Op 1 juli 1997 is Hongkong niet langer een Britse kroonkolonie en wordt het overgedragen aan China. Een land op een historische grenslijn. Men verwacht vooral veel toeristen. Niet onterecht.

Anna Luyten

F ASTEN YOUR SEATBELT. JE KIJKT NAAR BUITEN. Je kijkt je ogen uit. Vlakbij het vliegtuigraampje hangt wasgoed te drogen. Het toestel scheert langs de torenhoge flatgebouwen. In de keukens van de flats zie je kleine mensen die ontbijt klaarmaken. Heel snel wakker worden. Mensen in hun eindeloze variatie die bij ieder overvliegend vliegtuig een invasie van blikken op hun dagelijks leven te verwerken krijgen.

Het toestel draait op zijn zij. Groene eilandengroepjes liggen in de zon te blinken. Steeds dichterbij de mensen komt het vliegtuig dan. Je vliegt recht de stad in.

Dat is het dan : de finale van de dertien uur durende vlucht Amsterdam-Hongkong. ’s Nachts naar buiten gekeken en moe van de slapeloosheid de donkere route boven Siberië op de kaart gevolgd. Een paar uur later beloond met deze adembenemende minuut. Een psychedelisch ontwaken in de ervaring van wat Hongkong is : voorbijflitsende beelden. Snel. Lichtreclames, water, schepen, eilandjes, dicht opeengestouwde mensen. Een wereldstad.

?De Hong Kong International Airport of Kai Tak International Airport is een van de drukste vliegvelden ter wereld. Het is een van de moeilijkste plekken op deze aardbol om te landen?, zegt de stewardess. Het vliegtuig remt stevig af. WELCOME TO HONG KONG. THE TEMPERATURE IS 21 DEGREES. LOCAL TIME 9 A.M.

Hongkong betekent oorsponkelijk geurige haven. Het heeft nu de geur van een zeebries vermengd met de stank van de uitlaatgassen van het drukke verkeer. Het is er ’s ochtends al aangenaam warm. De Britse kroonkolonie ligt even ten zuiden van de kreeftskeerkring, heeft een subtropisch klimaat. Zoiets als op de Bahama’s.

In de stad gonst het van de drukte. Bouwvakkers staan op plateaus gedragen door bamboestokken, metershoog boven de straat. Weer een blokje bij in dit labyrint van flatgebouwen. Met meer dan zes miljoen mensen wonen ze hier. Op een oppervlakte die niet groter is dan de provincie Antwerpen. De taxi rijdt langs de wijken van het schiereiland Kowloon, waar ik enkele dagen zal verblijven. Er wonen 2,2 miljoen mensen op een oppervlakte van 12 km². Ze lopen zelfs dicht bij elkaar. In een mensenzee.

?Fish en chips, dat mis ik het meest?, zegt Jennifer. Ze zal me die dagen door de stad loodsen. Mijn gids, tolk en reisleidster. Ze werd geboren in Hongkong. Toen ze nog een klein kind was, verhuisde ze met haar moeder naar Schotland. Haar vader was al veel eerder vertrokken. Hij was het geluk achternagereisd dat haar oom en haar tante er hadden gevonden in de business van de Chinese restaurants. Jennifer herinnert zich niet veel meer van die tijd vóór Schotland. Sinds vorig jaar is ze terug in Hongkong. Met haar buitenlands paspoort was ze vrij genoeg om de sfeer van het nieuwe land op te snuiven. Haar vader verkocht zijn restaurant en keerde terug naar zijn dorp in de New Territories, bij de Chinese grens. Jennifer, vooraan in de twintig, woont er in een klein huis bij haar vader. Met haar diploma Frans/Engels moest het haar lukken om in het snel veranderende Hongkong werk te vinden, vond hij. Ze gidst nu mensen in een stad die veel van buitenlanders verwacht. Ze mist Schotland niet echt. Zegt ze. Alleen de sneeuw. En fish en chips, ja.

Als ze ’s avonds thuiskomt, wacht haar vader haar op met een warme maaltijd. Nooit fish en chips.

