Er heerst weer diskussie in vrouwenland. Wie in

het begin van de jaren ’90 nog beweerde dat de konservatieve vrouwelijkheid terug zou keren, komt bedrogen uit. En het hekelen van het klaagfeminisme lijkt de nieuwe feministische golf te worden.

ANNA LUYTEN

Het begrip vrouwelijkheid is blijkbaar toe aan een nieuwe definitie. Vorig jaar verscheen in Frankrijk een provokatief boek van Perla Servan-Schreiber. Het draagt de veelbelovende, haast sprookjesachtige titel La féminité. De la liberté au bonheur.

Perla Servan-Schreiber is geen onbekende in de vrouwenwereld. Ze werd als Perla Nanan in 1943 in Marokko geboren uit een grote joodse familie. In 1966 verhuisde ze naar Frankrijk. Na haar studies rechten wilde ze geneeskunde studeren. Ze kwam bij het vrouwenmagazine Elle terecht. En in 1968 op de redaktie van Marie Claire, waar ze later publiciteitsverantwoordelijke werd. Daar ontdekte ze het feminisme. Na haar huwelijk in 1989 met Jean-Louis Servan-Schreiber, besloot ze zich alleen aan haar huwelijksgeluk te wijden en haar tijd thuis in plaats van op kantoor door te brengen. Samen met haar man, die tot voor kort voorzitter was van de Franse persgroep Expansion, schreef ze Métier de patron, een boek over het leven van patroons. “Ik vond alleen mannen die ik kon interviewen”, zegt ze. “De vrouwen die aan gerenommeerde scholen afgestudeerd waren, hadden allemaal voor hun familieleven gekozen. Ik besloot toen om mij toe te leggen op het begrijpen van het lot en de toekomst van vrouwen, hun levenskeuzes, en hun grote verantwoordelijkheden ten opzichte van de wetenschap, hun werk en hun relatie. “

In La féminité wilde Perla Servan-Schreiber vooral afstand doen van wat ze het feministisch absolutisme noemt. Met haar stellingen lijkt ze wat zij herbergt onder de verraderlijke term “de vrouwelijke identiteit” te stileren op een wel erg oude leest. Een lofzang op de vrouw, maar gekomponeerd op een afgezaagde melodie. Perla Servan-Schreiber pleit voor het opnieuw invoeren van “de vrouwelijke waarden”. Benoemen of veralgemenen doet ze die niet. “In de gelijkheid moeten we weer oog krijgen voor de verschillen tussen man en vrouw. En precies ons verschil met mannen uitbuiten. We moeten er ons voordeel uithalen. ” Het klinkt als een ijl pamflet van een salonfeministe. En wat is een mens met een lofzang op slechts de helft van de bevolking ?

Perla Servan-Schreiber woont in een weids appartement in het hartje van Parijs. Vredig zit ze in haar witte sofa. De benen over elkaar geslagen. De salon is wit. De bloemen zijn wit. Het tapijt is wit. Het schortje van het dienstmeisje is wit.

“Toen ik dit boek schreef, had ik voortdurend de jongeren in mijn achterhoofd”, zegt ze. “De jongens verlaten zich tegenwoordig op de meisjes. En ik dacht natuurlijk aan de meervoudige vrouw, de vrouw die is als een mozaïek, die alle rollen in zich verzoent. “

Waarom een boek over de vrouwelijkheid ? “Wij hebben veel geluk dat we in deze tijd leven, dat we nu, in een westers geïndustrializeerd land een vrouw kunnen zijn. Wij hebben de kans om te genieten van een nooit geziene vrijheid. Ik wilde aantonen waarom dat zo een groot geluk is. “

Uit het recent verschenen Human Development Report van de Verenigde Naties blijkt dat 70 % van de armen en twee derden van de analfabeten in de wereld vrouwen zijn. In geen enkel land ter wereld hebben vrouwen een even hoog welvaartspeil als mannen. Ook in het Westen, bij ons, dreigt armoede te feminizeren.

