Help me ! Help me ! Ik ben ontsnapt aan een moordenaar ! Hij heeft mijn kindermeisje vermoord !” Lady Lucan kwam besmeurd met bloed de Plumber’s Arms binnen, een pub in Londen. Het was donderdag 7 november 1974 en nanny Sandra Rivett lag in een plas bloed in de kelder van lady Lucans huis. Lord Lucan was in geen velden of wegen te bespeuren. 39 jaar later blijft de moord op Sandra Rivett en de verdwijning van hoofdverdachte lord Lucan de gemoederen bezighouden. De excentrieke aristocraat, met een gokverslaving en een puntsnor, verdween plots van de aardbol. Lucan werd in 1999 officieel doodverklaard. Maar De Britten spotten hem nog steeds, wereldwijd. Voor hen is het ontrafelen van het Lucan-mysterie een soort internationaal Cluedo. Op Lordlucan.org treden kenners met elkaar in discussie over het moordwapen, er zijn boeken over hem verschenen, en elke keer dat ergens een lord Lucan is gesignaleerd, smullen de Britten van de mogelijkheid dat hij het deze keer echt is.

Lord Lucan slaagde met brio in de grote verdwijntruc, maar kunnen wij, gewone stervelingen, ook volledig opgaan in een nieuwe identiteit ? Iedereen denkt ooit wel eens, in een vlaag van wanhoop : “Kon ik nu maar ergens anders helemaal opnieuw beginnen.” Een paar minuten later gaan we weer over tot de orde van de dag. Veel tastbaarder wordt het wanneer je op televisie alweer een “zorgwekkende verdwijning” hoort melden. Zijn ze het slachtoffer geworden van criminele feiten, of wensten ze te verdwijnen om ‘ergens anders’ een nieuw, anoniem leven op te bouwen ? Zoals het hoofdpersonage in de meesterlijke film Into the wild, gebaseerd op waargebeurde feiten. Een pas afgestudeerde Amerikaanse jongeman verbreekt alle banden met zijn ouders en familie en zwerft als backpacker noordwaarts door de States. Op zoek naar zichzelf. Zijn identiteitskaart steekt hij in de fik, hij laat zich voortaan aanspreken als Supertramp, z’n ouders kunnen hem niet traceren. Geen happy end echter : Supertramp verhongert in een aftandse bus in de wilde natuur van Alaska. De ultieme verdwijntruc had hij zich toch anders voorgesteld.

WEES EEN KROONGETUIGE IN CRIMINEEL DOSSIER

Vooraleer we in enkele meer smeuïge scenario’s duiken, eerst dé hamvraag : kun je in België op een wettelijke manier van identiteit veranderen ? Ja, maar die ‘eer’ is enkel weggelegd voor bedreigde getuigen met de Belgische nationaliteit in criminele dossiers. Joost Huysmans, wetenschappelijk onderzoeker aan het Instituut voor Strafrecht in KU Leuven : “Het is mogelijk om binnen de strafprocedure een identiteitswijziging te bekomen. Deze bijzondere beschermingsmaatregel voor bedreigde getuigen wordt toegekend door de Getuigenbeschermingscommissie.”

Er gelden echter strikte voorwaarden : de getuige, zijn of haar partner of een van zijn bloed- en/of aanverwanten moet bedreigd zijn, identiteitswijziging is enkel mogelijk bij een limitatief aantal zware misdrijven, waaronder georganiseerde criminaliteit met bijvoorbeeld drugshandel. Een identiteitstransformatie is bovendien enkel mogelijk als de gewone beschermingsmaatregelen niet volstaan (zoals extra patrouilles, een nood-gsm, een nieuwe nummerplaat of een nieuw contactadres). Joost Huysmans : “Men kan ook tijdelijk een dekmantel-identiteit toekennen aan een bedreigde getuige, zolang de bedreiging aanhoudt. Nadien wordt die opnieuw ingetrokken.”

Indien de bedreigde getuige zelf in verdenking gesteld wordt voor een misdrijf waarop zijn getuigenis betrekking heeft en zich ontpopt tot spijtoptant, dan is identiteitswijziging in België in principe niet mogelijk volgens de letter van de wet, al gebeurt dit weleens in de praktijk, zeker als die spijtoptant bijzonder goed meewerkt. Voor politieagenten liggen de zaken nog anders. Joost Huysmans : “Er is geen wettelijke regeling voor de afscherming van de identiteit van de politieagenten. Wanneer ze effectief bedreigd worden, kunnen ook zij bijzonder beschermd worden, zeker als ze samenwerken met informanten of zelf infiltreren in een crimineel milieu. Dan komt hun identiteit in een vertrouwelijk dossier terecht, waar verdachten, burgerlijke partij en advocaten geen toegang tot hebben.”