Nog even en Hongkong is zijn statuut van Britse kroonkolonie kwijt. Sinds 1842 was Hongkong Island in het bezit van de Britten, als een teken van hun overwinning in de Opiumoorlog. In 1860 kregen ze er nog Kowloon bij, en later verpachtte China het stuk land dat aan Kowloon grensde, de New Territories en 235 eilandjes voor een periode van 99 jaar aan Engeland. Het hele gebied werd een Britse kroonkolonie. Met een kleine onderbreking tijdens de bezetting van het land door de Japanners tussen 1941 en 1945, hebben de Britten hier ononderbroken geregeerd. Op 1 juli komt daar definitief een einde aan, zo hadden Margaret Thatcher en Deng Xiaoping in 1984 al beslist. Binnen enkele maanden behoort Hongkong terug tot China.

Dat maakt reizen naar dit land zo boeiend : het leeft met twee ideologieën, hoewel de handelsgeest van de Hongkongers een nauwe band met de Chinezen heeft geschapen. De zakenelite vindt het samengaan met China schitterend. Maar de gewone man ? Ik herinner me beelden op televisie van lange rijen wachtende mensen die nog een Brits paspoort wilden. Hoe zien die zes miljoen inwoners van Hongkong die verandering ?

Jennifer zegt : ?Ik denk dat het voor ons heel veel wegen zal openen. China is machtig en rijk.? De meeste mensen verwachten werk.

?Het toerisme zal nog toenemen?, zegt Stephen Wong van de Hong Kong Tourist Federation. ?We zien het erg optimistisch in. Het onderling verkeer tussen de landen zal groeien. We doen al langer zaken met China, maar eens de grenzen helemaal open, worden de mogelijkheden nog groter.? Of er niet veel mensen uit Hongkong verdwijnen, vraag ik. ?Neen, velen keren juist terug uit Engeland, Amerika of Canada omdat ze geloven dat er hier een veel rooskleuriger toekomst op hen te wachten ligt. China telt zoveel mensen, het is zo’n groot rijk. Je kan je niet voorstellen hoeveel kansen dat schept.? En de toeristen ? ?Die beschouwen Hongkong nog voornamelijk als een winkelparadijs. Maar zelfs nu al zien we hun aantal toenemen. Hongkong zal een interessante tussenstop worden op de reis naar andere culturen. Vooral in combinatie met Lantau en de andere eilanden.?

Die middag wandelen Jennifer en ik door het centrale stadsgedeelte van Hong Kong Island. Het is hier dat de geschiedenis van het huidige zakenimperium Hongkong begon toen de 19de-eeuwse Britse officier de vlag hees op de plek die hij ?een kale rots met nauwelijks een huis erop? noemde. De kaalheid is helemaal weg. Hier zijn de straten gevuld met spectaculaire kantoorgebouwen, wolkenkrabbers, schitterende toonbeelden van hedendaagse architectuur. De Bank of China, een ontwerp van de Amerikaans-Chinese architect I.M. Pei, is er een van. De wolkenkrabber telt 70 verdiepingen. Je pikt hem er zo uit met de twee 63,4 meter hoge masten. Op de elfde verdieping is het Tsui Museum of Art ondergebracht, met een interessante collectie oude Chinese kunst. Een eindje verderop staat de Hong Kong and Shanghai Bank. Het is een architectonisch hoogstandje van de hedendaagse Engelse bouwmeester Norman Foster. Een kathedraal opgedragen aan het geld, die de reputatie geniet het duurste kantoorgebouw te zijn dat ooit is neergezet. Zeshonderd miljoen Amerikaanse dollar die versteend uit de grond is gerezen. Aan de ingang staan twee bronzen leeuwen, de roltrappen gaan een uitgekiende richting op. Niet alleen Foster heeft aan dit gebouw gewerkt, ook heel wat Feng-shui-specialisten kwamen eraan te pas. Feng-shui, of de Chinese woonkunst van de juiste verhoudingen, moet ervoor zorgen dat in dit gebouw alleen een gunstige wind kan binnenwaaien. De mannen in maatpak die er achter hun bureau zitten, kijken niet speciaal gelukkiger dan de mensen die haastig op straat lopen.

