar je bang voor moet zijn, is het mij en niet de camera’s.” En hij had gelijk natuurlijk. Ik herinner me ook de teleurstelling van daarna een film te zien, waarin alles wat je deed toch geen belang had. Tegelijkertijd was ik zeer trots, want er zijn scènes in die film die ik nooit zal vergeten. Ik kan niet meer door een park lopen zonder omhoog te kijken en naar de bomen te luisteren en te denken : zou daar mogelijk iets…. Misschien hebben veel mensen die Blow Up gezien hebben dat gevoel.

Twintig, dertig jaar geleden zorgden veel van Serges nummers voor schandaaltjes. Denk je dat dat tegenwoordig nog het geval zou zijn, gesteld dat ze vandaag zouden uitkomen ?

Birkin : Ik kan toch niet zo meteen iemand bedenken die ook zo’n plaat als Je T’Aime Moi Non Plus heeft gemaakt. Nu draaien ze Serge op de BBC om vier uur in de namiddag, ik weet niet of ze dat vroeger ook gedaan zouden hebben. Mijn moeder zegt dat dat nummer een mooie melodie heeft (glimlacht) en ik denk inderdaad dat, mocht er enkel hevig geademd in worden, het nummer niet zo lang zou zijn meegegaan. Het is een zeer aanstekelijke song met veel gezwijmel in het Frans waarvan men vaag begreep waar het om ging. Daardoor is het een hit geworden. Ik begrijp niet goed waar men zich toen druk over maakte. Nu is iedereen bezig over geweld. Vergeleken daarbij is Je T’Aime Moi Non Plus zeer onschuldig. Als je terugkijkt, lijkt het allemaal zo kinderachtig.

(?Versions Jane” is verschenen bij Philips)

Jane Birkin : Serge vond dat ik niet genoeg genoot van de leuke momenten in het leven.