Als invoegen op de ring je bijna even ingewikkeld lijkt als een Boeing veilig aan de grond zetten, of als je weg zoeken door een onbekende stad zo zenuwslopend is als een commandoactie in oorlogszone, dan heb je het bijna zeker zitten : rijangst. En wat nu ?

Laat ik er maar meteen voor uitkomen : een held in het verkeer ben ik nooit geweest. Op mijn achttiende bij de eerste rijles vaders auto in elkaar rijden, het was geen goed begin. En ook al ben ik nu toch een respectabel aantal jaren in het bezit van een rijbewijs, er zijn nog altijd verkeerssituaties die mijn bloeddruk de hoogte injagen. Tunnels en steile, smalle noodbruggen zoals die op de Antwerpse Singel. Stilvallen op zo’n helling, ik mag er niet aan denken. Brede rotondes zoals Montgomery in Brussel, dat is toch telkens weer erop of eronder. Of drie rijstroken dwarsen om vervolgens op een druk kruispunt linksaf te kunnen slaan. Dat doe ik elke avond bij het naar huis rijden en ik moet er altijd even diep adem voor halen. Ook al omdat het verkeer in sommige medemensen het beest wakker maakt. Ik bedoel maar, invoegen in een file is toch een legitiem verlangen ? Waarom steekt die vent in zijn Koreaan dan zijn middelvinger op als ik hem vragend toelach ? En nee, geen jonge snaak, maar een kalende man op leeftijd.

Bang zijn om te rijden, het is niet iets waar je graag voor uitkomt. In de huidige samenleving behoort autorijden immers tot de basisvaardigheden van een volwassen mens. Iedereen kan het. Of toch niet ? Zo ken ik een behoorlijk aantal journalisten zonder rijbewijs. Ze redden zich met het openbaar vervoer, bedelen om een lift bij collega’s, laten zich aan het station afhalen door de mensen die ze gaan interviewen. Al bij al redelijk tijdrovend ; ik kan ervan meespreken, ik heb het jaren zelf gedaan.

Andere mensen rijden wel, maar met de daver op het lijf. Myriam (24), bijvoorbeeld, die twee keer voor haar praktisch examen zakte voor ze op haar negentiende haar rijbewijs haalde. Maar sindsdien heeft ze nauwelijks gereden, om de doodeenvoudige reden dat ze geen auto had. Nu ze medisch vertegenwoordigster is, beschikt ze over een firmawagen, maar het rijden gaat niet van harte. “Nog altijd heb ik het gevoel dat de auto met mij rijdt in plaats van ik met de auto. Het schakelen gaat stroef en als er ook maar ergens een auto toetert, denk ik al dat ik iets verkeerds doe. Op onbekend terrein gaat het helemaal mis, rijden en tegelijk de weg zoeken, ik word er doodzenuwachtig van. Soms parkeer ik de auto een eind van de plaats van bestemming en ga ik te voet verder, domweg omdat ik bang ben dat ik ter plekke moeilijk zal kunnen parkeren.”

Louis (77) is van de generatie die het rijbewijs nog gewoon op het gemeentehuis kon afhalen, zonder examen te doen. Maar de laatste tijd laat hij de auto zoveel mogelijk thuis. “Op de autosnelweg waag ik me niet meer, bij het invoegen ben ik bang dat ik het niet haal. En als ik naar de stad ga, parkeer ik de auto bij de eindhalte van de tram en ga ik verder met het openbaar vervoer. Met al die wegwerken, de situatie verandert voortdurend en de omleidingen zijn niet altijd duidelijk aangegeven. Het moet allemaal zo snel gaan tegenwoordig en je moet op zoveel dingen tegelijk letten. Als je ook maar even aarzelt, word je op boze blikken of erger onthaald.”

