DE SUPERLATIEF VAN APOTHEOSE

Een cruise naar Kamtsjatka is een reis vol avontuurlijke omwegen : langs leeg Tsjoekotka en de Beringzee op zoek naar beer, walrus en schaarse mensen. In het spoor van Bering en Steller naar de Aleoeten en Kamtsjatka, met zeearend, orka, duizenden robben, dans en vulkaanuitbarstingen. Met schip, zodiac en staptocht van het ene hoogtepunt naar de andere apotheose : Kamtsjatka is overrompelend.

Geen verder land dan Tsjoekotka, voorbij Siberië, aan de oevers van de Beringzee en de Straat die Rusland en Alaska scheidt. Vertrokken uit hoofdstad Anadyr vaart L’Austral, mijn thuis voor een avontuurlijke en luxueuze cruise, door het niets van onbekend land. Met wat nederzettingen, zoals Enmelen dat is bewoond door Tsjoektsjen die leven van vis, rendieren en bessen, is dit leeg, woest, formidabel land. Zoals de Deense ontdekkingsreiziger Bering zo verkent het schip kusten, dramatische kapen, baaien en fjorden omstuwd door zwart en rood gekleurde bergen.

Hoe uniek is het eiland Arakamchechen, met een toendra vol mossen en kruiden. Bij Yttigran spotten we bultruggen en een spuitende dwergvinvis, op het eiland staan walvisribben overeind als sjamanistisch heiligdom van de Inuit. Iedere wandeltocht, na de zoveelste natte landing met de zodiac, is verbluffend : Gravilla oogt als een Arctische tuin van Eden. In de vallei Anastasia bloeien dwergrododendrons en in Desneva wemelt een troep walrussen op het strand : een primitief tafereel, een hoogtepunt in een woest land. Zoveel ervaringen en Kamtsjatka moet nog beginnen !

Het schip is als een burcht in vijandige decors uit Tolkiens Lord of the Rings. L’Austral is een stek van comfort, hoffelijke crew en verfijnde maaltijden. Ook wie leest in de bibliotheek, in de hammam ledematen ontspant, een voordracht volgt of een dutje doet, merkt dat het schip vertraagt en rondjes vaart. Iets is op til ! De boodschap galmt van de brug : “Orka’s gespot !” Al vlug kijkt iedereen naar de killer whales, die feitelijk dolfijnen zijn. Twee reuzen van mannetjes, vier wijfjes en een aantal jongen zijn toe aan hun maaltijd van vis of garnalen. Gekromde rug, witte wenkbrauwvlek, rugvinnen die als violen in een symfonieorkest harmonisch door de golven snijden en de staart die zachtjes verdwijnt : nog een van de hoogtepunten die de cruise heeft beloofd.

DANSENDE KORJAKEN

Een klomp dobbert op de slapende zee. Ankergeratel maant om te ontwaken met zicht op Ostrov Verkhoturova, een onbewoond eiland in een baai groter dan onze Noordzee. Bedekt met varens en mossen staan op het plateau getuigen van leven : wachtershuis en vuurtoren zijn restanten van de tsaristische kolonisering van Kamtsjatka in de zeventiende eeuw. De zon fonkelt herfstig door de dauw en verandert het eiland in een impressionistisch schilderij. Ik geniet een eenzame wandeling.

Aan de overkant, op het vasteland, wonen mensen. Een vaargeul leidt naar Tymlat met minder dan vijfhonderd zielen. De ontvangst bij de Korjaken is feestelijk : terwijl drums roffelen en traditioneel geklede inwoners dansen, van meisjes en stoere jongens tot gerimpelde vrouwtjes, krijg ik grashalmen om in het houtvuur te werpen : ik ben welkom. Houten huizen met moestuintjes, het gemeentehuis met Russische vlag boven hamer en sikkel, een berg steenkool die het dorp door de winter helpt. Op tafel ligt eentonig leven : ik proef gerookte zalm, nip van een bessensaus met vis en zeehondenvet, drink een glaasje wodka en koop een pot rode kaviaar. “Cheap,” zegt Sergej, “kost in Moskou honderd euro.” In een hut drinken drie vrouwen zich lazarus, husky’s snuffelen, mannen met brommers rijden rond. Jong en oud zingt en danst, soms monotoon, vaak sierlijk en vrolijk. Ze dansen de meeuw, ze dansen de golven, ze dansen het vuur en de liefde, ze dansen het sneeuwhoen en de walvis, ze dansen hun leven en ze dansen Kamtsjatka. Nog komt hier één keer per jaar een schip als het onze, maar voor hen is dat het begin van een onbekend leven dat oude tradities zal wegvagen.

