Van een revolutie in de anticonceptie is de pil in 40 jaar tijd geëvolueerd tot een algemeen ingeburgerd, bijna banaal geneesmiddel. Eén op de twee Belgische vrouwen gebruikt ze. Toch roept de pil nog altijd veel vragen op.

Mochten ze nog geen standbeeld hebben, dan zouden ze er dringend een moeten krijgen : Gregory Pincus en John Rock, de vaders van de anticonceptiepil. Uiteraard is contraceptie niet nieuw : sinds het begin der tijden al probeert de mens het aantal kinderen te beperken. Fresco’s uit het oude Egypte tonen mannen met een beschermend hoesje over hun penis. Ook uit Egypte stamt het eerste hormonale anticonceptiemiddel in de vorm van een kegeltje van was en gemalen granaatappels die een natuurlijk oestrogeen bevatten.

De introductie van de pil in de jaren ’60 veroorzaakte een ware omwenteling, niet alleen op medisch maar ook op maatschappelijk gebied. Voor het eerst hadden vrouwen de controle over hun eigen vruchtbaarheid. De seksuele revolutie en vrouwenemancipatie waren niet mogelijk geweest zonder de pil. Zoals de Nederlandse hoogleraar gynaecologie G.J. Kloosterman het ooit uitdrukte : “De pil heeft meer gedaan voor de status van de vrouw dan alle resoluties van de VN samen.”

Maar nu zijn we 40 jaar verder. De pil is nog steeds het meest betrouwbare voorbehoedmiddel, maar onder invloed van nieuwe informatiebronnen (internet, forums, blogs) is er sprake van een mentaliteitsverandering. Tegenstrijdige informatie veroorzaakt onzekerheid : nu eens heet het dat de pil de kans op kanker vergroot, dan weer dat ze beschermend werkt. Raak daar als leek maar eens uit wijs. Bij sommige vrouwen is er sprake van pilmoeheid. Doordat er een constante evolutie is op het gebied van anticonceptie zijn ze ook niet altijd goed geïnformeerd. Reden genoeg voor Bayer om een rondetafelgesprek te organiseren waarbij gynaecologen Dr. Ann Mortier en Dr. Jorj Radikov, huisarts Dr. Sandrine Deckers en psychologe/sexuologe Els Elaut onder het voorzitterschap van professor emeritus gynaecologie Jean-Jacques Amy van de VUB hun visie gaven op de stand van zaken omtrent de pil. Een overzicht van vaak gestelde vragen.

Hoe betrouwbaar is de pil nu eigenlijk ?

De anticonceptiepil heeft een betrouwbaarheidsgraad van 99,5 tot 99,9 %. Dat komt doordat ze op drie verschillende manieren tegen zwangerschap beschermt. De pil voorkomt de eisprong, maakt het slijm in de baarmoederhals zo taai dat de zaadcellen er moeilijk doorheen kunnen en gaat de innesteling van het eitje tegen. De betrouwbaarheid hangt voornamelijk af van de discipline van de slikster. Vooral bij de laaggedoseerde pillen van de nieuwste generatie is het belangrijk dat je ze elke dag omstreeks hetzelfde uur inneemt. Na de pilpauze op tijd met een nieuwe strip beginnen is ook cruciaal. Begin je een dag te laat, dan kan er zich al een follikel gevormd hebben. Bij het begin en het einde van een strip een pil vergeten, is riskanter dan in het midden. Neem je de pil volgens het voorgeschreven schema, dan ben je ook tijdens de stopweek beschermd. Onderzoek wijst uit dat adolescenten over het algemeen minder gedisciplineerd met de pil omspringen dan volwassen vrouwen. Wie seks heeft met wisselende partners kan de pil het best combineren met een condoom, ter bescherming tegen soa’s.

Welke pil is geschikt voor mij ?