Sinds Denise (45) een aanrijding had, is ze met geen stokken meer achter het stuur te krijgen. Nochtans had ze geen enkele schuld aan het ongeval. Een onoplettende chauffeur verleende geen voorrang en reed haar in de flank. Van de schok raakte ze buiten westen en nog lang daarna had ze last van gezichtsstoornissen en evenwichtsproblemen. Ook nu ze hersteld is, durft ze niet meer te rijden. “Zelfs als passagier ben ik doodnerveus, mijn man wordt gek van mijn schrikachtige reacties. Hoe voorzichtig je zelf ook bent, je kunt altijd het slachtoffer worden van roekeloze chauffeurs, dat is wat me bang maakt.” Dat ze nu minder mobiel is dan vroeger, zit haar wel dwars. “Onlangs vroeg een bejaarde buurvrouw me of ik haar en haar man naar het ziekenhuis kon rijden. Ik vond het erg om hen te moeten teleurstellen, maar ik durfde het echt niet aan.”

Moeilijke gevallen

Hoeveel mensen zijn bang achter het stuur ? Op de Nederlandse website Rijadvies Verkeersopleiding is er sprake van één op de vijf vrouwen en één op de vijftien mannen. Overigens profileren nogal wat Nederlandse rijscholen zich als gespecialiseerd in de begeleiding van mensen met rijangst. Vaak via advertenties waarin uiterst betrouwbaar en geduldig ogende mannen, bij voorkeur met snor en bril, vol zelfvertrouwen uit een autoraampje leunen. In België vind je die specialisatie niet. Zijn de Nederlanders grotere angsthazen dan de Belgen of gewoon betere zakenmannen ? Volgens Didier Tuyttens, commercieel adjunct van rijschool Sanderus in Mechelen, ligt de situatie in Nederland gewoon anders. “Ons systeem van rijopleiding met vrije begeleiding bestaat in Nederland niet. Daar komt elke aspirant-chauffeur op de rijschool terecht, vandaar ook de grotere differentiatie.”

Tuyttens, zelf jarenlang rij-instructeur, schat dat ongeveer de helft van de mensen die zich bij de rijschool aanbieden tot de ‘moeilijkere gevallen’ gerekend kan worden, en dat tien procent met een meer dan normale angst in het verkeer te kampen heeft. “Pas op, met ‘moeilijke gevallen’ bedoel ik niet dat er iets fundamenteel mis is met die mensen, ze hebben gewoon meer tijd nodig om te leren autorijden. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn : ofwel gaat het om al wat oudere mensen of is er een voorgeschiedenis die de aspirant-chauffeurs parten speelt. Een klassiek geval is de kwaaie vader die met zijn dochter de rijschool binnenstapt : ‘Hier, leren jullie haar maar rijden, want mij lukt het niet en straks rijdt ze mijn auto nog kapot.’ Vaak gaat het dan om een ongeduldig type dat het in zijn beroepsleven gewend is om zijn orders prompt uitgevoerd te zien en die maar niet begrijpt dat zijn dochter het autorijden niet meteen onder de knie heeft. Voor zo’n kind is het dan al een opluchting dat ze bij de rijschool in een auto met dubbele besturing terechtkomt, waarin de instructeur op tijd kan ingrijpen en er niets fout kan gaan. En verder is het dan een kwestie om haar verloren zelfvertrouwen te herstellen, door haar aan te moedigen en te prijzen om wat ze wél al kan in plaats van haar alleen maar uit te foeteren.”

Nog andere factoren kunnen bijdragen tot onzekerheid in het verkeer. Tuyttens : “Waar wij nu mee geconfronteerd worden, is een hele generatie achttienjarigen die nooit of nauwelijks gefietst hebben. De ouders vinden dat te gevaarlijk, in de buurt van de school is het te druk, fietsen worden vaak gestolen. Maar wie nooit als fietser of bromfietser aan het verkeer deelgenomen heeft, mist verkeersinzicht en heeft in de auto ook niet de reflex om voortdurend zachtjes bij te sturen. Je merkt dat meteen : jonge mensen die zich krampachtig vastklampen aan het stuur en er een harde ruk aan geven als de auto enigszins afwijkt.”