HET GRAF VAN BERING

De omweg is noodzakelijk : driehonderd kilometer over de Beringzee. Noodzakelijk, want op de helling van Beringeiland staan grafstenen voor acht teruggevonden lichamen van veertien scheepslui. Een van hen is Vitus Bering, die hier na omzwervingen langs de boorden van de oceaan, van Kamtsjatka tot Alaska en de Aleoeten, op 8 december 1741 het leven liet, uitgeteerd door ondervoeding, scheurbuik en een gebarsten appendicitis. Het eiland met poolvossen en rendieren is deel van de Commander Islands, zo genoemd als eerbetoon aan de ontdekkingsreiziger. “America is now closer than Kamchatka“, grapt Sergej.

De tijd van het jaar is mild en behalve de kruisen is er niets dan woeste natuur. Het eiland is Russisch, maar ook de meest westelijke uitloper van de Aleoeten, een archipel die de Beringzee scheidt van de Stille Oceaan. Op de kaap van Severo Zapadnyi wemelt het van noordelijke zeeberen en Stellerzeeleeuwen, titanen van een ton die wachten op de komst van de wijfjes, die in open zee verblijven tot hun instinct hen naar de stranden jaagt om te paren. De mannetjes slijten de tijd met slapen, brullen en vechten met hitsige concurrenten. De zeeleeuwen zijn genoemd naar Georg Wilhelm Steller, de Duitse bioloog die tijdens de tweede expeditie van Bering planten en dieren een wetenschappelijke naam heeft gegeven.

ONVATBAAR UNIVERSUM

Zeeotters wijzen de weg naar Nikolskoye, een dorp van Aleoeten die met kajakken leefden van de vangst op walvissen, robben en zeeleeuwen. Aan zee staat een buste van Bering, voor het cultureel centrum domineert ouwe knar Lenin het plein. In het museum leidt Natalya me in moeizaam Engels door geschiedenis en natuur van de Komandorsky eilanden. Op een muurschildering herken ik de baai waar Bering is gestorven. Foto’s uit 1921 tonen ontgraving en herbegraving van de kapitein en zijn gezellen. Een paleontoloog kijkt naar Berings schedel, waarnaar buste en portret zijn gevormd. Sjamanistische voorwerpen, opgezette vogels en het skelet van een uitgeroeide zeekoe. Ook dit dier draagt de toevoeging ‘Steller’ in zijn naam, hij heeft het beest nog levend gespot. Zo valt in deze woeste natuur beetje bij beetje alles in zijn plooi en krijgen reis, dieren, natuur, mensen en geschiedenis een magische samenhang.

Overweldigend is Kaap Yuzhnyy op het naburige eiland Mednyy, in het Nationaal Park van de Aleoeten. We komen niet voor niets : naarmate de zodiac de falaise nadert, steken almaar meer oorrobben hun kop boven water. Het is een spektakel uit de duizend. In onrustig water, meermaals krijg ik een koude douche over me heen, schenken de robben ons een ballet van nieuwsgierige koppen, blaffende en krijsende wijfjes – de mannetjes zijn op zee in afwachting van het paringsritueel – van spelende en tollende lijfjes, zwart en glad, van elegante dieren die hun rug krommen, uit het water schieten en in een perfecte boog onderduiken. Ze zijn overal rond de boot. We kijken oog in oog : daar krijg ik niet genoeg van. L’Austral is hier voor het eerst, voor de kaap voltrekt zich de apotheose van de reis. Dit heb ik nooit beleefd : een woeste kosmos waarin het leven voor mij onmogelijk maar voor de robben gewoon is, een primaire en brutale wereld van Arctische enigma’s, die in deze wateren een onverklaarbaar antwoord vinden. Boven mijn hoofd cirkelen drieteenmeeuwen, endemische exemplaren met rode poten. Op rotsen roesten roodmaskeraalscholvers. En duizenden ogen staren naar mensen in rode jassen, die niet willen vertrekken, maar afscheid moeten nemen van dit overweldigende hoogtepunt op een reis, die alleen bestaat uit verbluffende ervaringen.