Perla Servan-Schreiber wou een persoonlijke getuigenis koppelen aan haar visie op het bloeiend vrouwenrijk. “Ik schreef het boek op mijn vijftigste. In vijftig jaar tijd heb ik de meest formidabele revolutie gezien. Wat is anticonceptie anders ? Mijn moeder heeft nooit van die vrijheid kunnen genieten. Wij hebben veel meer autonomie gekregen. Een vrouw kan in principe iedere job uitoefenen die ze maar wil. Meer zelfs, ze kan nu gewoon kiezen welk leven ze leidt. Ze kan haar carrière laten doorwegen of opteren voor een familiaal leven. Ik ben ervan overtuigd dat we een duidelijke keuze moeten maken. We kunnen niet alles goed doen. Dat is utopisch. Dat zouden we nu toch al lang mogen weten. Maar ik voel dat er op termijn wel een nieuw soort begrip groeit tussen mannen en vrouwen. Ook mannen beginnen het evenwicht van hun privé-leven te beschermen. Ik eis een maatschappij waar men vrouwelijke waarden naast mannelijke waarden plaatst. Ik geloof ook dat vrouwen toekomst hebben in het politieke leven, op voorwaarde dat ze zich niet te veel aanpassen aan de mannen. “

Zij plaatst zich tegenover het feminisme van wat men eerste en tweede golf noemt. “Feminisme en vrouwelijkheid werden door deze bewegingen als twee tegengestelden gezien”, zegt ze. “Ik ervaar mijn vrouwelijkheid juist als emancipatorisch. Als een wapen. Al vijfentwintig jaar wordt er op een miserabele manier over vrouwen gesproken. Vrouwen als Simone de Beauvoir zijn in historisch opzicht nodig geweest, dat ontken ik niet, maar ze hebben van onze vrouwelijkheid een zondebok gemaakt. Het is een verschrikkelijk discours geworden dat zwaar begint te wegen. Vrouwen moeten zich niet meer beklagen. Ze moeten dingen doen, zonder dat mannelijk model te willen kopiëren. Om ons te bevrijden, moeten we vertrekken vanuit onze vrouwelijkheid. “

Soms wordt Perla Servan-Schreiber erg prozaïsch. Zo schrijft ze aan het begin van haar boek dat de vrouwelijkheid van een vrouw rijp wordt en groeit in het voldoen aan het verlangen van de geliefde man. Liefde is een prachtig ding en verlangen zeker, maar dat dit denken bijdraagt tot een emancipatorisch rijpingsproces van mannelijkheid en vrouwelijkheid lijkt moeilijk. Ze neemt me moederlijk bij de arm en zegt : “Ach, u bent nog jong. Maar is het ook niet zo dat vele jonge vrouwen die hun moeder geprangd zagen leven tussen job en huis, weigeren van zichzelf te vervreemden door alleen voor hun werk te kiezen ? Gaan ze niet op zoek naar een groter evenwicht tussen hun privé- en hun familiaal leven ? Wij hebben de taak om vanuit onze vrouwelijkheid een nieuwe wereld te konstrueren. Het oude feministische discours was noodzakelijk om vrouwen bewust te maken van het feit dat ze hun leven op een andere manier konden indelen. Maar wat dat feminisme onder een ‘andere’ levensvorm verstaat, dáár ga ik niet mee akkoord. We moeten nu volledig als vrouw leven. Dat is iets waartoe we nooit eerder de kans kregen. “

Volledig als vrouw leven, lijkt een vaag begrip. “Ja, iedereen moet dat voor zichzelf uitmaken. We moeten streven naar een vrouwelijkheid die alle voorgeschreven modellen overschrijdt. Ik pleit niet voor het terugschroeven van alle sociale verworvenheden die de vrouw heeft bevochten. Ik pleit niet voor de ouderwetse vrouwelijkheid van vijftig jaar terug, wel voor een meer evenwichtige. Ik vind dat vrouwelijkheid een rijkdom is. Dankzij de mogelijkheden die jonge vrouwen hebben gekregen (contraceptie, studie, werkgelegenheid, financiële draagkracht), kunnen zij een nieuwe vorm van vrouwelijkheid uitdenken. Maar ze moeten hun levensmodel niet enten op mannelijke paradigma’s. Ze moeten het zelf uitvinden. “

“Het vrouwelijke zal de komende jaren steeds belangrijker worden. Kijk naar de managementtechnieken. Het is niet meer de snelheid en de konkurrentie die in de zakenwereld winnen, wel de intuïtie en het kunnen funktioneren op verschillende gebieden tegelijkertijd. Men begint af te stappen vanhiërarchische strukturen. En hiërarchie is mannelijk. “

“Die feminiene realiteit bestaat dus al”, zegt Perla Servan-Schreiber. “Ik wil aanraden ze niet te begraven. We moeten ze gebruiken om onszelf te kunnen zijn. Vrouwen hebben de jongste jaren te veel toegevingen gedaan. Ze moesten goed zijn in alles : thuis, op het werk, in de liefde. Hun zogenaamde nieuwe vrijheid is ook een slavernij geworden. ” Een pasklaar antwoord kan ze niet geven op de vraag hoe te ontkomen aan de slaagdrang van vrouwen. Voor vele vrouwen is dat bovendien niet eens een drang, maar pure noodzaak om te overleven. “Tja”, zegt ze. “Het moeilijkste wat er bestaat, is onszelf te worden. Daarom weiger ik ook in mijn boek modellen voor te schrijven. Ik ben vertrokken vanuit mijn leven. Ik wilde het begrip liefde en toewijding een nieuwe plaats geven binnen de emancipatiestrijd. Maar ik weiger een silhouet te tekenen van de nieuwe vrouw. Er bestaan zoveel vrouwelijkheden als er vrouwen bestaan. “