Botsende karakters

Mensen die na een ongeval bang zijn om te rijden, vereisen een aparte aanpak. “Soms is op het nippertje aan een ongeval ontsnappen al voldoende om geweldig te schrikken. Ik denk nu aan een jonge vrouw die in de periode dat ze leerde rijden een ongeval meemaakte. Ze zat niet eens zelf achter het stuur, ze reed gewoon met iemand mee. Maar de schrik die ze toen opdeed, was genoeg om haar te doen besluiten de rijopleiding te staken. Toen ze zich jaren later opnieuw aanmeldde, zei ze heel bang te zijn. Qua manoeuvres op het terrein ging dat eigenlijk vlot, maar op de weg was ze inderdaad heel onzeker. Typisch het soort chauffeur dat zelf geen initiatief durft te nemen en zich het liefst achter de voorligger verstopt. Je kunt nu denken : hij spreekt voor zijn eigen winkel, maar ook in zo’n geval is de dubbele besturing een geruststelling. Zelfs bij een paniekreactie van de leerling-chauffeur kan er niets fout gaan. Waar het dan verder op aankomt, is de situatie van het ongeluk samen te analyseren : wat is er toen misgelopen, had de chauffeur op de situatie kunnen anticiperen, hoe had het ongeval eventueel vermeden kunnen worden ? Gebeurde het ongeluk bij het invoegen op een autosnelweg of op een drukke rotonde, dan spreekt het vanzelf dat je dat soort situaties in eerste instantie vermijdt. Je confronteert de aspirant-chauffeur er pas mee als hij of zij de schrik overwonnen heeft en er klaar voor is.”

Hebben vrouwen meer last van angst in het verkeer dan mannen ? Tuyttens : “Dat zou ik niet durven beweren. Kijk, wij hebben hier natuurlijk het meest met achttienjarigen te maken en dan zie je wel dat de jongens gemakkelijker overmoedig zijn en denken dat ze het allemaal beter kunnen. Meisjes aanvaarden gemakkelijker gezag : jij bent de gediplomeerde instructeur, je zult dus wel weten waarover je het hebt. Anderzijds : jonge vrouwen van 28, 30 die nog leren rijden, dat is geen uitzondering. Hun man of vriend speelde altijd chauffeur, ze hadden geen eigen auto. Maar als een man pas op die leeftijd leert rijden, dan is er meestal iets aan de hand. Angst of een totaal gebrek aan voeling met het fenomeen auto. Er zijn ook mensen met coördinatieproblemen of een gebrek aan ruimtelijk inzicht. Zo leerde ik ooit een man van een eind in de veertig rijden. Hoog opgeleid, aangename persoonlijkheid, maar niet de minste belangstelling voor mechaniek. Of de motor voor of achter in de auto zat, hij zou het bij wijze van spreken niet geweten hebben. Tja, dan duurt het natuurlijk wat langer voor zo iemand het rijden onder de knie heeft, ook al omdat men zich op die leeftijd meer bewust is van de gevaren op de weg. Maar uiteindelijk heb je aan dat soort leerlingen de beste herinneringen. Je zou het een soort roeping kunnen noemen, rijschoolinstructeur. Als je geen geduld hebt, dan hou je het na een paar maanden wel voor bekeken. En een zogenaamd moeilijk geval leren autorijden geeft veel meer voldoening dan bijvoorbeeld een boerenzoon die van jongs af aan met de tractor gereden heeft en die je eigenlijk niets meer kunt bijbrengen.”

Verkeersagressie, tien jaar geleden bestond het woord niet eens. Maar wordt er tegenwoordig aandacht aan besteed tijdens de rijopleiding ? Tuyttens : “Instructeurs uit de hele sector hebben daar bijscholing voor gevolgd. Op sommige chauffeurs werkt een rijschoolwagen als een rode lap op een stier. Die zijn vergeten dat ze zelf ooit een beginneling waren, worden kwaad als een leerling naar hun zin te traag rijdt, halen dan bijvoorbeeld heel kort in en gaan pal voor de leswagen rijden, waardoor ze de aspirant-chauffeur de stuipen op het lijf jagen. Het eerste wat wij onze leerlingen bijbrengen, is : laat je niet opjutten. En agressie nooit met agressie beantwoorden, want zo maak je het alleen maar erger. Beter de sukkelaar uithangen dan een pak slaag riskeren. Als onverlaten tijdens een file op de pechstrook rijden, kun je alleen maar hopen dat de politie hen onderschept. Door de pechstrook te blokkeren bega je zelf een overtreding.”

