Ze mag dan de goeroe van de kwetsbaarheid zijn, of de peetmoeder van de moed zo u wilt, de Amerikaanse professor Brené Brown kijkt ook graag in de eigen, feilbare boezem. “We moeten eerst genoeg inzicht in onze eigen duisternis hebben om die bij anderen te zien”, vertelt ze in een exclusief interview.

Het probleem met heel wat psychologie-, management- en zelfhulpboeken is dat ze alles te rooskleurig voorstellen om geloofwaardig te zijn. Meestal zijn ze geschreven door therapeuten of consultants die enkel cases uit hun eigen praktijk opdissen om de mooie theorieën te onderstutten. Zo niet Brené Brown. Om haar ideeën te staven, vertelt ze verhalen die ze van overal haalt en, nog belangrijker en opmerkelijker, legt ze haar eigen fouten bloot. Wellicht verklaart net dat tonen van haar feilbaarheid het grote succes van haar lezingen en boeken. In haar nieuwste worp Sterker dan ooit gaat ze daarin verder dan ooit.

Misschien maakt de wetenschap dat ze nu alom gerespecteerd is het voor haar gemakkelijker om haar zwakheden te tonen ? “Het werkt in twee richtingen”, antwoordt ze. “Ik begon immers pas succes te oogsten toen ik me kwetsbaar opstelde.” Ze vertelt dat ze ook als bedrijfsleider – ze heeft nu met The Daring Way een eigen organisatie – tot kwetsbaarheid verplicht is. “Wat niet wil zeggen dat ik niet in staat zou zijn tot moeilijke beslissingen. Bereid zijn om knopen door te hakken en daarbij niet te beroerd zijn om hulp te vragen, vraagt kwetsbaarheid en moed. Je moet tegen medewerkers al eens durven zeggen : ‘Sorry, ik weet het antwoord ook niet, maar we proberen het uit te zoeken’.”

ZELFVERRAAD

Ze doet in Sterker dan ooit het relaas van haar allereerste poging tot een boek (titel : Hairy Toes and Sexy Rice : Women, Shame and the Media ) in 2002. Wanhopig snakkend naar erkenning, smeet ze toen enkele van haar principes overboord. Het draaide uit op een complete mislukking. “Die ervaring heeft me veel geleerd over schaamte”, kijkt ze erop terug. “Als je met veel ambitie naar buiten komt met een nieuw project en je blijft jezelf heel de tijd trouw, dan doet het verdomd pijn als je faalt, maar uiteindelijk raak je wel over de ontgoocheling heen. Heel anders is het als je jezelf verloochent en de bal misslaat. Dan heb je aan zelfverraad gedaan en blijf je worstelen met de schaamte.”

Er is een immens verschil tussen denken dat je een mislukkeling bent (“ik deug niet”) en denken dat je gefaald hebt (“ik heb pech gehad”), legt ze uit. “In het eerste geval zou je liefst onder een steen kruipen. Wat ik toen in 2002 ook deed. Nu weet ik : aandacht geven aan je gevoelens die uit de worsteling voortkomen en geloven dat die pijnlijke misstap jou en je carrière niet zal tekenen, is de enige weg om aan de andere kant van de schaamte uit te komen.”

SHITTY FIRST DRAFT

Terwijl haar vorige boeken ons bewuster maakten van schaamte en onzekerheid en ons met falen leerden om te gaan, beschrijft Sterker dan ooit het proces van vallen, opstaan en opnieuw proberen. Brené Brown doet in het boek onder meer haar echtelijke ruzies uit de doeken. Zéér herkenbare lectuur, zeker als het gaat over de hectische weekends met het gezin. Tot vijf jaar terug draaiden die gegarandeerd in de soep. Maar als echtgenoot Steve alleen voor de kinderen moest zorgen, liep wél alles op wieltjes. Toen ontdekten ze dat Brené er altijd een persoonlijke to-do-lijst op nahield, waar ze evenwel nooit iets over loste. Gevolg : op zondagavond was er steevast frustratie omdat ze niet al haar plannen had kunnen uitvoeren. De oplossing bleek eenvoudig : voortaan vertellen Steve en zij expliciet wat hun verwachtingen zijn voor het weekend. Heel wat huiselijke onenigheden komen voort uit manke communicatie, stelt de professor. “Op momenten dat we stress of angst voelen, zijn we gemakkelijk geneigd om onze eigen verhaaltjes te verzinnen over het hoe en waarom. Het probleem is dat we de juistheid van die veronderstellingen zelden of nooit natrekken.”