Toch doet ze in haar werk een poging tot definiëring van het vrouwelijke : “Het is een levenskunst. Het is dat wat streeft naar wijsheid, iets wat samenhangt met liefde, wat rekening houdt met het lot van de anderen. ” Voor mij is dat menselijkheid. Ze klakt met haar tong tegen haar verhemelte. Schudt haar hoofd. “Ik pleit niet voor de onderdanige vrouw die haar man bedient en voor de kinderen zorgt. Maar als iemand dat model vandaag wil kiezen, moet dat kunnen. Dat is de nieuwe vrijheid. “

Ze wil met haar boek vrouwen wakker schudden, zegt ze. Maar het is wel een kwestie van mogelijkheden. Is ze niet al te elitair ? In vele sociale milieus is men aan veel meer gebonden dan aan vrijheid. Perla Servan-Schreiber : “Ik zeg niet dat geld daarbij onbelangrijk is. Het is evident dat emancipatie makkelijker is in families waar men de kans heeft te studeren. ” En ook arbeid is niet iets dat je al dan niet wil. “Dat weet ik. Zoals ik ook weet dat werkloosheid en aids een groot probleem vormen voor de jongeren van nu. “

Maar ze houdt vol : “Wie werkelijk zijn leven wíl kiezen, kán zijn leven kiezen. Ikzelf ben in mijn leven vertrokken met weinig materiële middelen. Ik weet dat men met weinig kan leven. ” Nu leeft ze in welstand en zegt ze dat ze volledig gelukkig is. “En ieder dag vind ik het model van vrouwelijkheid opnieuw uit. Dat is ook het moeilijke. Ik heb nooit gezegd : ‘Ik wil direktrice van een blad worden. ‘ Het lot heeft mijn leven voor een stuk bepaald. Ik wist dat ik niet wilde trouwen toen ik zestien was. Ik wilde geen kinderen hebben op mijn zeventiende, en ik wilde niet in een kleine Marokkaanse stad leven met een man die me iedere week geld zou geven om mijn boodschappen te doen. Ik wist dat ik dat niet wilde. Vanaf dat moment heb ik mijn energie in iets anders gestoken ; en daarna heeft het leven gedaan wat het met mij wilde doen. “

“Ik heb er nu voor gekozen mij te wijden aan het leven met mijn man. Heel bewust. Ik wil daar tijd voor maken. Ik ben met werken gestopt. Werken is geen doel op zich. Maar ik zal geen enkele vrouw aanraden te stoppen met werken. We moeten zien dat we niet opnieuw in een volledige afhankelijkheid vervallen, en zoveel mogelijk samen met mannen proberen te doen. Samen en niet tegen elkaar werken. Want als vrouwen in één ding heel sterk zijn, dan is het in het creëren van intimiteit. “

De strijd tegen het klaagfeminisme. Perla Servan-Schreiber haalde het aan. Het hekelen van het slachtofferfeminisme lijkt de nieuwste feministische golf te worden. Er wordt weer gedacht over de positie van de vrouw in de samenleving.

De Amerikaanse journaliste Rene Denfeld (27) hekelt in haar The New Victorians – A Young Woman’s Challenge to the Old Feminist Order de oude feministen op hoogst vijandige wijze. Het zijn radikale vrouwenklubs die, zo beschrijft ze in haar boek, een gevaar vormen voor jonge meisjes. Volgens Denfeld willen deze feministen de vrouwen van 1995 terugkatapulteren naar het Victoriaanse tijdperk, er vrouwen vol pudeur van maken, puriteinse maagden die bang zijn voor seks, die iedere man als een potentiële verkrachter zien. En wat haar vooral zorgen baart, is de manier waarop dit radikale feminisme vrouwen ertoe aanzet zich op te sluiten in een vrouwenwereld waar intuïtie en kloekgevoel en zorgzaamheid hoogtij vieren. Volgens Denfeld moeten vrouwen zich zoveel mogelijk verspreiden over verschillende aktieterreinen. En zich vooral bezighouden met het vechten voor gelijke rechten. Samen met mannen. Want wie zegt dat mannen geen baat hebben bij crèches ?