Voetgangers wandelen in dit stadsgedeelte boven het drukke stadsverkeer, in een gang waar een lange voetgangersprocessie doortrekt. Mensen op weg van en naar hun werk. Hongkongers zijn naar verluidt ongeduldig, ze kunnen niet tegen traagheid of sentimentaliteit. Je ziet het aan hun gezicht.

’s Namiddags nemen we de tram naar Victoria Peak. ?Vroeger werden de mensen met draagstoelen de steile helling opgedragen. Sinds 1888 rijdt er een tram?, zegt Jennifer. Op de Peak is er een groot uitkijkterras en een winkelcentrum. Op het terras van de derde verdieping van het winkelcentrum heb je een schitterend uitzicht over Kowloon en Hongkong. De Victoria Peak is met zijn 554 meter het hoogste punt van Hong Kong Island. Errond liggen de exclusieve woningen van de rijkste zakenmensen van Hongkong, verscholen in het groen. Groen dat trouwens niet zo zeldzaam is als gedacht : er zijn in dit land talloze National Parks waarin je urenlang kan rondwandelen. Vlakbij het benedenstation van de Peak Tramway bevinden zich de Zoological en Botanical Gardens, een kleine dierentuin en een botanische tuin die aangelegd werden in 1864. ’s Ochtends vroeg doen vele Chinezen hier hun tai-chi-oefeningen.

Op loopafstand van het district waar banken en kantoorgebouwen de Nieuwe Wereld maken, vind je een schat aan traditionele lokale cultuur in het Western District. De geuren van Chinese kruiden, de drukte van het verkopen van het kleinste grut tot en met slangen, het maakt deze wijk tot iets indrukwekkends. Een teken van overlevering van de oude Chinese cultuur. Hier geen haastige naar-het-werksfeer, maar gekuier over de marktjes. Antiek. Een winkel waar massa’s beduimelde Rode Boekjes van Mao liggen. Jadeparadijzen. Massa’s jade, het gesteente waarin volgens Confucius alle waarden van het leven liggen. Een van de smalle straatjes in dit district wordt bewoond door marktkramers die prachtige stempels verkopen. Op een paar uur tijd kan je een stempel naar eigen ontwerp krijgen. Op de hoek van de Ladder Street en de Hollywood Road staat de Man Mo-tempel die gewijd is aan Man, de god van de schrijfkunst en Mo, de god van de oorlogsvoering. Er hangt een brede wierookmist. Voor 100 HK dollar kan je er een wens doen. Ook al liggen de peperdure en hoogarchitectonische banken maar een paar meters verder, toch blijft de Kantonese cultuur hier duidelijk zichtbaar. Wierookstaafjes op alle hoeken van de straat. Offers aan de overleden voorouders, vooral sinaasappels, omdat het Chinese woord voor sinaasappel ongeveer dezelfde klanken heeft als het woord voor geluk.

Enkele kilometers verder bouwt men nog aan het grote Hong Kong Convention and Exhibition Centre, waar over enkele maanden de groots opgezette ceremonie voor de machtsovername zal plaatsvinden. ’s Avonds worden we opgehouden : een grote demonstratie heeft het verkeer volledig lamgelegd. Een demonstratie voor meer democratie, lees ik de volgende dag in de South China Morning Post. Zo’n honderd demonstranten kwamen voor dit Convention Centre bijeen om te protesteren tegen de selectieprocedure waarmee de verkiezing van de opvolger van de Britse gouverneur Chris Patten werd geregeld. Die dag, midden november, werden vier mogelijke kandidaten gekozen door de 400 (door Peking aangeduide) leden van het Uitvoerend Comité. Toen al kreeg scheepsmagnaat Tung Chee-Hwa (die zoals vele kandidaten uit het zakelijke milieu komt en dus al nauwe banden had met China) meer dan de helft van de stemmen. Hij was naar verluidt al door Peking geholpen toen begin jaren tachtig zijn bedrijf in moeilijkheden kwam, en is intussen inderdaad tot eerste chief executive van Hongkong verkozen. In zijn eerste toespraak, begin januari, beloofde hij de democratie en vooral de persvrijheid te waarborgen. Velen wachten af.