De praktijk wijst uit dat jonge meisjes de huisarts of gynaecoloog vaak om dezelfde pil vragen die hun moeder, zus of beste vriendin gebruikt, zonder te informeren of die echt wel de beste is voor hun lichaam of behoeften. Anderzijds blijken nogal wat vrouwen een hardnekkige, onkritische loyauteit tegenover ‘hun’ pil te koesteren die maakt dat ze niet gemakkelijk van pil veranderen – ook al hebben ze last van migraine in de pilvrije periode, of doorbraakbloedingen. Jammer, want tegenwoordig is er op de Belgische markt een zeer gevarieerd aanbod aan pillen met specifieke eigenschappen zodat veel problemen opgelost kunnen worden door op een andere soort over te schakelen. Sommige piltypes komen onder een andere naam bij verschillende merken voor, andere zijn uniek. Er zijn hoog- en laaggedoseerde pillen (van 50 tot 15 microgram oestrogeen), éénfasepillen (elk tabletje in de strip bevat dezelfde dosis oestrogeen en progestageen) en meerfasepillen (de strip bevat tabletten met verschillende hoeveelheden oestrogeen en progestageen die in een strikte volgorde moeten ingenomen worden). De minipil bevat enkel een beperkte hoeveelheid progestageen, geen oestrogeen en wordt elke dag ingenomen, zonder stopweek. Sommige pillen hebben als bonus dat ze de kans op hoofdpijn verminderen, vochtretentie tegengaan of helpen tegen acne en vet haar. In veel gevallen geven die toegevoegde waarden van comfort of van eerder esthetische aard de doorslag bij de keuze voor een bepaalde pil. Vrouwen zijn dan ook bereid er iets meer voor te betalen.

Wat zijn de bijkomende voordelen van de pil ?

Dankzij een betrouwbare anticonceptie kunnen jongeren hun seksualiteit tegenwoordig zonder angst beleven. De meeste jonge meisjes hebben al lang geen gêne meer om aan huisarts of gynaecoloog de pil te vragen. Meestal hebben ze de kwestie al besproken met hun ouders en gaat moeder (en de laatste tijd ook steeds vaker vader) de eerste keer mee naar de dokter. Alleen bij allochtonen bestaan er soms nog reserves tegenover de pil.

Pilgebruiksters hebben vaak minder pijnlijke of overvloedige menstruaties. Ook dat kan voor jonge meisjes een reden zijn om met de pil te starten, een excuus dat ze wel eens gebruiken als ze hun ouders niet durven meedelen dat ze seksueel actief zijn. Wie de pil neemt, kan de menstruatie uitstellen, wat handig is bij examens, op reis of bij sportwedstrijden. Een veel minder bekend voordeel is dat de pil de latere vruchtbaarheid vrijwaart doordat de slijmprop die in de baarmoederhals gevormd wordt mogelijke infecties van de eierstokken verhindert.

Voor wie is de pil niet geschikt ?

Hoewel de huidige laaggedoseerde pillen zeer veilig zijn, zijn er toch een aantal tegenindicaties. Je kunt de pil beter niet nemen als je:

Ouder bent dan 35 en rookt.

Veel overgewicht hebt.

Een familiale voorgeschiedenis hebt van hoge bloeddruk, hartproblemen, beroerte, trombose, ernstige leverproblemen.

Een depressie hebt die medisch behandeld wordt.

De volgende maand een ernstige operatie moet ondergaan.

Heeft de pil invloed op het libido ?

Onderzoek wijst uit dat vrouwen soms stoppen met de pil omwille van een verminderd libido. Er bestaat nochtans geen afdoend wetenschappelijk bewijs van de invloed van pilgebruik op het libido. Relationele of seksuele omstandigheden kunnen een rol spelen. Zo blijkt dat vrouwen met een negatieve seksuele beleving in geval van bijwerkingen sneller stoppen met de pil dan vrouwen die een positief oordeel hebben over de kwaliteit van hun seksleven. Overschakelen op een pil met een andere hormonale samenstelling kan een oplossing bieden.

Geeft de pil meer of minder kans op kanker ?

Dit zijn de feiten : wie meer dan 5 jaar aan een stuk de pil neemt, heeft tot 50 procent minder kans om baarmoeder- en eierstokkanker te ontwikkelen. Bovendien blijft dit heilzaam effect doorwerken tot 12 à 15 jaar nadat je gestopt bent met de pil. Hiertegenover staat een lichte verhoging van de kans op baarmoederhalskanker. De studies over de relatie tussen hormonale anticonceptie en borstkanker blijven controversieel. Sommige wijzen op een lichte verhoging van het risico op borstkanker, maar dat effect zou 4 à 5 jaar na het stoppen met de pil verdwijnen.

Hoe zit het met het risico op trombose ?