Ons brein is dol op voorspelbare verhalen en beloont ons met dopamine als we, op zoek naar een verklaring voor een pijnlijke gebeurtenis, snel conclusies trekken. Helaas gaan we zo voorbij aan de onzekerheid en kwetsbaarheid die vaak nodig zijn om de volledige waarheid te kennen. In Sterker dan ooit staat dit advies : schrijf na een opdoffer heel spontaan en enkel voor eigen gebruik neer wat in je opkomt. Brené Brown noemt dit de shitty first draft (SFD), het vervelende kladje. Het is belangrijk de eigen ervaring niet te filteren. Als je denkt dat je voor aap zou staan, mocht iemand de tekst lezen, dan zit je op het goede spoor.

MISLEIDENDE EMOTIES

Laat deze rudimentaire tekst even rusten. Daarna kan het proces van ‘het rommelen’ beginnen. Dit betekent dat je gaat onderzoeken of het neergepende verhaal wel klopt, en welke gevoelens en issues erbij naar boven komen (rouw, kwetsbaarheid, falen, vergevingsgezindheid, schuld, angst, perfectionisme, vertrouwen, spijt, verbinding, generositeit, schaamte, authenticiteit…). Het finale doel is tot een dieper begrip te komen van de situatie en de rol die anderen én jijzelf daarin spelen. Is dat laatste niet tricky, vraag ik aan de auteur. Kunnen wij wel goed over onszelf oordelen ? “Het is effectief moeilijk om eerlijk te zijn over wat we doen en voelen, maar die SFD helpt ons daar echt wel bij. De SFD vertelt ons hoe de emoties met ons aan de haal gaan. Vrij snel wordt duidelijk waarmee we worstelen.”

Heel wat mensen die Brown in de loop der jaren sprak voor haar onderzoek, getuigden dat ze op een gegeven moment het vertrouwen in hun eigen beoordelingsvermogen verloren. “Zelfs bij bedrog, als bijvoorbeeld een partner een affaire heeft, hebben we vaak de reflex om niet enkel de andere, maar ook onszelf niet langer te vertrouwen”, legt de professor uit. “Hetzelfde gaat ook op voor professionele issues. Als we een promotie mislopen waar we op gehoopt hadden, dan vragen we ons af waarom we zo naïef zijn geweest. We beginnen te twijfelen aan ons inschattingsvermogen. Waarom zagen we dit niet aankomen ? Het voelt alsof we niet meer op onszelf kunnen rekenen.”

ONDERGESNEEUWDE PIJN

De auteur bekent dat ze in haar eigen SFD’s heel vaak een neiging terugvindt om iemand anders de schuld te geven. En ze is zeker niet enige, benadrukt ze. “Als onderzoeker van emoties kan ik gerust stellen dat verwijten een ontlading van woede zijn, ze hebben tot doel de pijn te bedekken. De waarheid is nooit zwart-wit. Was het maar zo simpel dat elk verhaal, zoals een western, ‘een goede’ en ‘een slechte’ heeft. Je kunt niet altijd een schuldige aanwijzen, maar iemand de zwartepiet toespelen, biedt ons de illusie dat we weer meester zijn over de situatie.”

We zijn het gevaarlijkst voor onszelf en voor de mensen rondom ons wanneer we ons machteloos voelen, staat in Sterker dan ooit. Waarom is dit ook nadelig voor anderen ? “Velen onder ons zijn opgevoed met het idee dat we beter niet in onze emoties wroeten. Laat de pijn maar ondersneeuwen. Het is zoveel gemakkelijker om alles af te wenden op andere mensen. Als we een slechte dag hebben gehad, is het zeer verleidelijk om toe te geven aan een gevoel van machteloosheid. Het gevolg is dat we ons afreageren op mensen over wie we macht hebben, zoals onze kinderen.”