Ook Naomi Wolf pleit in haar jongste boek Aan de slag. Een aanzet tot de derde feministische golf voor het verlaten van de weg van het slachtoffer- of klaagfeminisme. Aan de slag is de vertaling van het in 1993 verschenen Fire with Fire. De breuk met de vrouwenbeweging moet weer gelijmd worden, stelt Wolf. Ze pleit niet voor vrouwelijkheid, maar voor menselijkheid. Vrouwen hebben recht op dezelfde dingen als hun mannelijke kollega’s. Ze hebben ook recht op macht. En dat impliceert het opbouwen van vrouwelijke machtsstrukturen : netwerken, vrouwelijke leermeesters en mentoren, en niet te vergeten : kapitaal. Als psychologische strategie, aan het eind van het boek, raadt ze aan : “Grijp iedere kans om de strijd voor gelijkheid sexy en grappig te maken. “

En in Nederland pleit Malou van Hintum in haar omstreden boekje Macha ! Macha ! voor het “doen”, en zet ze wat zij klaagfeministen noemt aan de kant. Ze volgt zelfs de visie van de vijftigjarige Perla Servan-Schreiber als ze zegt : “Klagen dat je niet alle rollen in je leven op één en hetzelfde moment perfekt kunt spelen (moeder, echtgenote, werkneemster), is klagen over een luxeprobleem. “

Over vrouwelijkheid zal waarschijnlijk nooit het laatste woord gezegd zijn. Net zomin als over mannelijkheid. De nieuwste trend heeft in modeland trouwens ook al een naam. Samen met het doe-feminisme verschijnen in het straatbeeld de ondeugende maagden. Onder bloemetjesjurken worden bottines gedragen. “Give our daughters room for the ‘bad girl’ to survive”, zo opperde Naomi Wolf al.

Het vrouwelijke” blijkt ook steeds diffuser te worden. Naarmate vrouwen meer zelfbewust worden, worden ze minder gevoelig voor modetrends. Uit een Europees onderzoek naar de vraag wat vrouwen nu eigenlijk willen, dit jaar gepubliceerd door het consultantbureau Faces International, blijkt bijvoorbeeld dat de helft van de Britse vrouwen er liefst heel gewoon uitziet. En dat steeds meer vrouwen het haten uit winkelen te gaan.

De nieuwste trend, zo schrijven trendwatchers, is trouwens precies die zelfbewuste look van vrouwen die ongevoelig zijn voor mode. De Tomboy-vrouw is zelfstandig, koppig, ondernemend en pittig, en lapt konventies aan haar laars. “Pippi Langkous, Barbie en Lolita, drie prototypes van meisjes, wonen al lang niet meer in Fantasyland. Ze zijn in een commerciële beeldenstrijd terechtgekomen die door mode en reklamemakers wordt gevoerd, ” schreef Dorien Pessers onlangs nog in de Volkskrant.

De Tomboy-vrouw blijkt haar belichaming te krijgen in de Tank Girl. Tank Girl is een Britse cult-stripfiguur van Jamie Hewlett en Andy Martin. De strip is zo’n zeven jaar oud, maar werd zo populair dat hij nu in Hollywood een plaats heeft gekregen. Tank Girl is een meisje van de nieuwste dressed for success-generatie : kaalgeschoren hoofd, een geverfde lok, tatoeages, motorlaarzen, gescheurde kleren. Alles wat ze bijeen heeft kunnen scharrelen. Ze laat zich door niemand de les spellen. Ze vecht graag omdat dat haar missie is. Ze rookt, ze geniet, ze drinkt. Een meisje van de nieuwste soort, een nieuwe invulling van het begrip vrouwelijkheid. Boeren laten als glamour. Een vrouw die aantrekkelijk en toch een beetje gemeen is. Onverschrokken. En ze klaagt nooit.

Perla Servan-Scheiber, La feminité. De la liberté au bonheur. Parijs, Stock, 1994.

Rene Denfeld, The New Victorians – A Young Woman’s Challenge to the Old Feminist Order. New York, Warner Books, 1994.

Naomi Wolf, Aan de slag. Een aanzet tot de derde feministische golf. Vertaald door Carolien Schamhardt. Amsterdam, Forum, 1995.

Malou van Hintum, Macha ! Macha ! Een afrekening met het klaagfeminisme. Amsterdam, Nijgh en Van Ditmar, 1995.

Grijp iedere kans omde strijd voor gelijkheidsexy en grappig te maken.(Naomi Wolf)

Perla Servan-Schreiber :”Ik ervaar mijn vrouwelijkheidals een wapen. “