AREND EN BEER

Laysanalbatrossen begeleiden het schip als sierlijke wachters naar de kust van Kamtsjatka. Esthetische perfectie : met een vleugelspanwijdte van twee meter zweven ze in een sonate van zwart en wit boven de golven. De wind rukt op naar zeven beaufort, met golven van vier meter en meer. Eerst de cocktail du commandant en dan naar bed, want morgen lokt de baai van Kamenistaya in het Nationaal Park Kronotsky. Tussen taigagroene rotsen dondert een waterval, warmwaterbronnen zijn door hoogtij overspoeld. Tijdens een wandeling vliegt een reus voorbij, in dofzwarte kleuren en met onmiskenbare snavel, geel en groot als een hakbijl : mijn eerste Stellers zeearend ! In een boom zit een koppel in dat prachtcontrast van wit en zwart. Dit is veruit de grootste arend op aarde, in zijn verspreidingsgebied beperkt tot Japan, Korea en Kamtsjatka.

Niet eens bekomen van de verwondering roept mijn gezellin “Bruine beer.” Op loopafstand staat hij recht, kijkt naar ons indringers en verdwijnt in het struikgewas. Waw ! Later in de namiddag is de opwinding nog intenser : velduilen, arenden en aan de oever van de Chazmarivier een beer in galop, achterna gezeten door twee welpen. De beren lopen over het strand, passeren op een landtong de Austral, zwemmen door een geul en verdwijnen uit ieders gezichtsveld. Zoveel waarnemingen is een vergrotende trap van een langdurende apotheose.

VUURBERGEN

In de roze ochtend zijn de conische vulkanen bedwelmend mooi. Een abstract schilderij van kleuren, sneeuw en lijnen. De Kronotskaya torent boven de zilveren oceaan, de Kraheninkoya puft als een zwarte schoorsteen en drieduizend meter boven de taiga spuwt de Zhupanovskaya een witte wolk van gas en waterdamp in de hemel. Kamtsjatka is voor alles vulkaanland, een woestenij zonder mensenzielen, die door diezelfde onooglijke wezens een beetje ridicuul tot erfgoed van het mensengeslacht is gebombardeerd. Als oerkrachten het land opstuwen, dopen geologen, avonturiers en marketeers Kamtsjatka tot Vuurland van Azië. Zo immens dat schiereiland ook is, het is niet meer dan een richel, met Japan en de Koerilen, de Aleoeten en de uitlopers van Alaska. Samen vormen ze als Pacific Ring Of Fire de noordgrens van de Pacifische plaat, de bodem waarop de Grote Oceaan rust en die acht centimeter per jaar onder de Euraziatische plaat schuift. Waar tektonische krachten vrijkomen, metamorfoseert het land tot een inferno van vulkanen, fumarolen, geisers en heetwaterbronnen. Kamtsjatka is zo’n toneel van geboorte en destructie, met driehonderd vulkanen waarvan 29 actief zijn.

Wat een ervaring : de sneeuwberg en wij op het kalme water in de rubberboot. We varen over de ondiepe rivier met zandbanken en vaargeulen waar Nicolas, gewapend met gps en satellietbeeld, behendig doorheen slalomt. De zodiac trekt een rood lijntje over het scherm terwijl ik naar dezelfde plassen en geulen kijk : onwaarschijnlijk precies, straks heeft de wereld geen geheimen meer. Herfstkleuren tooien berken, wilgen en olmen. Op het blanke water oogt de reflectie van de vulkaan als vegen van Vincent van Gogh. Prachtig, weids en wild universum. Meeuwen fladderen boven een school vissen, zeehonden rusten op een eiland. Iemand spot twee berensilhouetten. De apotheose overtreft zichzelf. Volwassen zeearenden glijden met zware vleugelslag boven de zodiac, een jonge vogel eet een zalm op een zandbank : Stellers zeearenden zijn de engelen van Kamtsjatka.

En dan, geluidloos want ver en vol ontembare energie, spuit de Zhupanova een nieuwe wolk omhoog, die al vlug groter is dan de vuurberg en uitwaaiert in een silhouet dat in mijn verbeelding verandert in een reusachtige walvis. Ik zit met vijf gezellen en Nicolas in een bestendig bootje, maar verdwijn in het noordelijke niets. Kamtsjatka is de superlatief van de apotheose. De aankomst overmorgen in Petropavlovsk, de hoofdstad die is genoemd naar de apostelen Petrus en Paulus die ook de namen van Berings schepen waren, is dan enkel nog een verwonderd uitroepteken.

DOOR MARK GIELEN & FOTO’S KARINA LAMBERT EN MARK GIELEN

Kamtsjatka is een toneel van geboorte en destructie, met 300 vulkanen waarvan er 29 actief zijn