Na twee dagen wandelen in de drukke stad is het heilzaam op een eiland terecht te komen. We nemen ’s ochtends vroeg de overzet van Kowloon naar het centrum van Hongkong. Een tocht van tien minuutjes. Ochtendmensen aan boord. Noedels in wegwerpbekers worden snel opgelepeld. Op de grote aanlegsteiger in Central Hong Kong vertrekt de boot naar de eilanden. Op de kade waar de ferry naar Lantau Island aangemeerd ligt, staat een stoet in het wit geklede mensen te wachten. ?Een begrafenis?, zegt Jennifer. Ze wijst naar de houten kist. De mensen in hun witte gewaden en met het rood gestempeld vierkant op hun haarlinten lijken een demonstratie te geven. De oudste zoon houdt een foto van zijn vader in zijn hand. De groep wacht ook op de boot naar Lantau om de man in zijn geboortegrond te begraven. Naast ons vertrekt de ferry naar Macau. Een gokparadijs.

De grote veerboten varen op regelmatige tijdstippen naar Lantau. De vaartijd is ongeveer een uur. Er zijn ook snellere hovercrafts naar het dure district Discovery Bay. Vele buitenlandse werknemers wonen daar met hun gezin.

Het bergachtige Lantau is klein, zo’n 142 km². Maar het is schitterend. Een oase van rust, zo dicht bij de gonzende wereldstad. Het eiland heeft vele pittoreske stranden, waar de haaien die dicht bij de kust komen minder te vrezen zijn dan op Hong Kong Island. Er zijn prachtige natuurreservaten met lange wandelpaden. Vooral tijdens de weekends, als iedereen de stad wil uitvluchten, is het er druk.

Vroeger heette Lantau het eiland van de stilte. Een van de meest authentieke plekken is het vissersdorpje Tai O. Woningen op palen in het water. Een paar straatjes groot, in iedere straat hangt de gedroogde vis aan de muren. Achter de deuren hoor je het getokkel van mah-jong, een gokspel dat eigenlijk verboden is. Het geklak, klak, klak van de houten tegeltjes verdrijft de verveling.

Een van de grootste trekpleisters op Lantau is het befaamde Po Lin-klooster. Po Lin betekent zoiets als kostbare lotus. Volgens de brochure zou het in 1905 door drie boeddhistische kluizenaars gesticht zijn. In 1927 werd het officieel ingewijd als een boeddhistisch klooster, en in de jaren zestig werd het sterk uitgebreid. Toeristen krijgen er ’s middags een uitgebreide vegetarische maaltijd aangeboden. Via de steile stenen trap met 256 treden bereik je het 34 meter hoge Tian Tan boeddhabeeld. ?Het is een van onze grootste trotsen?, zegt Jennifer.

’s Avonds gaan we in Kowloon terug de drukte in. Temple street night market. Ladies market. Op het pleintje speelt een groep Chinezen een oud liefdesspel na. Muziek en dans. Waarzeggers voorspellen de toekomst aan de hand van vogels die een strootje met een lotnummer trekken. Op houten tafels liggen allerlei prullaria, Ninja Turtles naast barbiepoppen. Maar bovenal zijn er de massa’s T-shirts waarop te lezen staat : 1997. A NEW HONG KONG. Iedereen is nieuwsgierig. De toeristeninvasie is voorbereid.

Het vissersdorpje Tai O op het eiland Lantau. Zo dichtbij en toch zo anders dan het drukke Hongkong.

Uiterst links : te voet, met de dubbeldekbus, of met de overvolle metro. Hongkong is een voorbijrazende stroom van mensenverkeer. Hiernaast : de nieuwe kathedralen van het geld. Een skyline.