Zo’n 10 jaar geleden was er grote opschudding doordat een aantal studies aantoonden dat pilgebruiksters een verhoogde kans hebben op trombose, een aandoening die bloedklonters in de bloedvaten veroorzaakt. Die risico’s blijken bij pilgebruik inderdaad iets hoger te liggen, maar ze zijn nog steeds minimaal (0,01 tot 0,04 %). Ter vergelijking : zwangerschap geeft paradoxaal genoeg een hogere kans op trombose dan de pil. Als je ouder dan 35 bent en rookt, dan geven de artsen wel het dringende advies te stoppen met roken of met de pil. De combinatie kan namelijk leiden tot hart- en vaatziekten.

Wat zijn de alternatieven voor de pil ?

Naast de pil zijn er tegenwoordig nog een aantal betrouwbare voorbehoedmiddelen die allemaal hun voor- en nadelen hebben:

De prikpil. Een injectie om de drie maanden met een vrouwelijk hormoon.

De anticonceptiepleister of patch. Geeft via de huid een constante, lage dosis hormonen vrij. Is niet geschikt voor vrouwen met een BMI hoger dan 27.

Het implantaat. Het kleine, dunne plastic staafje met enkel progestageen wordt door de arts na plaatselijke verdoving aan de binnenkant van de bovenarm ingebracht en blijft daar 3 jaar zitten.

Het koperspiraal. Een klein plastic voorwerp in de vorm van een T of een anker dat gedeeltelijk omwonden is met koperdraad of met koperen blokjes. Wordt door de arts in de baarmoeder ingebracht. Kan in principe ook gebruikt worden door jonge meisjes en vrouwen die geen kinderen gehad hebben.

Het hormonaal spiraal. Een klein plastic voorwerp in de vorm van een T dat een vrouwelijk hormoon bevat. Wordt door de arts in de baarmoeder ingebracht. In principe ook geschikt voor jonge meisjes en vrouwen die geen kinderen gehad hebben.

De vaginale ring. Een transparante, soepele ring van ongeveer 5 cm doorsnede die je zelf in de vagina inbrengt en die hormonen afgeeft. Na 21 dagen moet je hem verwijderen en weggooien. Eén week later breng je een nieuwe in. Je kunt de stopweek ook overslaan en na 3 weken meteen een nieuwe ring inbrengen. Deze methode heeft het voordeel dat de hormonen niet langs maag en lever passeren en lager gedoseerd zijn dan in de pil.

Sterilisatie : in principe onomkeerbaar.

Wat is de toekomst van de anticonceptie ?

De mannenpil is niet voor morgen, zoveel is duidelijk. Het is ook maar de vraag of vrouwen de controle over hun vruchtbaarheid aan een man willen overlaten. Nog nooit hebben vrouwen zoveel keuze gehad uit veilige voorbehoedmiddelen met geringe bijwerkingen. Cruciaal is de communicatie tussen vrouwen en hun arts. Er wordt nog voortdurend gewerkt aan de verbetering van efficiëntie en kwaliteit van de pil. Ook worden doeltreffende hormonale alternatieven ontwikkeld. Onlangs werd de 24 + 4 pil op de markt gebracht. Volgens het klassieke innameschema slik je 21 dagen de pil waarna een stopweek van 7 dagen volgt. Bij de nieuwe pil slikken vrouwen 24 actieve pillen, gevolgd door 4 niet-actieve. Daardoor is er minder kans dat ze door vergetelheid te laat aan een nieuwe strip beginnen. Bovendien wordt door het nieuwe innameschema de eisprong langer onderdrukt. Gebruiksters hebben minder last van hormoonschommelingen en van klachten als hoofdpijn, stemmingswisselingen, gespannen borsten en een opgeblazen gevoel. In Amerika zou de 24 + 4 pil nu de meest voorgeschreven pil zijn.

Als de nieuwe generatie pillen goed verdragen wordt dan ligt dat aan de lage hormonendosering en aan het feit dat de gebruikte synthetische hormonen meer op de eigen hormonen lijken. Tegenwoordig spitst de research zich toe op natuurlijke oestrogenen en progestagenen.

Meer info : www.mijnpil.be, www.sensoa.be, www.gezondheidsnet.be

Door Linda Asselbergs Illustratie Arpaïs Du Bois