Te oud ?

Vormen bejaarde chauffeurs een gevaar op de weg ? “Dat gebeurt eigenlijk heel zelden, om de eenvoudige reden dat die mensen vanzelf defensief gaan rijden en meestal niet in de spits of ’s nachts. Anderzijds komt het heel weinig voor dat bejaarden uit eigen beweging om medische redenen hun rijbewijs inleveren bij de gemeente. Artsen zijn nochtans verplicht een patiënt erop te wijzen dat hij niet meer geschikt is om aan het verkeer deel te nemen. En wat de meeste mensen al lang vergeten zijn, is dat ze bij ontvangst van hun rijbewijs een papier tekenden waarin ze verklaren dat hun gezondheidstoestand hen in staat stelt deel te nemen aan het verkeer. Er kan zich dus een probleem voordoen als een bejaarde een ongeval heeft en de verzekering twijfels heeft over de rijgeschiktheid. Maar hoe ook denk ik dat het verkeerd zou zijn mensen te dwingen om op een bepaalde leeftijd hun rijbewijs in te leveren. Dat ligt bij iedereen anders. Wel een goed idee zijn de Mobi+-opfriscursussen voor 55-plussers die door de Vlaamse Stichting Verkeerskunde en de Federatie van beroepsautorijscholen van België in een zeventigtal gemeenten worden ingericht. Niet alleen de kennis van de verkeersregels wordt opgefrist, er is ook aandacht voor bekende lokale verkeersknelpunten.”

Leeftijd hoeft overigens geen belemmering te zijn om te leren rijden. “Een klassiek geval is de dame van in de zestig die weduwe geworden is. Die auto staat daar maar in de garage en sinds de dood van haar man heeft ze een mobiliteitsprobleem. Want ze wil bij de kinderen op bezoek en er is niet altijd een bus of trein als ze die nodig heeft. Met zulke mensen moet je open kaart spelen. Ja, ze kunnen nog leren rijden, maar het gaat hen veel geld kosten. Uit ervaring weten we : het aantal lesuren dat je nodig hebt om te leren rijden is gelijk aan je leeftijd. Iemand van 62 jaar zal dus ongeveer 62 lesuren nodig hebben. Meestal maken we de afspraak : na vijf keer twee lesuren stoppen we om de vorderingen te evalueren. En dan is het aan de persoon in kwestie om te beslissen of hij of zij verder wil. Ik vergelijk leren autorijden altijd met het snijden van een salami. Bij iemand die al wat ouder of extreem onzeker is, moet je de sneetjes gewoon veel dunner maken.”

Of er ook gevallen zijn waarin de instructeur tot de conclusie komt : deze leerling is zo buitensporig bang, hier eindigt mijn bevoegdheid ? “Het is veeleer zeldzaam, maar in sommige gevallen moet je na een paar lesuren inderdaad vaststellen : dit komt nooit goed, hier schieten mijn kennis en ervaring tekort. Elke instructeur wordt met de jaren een beetje psycholoog, maar als je ziet dat iemand echt in paniek raakt als hij een kruispunt nadert of volledig blokkeert, dan weet je dat die angst veel te diep geankerd is om binnen het kader van een rijles opgelost te worden. Dan moet er een gediplomeerd psycholoog of psychiater aan te pas komen voor de rijopleiding voortgezet kan worden.”invoegen in een file is toch een legitiem verlangen ? Waarom steekt die KALENDE vent dan zijn middelvinger op als ik hem vragend toelach ?

wie ALS JONGERE NAUWELIJKS MET fiets of bromfiets aan het verkeer deelgenomen heeft, mist OOK IN DE AUTO verkeersinzicht.

Door Linda Asselbergs / Illustratie Jean-Michel Meyers