VERKEERD PERFECTIONISME

Een van de mooiste citaten in Sterker dan ooit komt uit de mond van Claudia, die uit een gezin komt waar de depressie en verslaving van haar jongere zus onbespreekbaar is, tot zij na een dieptepunt in de familierelaties besluit het zwijgen te doorbreken. Ze zegt : “Wanneer je plat op je gezicht gaat, krijg je een totaal nieuw perspectief op de wereld.” De uitspraak gaat over mededogen, licht Brown toe. “We moeten eerst genoeg inzicht in onze eigen duisternis hebben om die bij anderen te zien. Als je je eigen pijn niet erkent, kun je moeilijk medeleven tonen met anderen die een soortgelijke strijd leveren.”

Het is bon ton om te zeggen dat spijt tijdverlies is. In Sterker dan ooit gaat Brown volledig tegen die bewering in. “Leven zonder spijt wil eigenlijk zeggen dat je leeft zonder te leren. ‘Spijt is tijdverlies’ oogt mooi als slogan, maar als ik de moedige mensen die ik als researcher interview, vraag of ze spijt hebben van dingen, met andere woorden : of ze sommige dingen nu anders zouden aanpakken, dan is het antwoord zo goed als altijd ‘ja’. Het is toch normaal dat we onze fouten betreuren ? Het is net omwille van die gevoelens van spijt dat we later betere keuzes maken, die beter sporen met onze waarden.”

Een stelling in het boek die een pak excellente, gepassioneerde professionals niet graag zullen lezen, is : “Perfectie is geen gezond streven.” De professor nuanceert. “Met de interne motivatie om dingen beter te willen doen, is absoluut niets mis. Dat mikt enkel op je eigen genoegdoening. Perfectionisme vertrekt evenwel van externe stimuli. De onderliggende vraag is daar : wat zullen mensen van me denken ? Met perfectionisme proberen we de schaamte in te dijken. Een verkeerde reflex.”

DE TOL VAN FALEN

We horen steeds meer wetenschappers een pleidooi houden voor het falen. De jongste jaren zijn fail conferences een internationale hype geworden. Ook bij ons. In 2012 organiseerde Flanders DC in Gent een congres over de kunst van het mislukken. De boodschap dat falen bij het ondernemen hoort, omarmt Brené Brown, maar toch wil ze een kleine waarschuwing kwijt. “Het is goed mislukkingen te belichten, maar dan wél op een zo eerlijk mogelijke manier. Dit houdt in dat we de moeilijke momenten niet uit de weg mogen gaan. We moeten een helder zicht krijgen op de emotionele tol die falen vraagt. Ik hoop dat iemand die op het podium van zo’n congres kruipt heel open vertelt over hoe de mislukking voelde, over de invloed die het had op de mensen rondom hem, over de momenten dat hij zich kwetsbaar voelde, over hoe hij zijn verantwoordelijkheid nam, en over hoe hij ervan herstelde, want enkel dan gaat hij mensen helpen.”

Het sterk-weer-opstaanproces, zeg maar het weer overeind krabbelen na een val, leidt volgens Brown onvermijdelijk tot een transformatie. En verandering, zo weten we, is nooit eenvoudig. Ze verwijst naar de relatie met haar eigen tienerdochter als voorbeeld. “Pubers kunnen je soms overdonderen met hun vragen. Je kent ze wel : mag ik naar dat feestje ? En of ze mogen blijven slapen bij een onbekende ? Eigenlijk zou je meer willen weten over waar ze precies naartoe gaan en met wie, maar de makkelijkste en dus minst moedige oplossing is natuurlijk om hen meteen hun zin te geven of, het andere uiterste, botweg te verbieden dat ze het huis uit gaan. Als je bepaalde bezorgdheden hebt, is het beter die bespreekbaar te maken. Vraag eerst om meer duidelijkheid, als je daarnaar verlangt. Onderzoeken welke gevoelens er allemaal spelen, ook onderhuids, vraagt tijd. En aan tijd ontbreekt het ons vaak in deze gejaagde tijden. Als je gelooft dat je in een wip moedig kunt worden in gesprekken en relaties, think again.”

Brené Brown, Sterker dan ooit, A.W. Bruna, 19,95 euro.

Door Peter Van Dyck