Hoe de identiteitswijziging precies in zijn werk gaat, kwamen we niet te weten bij de Getuigenbeschermingscommissie. Die informatie is dan ook, op zijn zachtst gezegd, gevoelig. Maar ze gaat veel verder dan een pure naamsverandering, die elke burger kan aanvragen : een nieuwe woonplaats, nieuw werk, nieuw land,…

Veroordeelden die vrijkomen, hebben in België in ieder geval geen recht op een nieuwe identiteit. Zo zal Michelle Martin, die als ex-vrouw van Marc Dutroux een hoofdrol speelde in een van de meest ophefmakende pedofiliezaken uit de Belgische geschiedenis, nooit een nieuwe identiteit krijgen, nu ze voorwaardelijk vrij is. Ze houdt zich tot nader order schuil in het clarissenklooster van Malonne. Joost Huysmans beklemtoont dat ex-gedetineerden wel recht op privacy hebben, zoals elke burger, waardoor hun persoonsgegevens niet zomaar te grabbel kunnen worden gegooid, eenmaal ze vrij zijn. Ook zij kunnen een naamsverandering aanvragen bij de minister van Justitie.

ENSCENEER JE DOOD EN DUIK ONDER IN BUITENLAND

We laten overal onze sporen achter : via ons werk, internet, onze facturen, vrienden, banken, hobby’s,… En ook al hoeven we aan onze omgeving niet mee te delen wie we zijn, de overheid eist dat wel. We zijn ingeschreven in het bevolkingsregister en het rijksregister, waar onder anderen gerechtsdeurwaarders toegang tot hebben. Als je in België wilt blijven, kun je je dus niet ontdoen van uw schuldeisers, als dat uw oneerbaar streven zou zijn. Je dood faken dan maar, de verzekering een voetje lichten en onderduiken in het buitenland ? Het is een beproefd recept, en niet enkel als plot voor de betere misdaadromans. Op het internet vind je, na wat speurwerk, zelfs handleidingen om je dood zo goed – lees dramatisch – mogelijk te ensceneren. Het beste scenario is blijkbaar verdrinking, omdat er dan weinig kans bestaat dat je lichaam teruggevonden wordt. Blijf lang onder de radar waarna men vroeg of laat het overlijden juridisch zal bevestigen via de rechtbank. Je partner strijkt de levensverzekering op, waarmee je in een ver land nadien een riant leventje leidt.

Het lijkt simpel, maar we raden het niemand aan. Verzekeringsmaatschappijen zijn niet van gisteren en laten zich niet zomaar in het ootje nemen. Wie inspiratie wil opdoen, kan altijd het boek De verzekering lezen van Joost Heyink. Het hoofdpersonage, Tim Henderson, een schrijver op zijn retour, bedenkt samen met zijn pientere vriendin Laura een fantastisch plot voor een nieuw boek : “Man draait verzekeringsmaatschappij een poot uit door zijn eigen dood te ensceneren.” Dolenthousiast over het verhaal besluiten ze het zelf daadwerkelijk uit te voeren. Het eerste wat daarvoor nodig is : een stoffelijk overschot dat voor Tim kan doorgaan. Ze reizen af naar Colombia, waar een aantal onderwereldfiguren hen best een handje wil helpen. Edoch, één kleine tip : don’t try this at home.

BETAAL VOOR EEN NIEUWE IDENTITEIT

Het kan echter ook veel eenvoudiger, als je over voldoende poen beschikt. Journalist Pieter Van Maele schreef onlangs een boeiend artikel over hoe de Caraïben, met name de eilandjes Saint Kitts, Dominica en Nevis, de crisis bevechten met een… paspoorthandel. Het enige wat u ervoor hoeft te doen, is 185.000 euro storten in een fonds op het eiland of er voor een bedrag van 350.000 euro investeren in vastgoed. In ruil krijgt u een nieuw paspoort waarmee u zelfs visumvrij kunt reizen naar meer dan honderd landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk, Canada en de hele Schengenzone. Ook EU-land Malta heeft geld geroken, het staatsburgerschap kost daar 650.000 euro.

Pieter van Maele : “Weggegooid geld ? Voor u misschien wel, maar niet voor steenrijke Syriërs die op de vlucht zijn voor de burgeroorlog in hun land en er niks voor voelen ergens officieel asiel aan te moeten vragen, een bureaucratisch proces dat maanden kan duren. Of voor Palestijnse zakenlui, die ongehinderd willen reizen naar landen die het paspoort van de Palestijnse Autoriteit niet erkennen. Zij kunnen zich nu een nieuwe nationaliteit aanmeten, zonder zelfs ooit in hun nieuwe thuisland te zijn geweest – een stapel formulieren invullen en een fikse smak geld overmaken naar Saint Kitts volstaan.

Het klinkt misschien als fictie, maar in almaar meer Caraïbische landen is dit werkelijkheid. Verscheidene regeringen beslisten er al hun nationaliteit te verkopen aan kapitaalkrachtige expats, die om wat voor reden ook op zoek zijn naar nieuwe papieren. Critici wijzen er echter op dat de paspoorten net zo goed kunnen worden gekocht door terroristen, die er baat bij hebben te kunnen reizen met een nationaliteit die weinig argwaan wekt.”

PLEEG ZELFMOORD OP HET WEB

U mag dan wel beslist hebben om u een nieuwe identiteit aan te meten in de echte wereld, u hebt vandaag meer dan waarschijnlijk ook een virtuele identiteit, tenzij u de voorbije tien jaar in onze Ardense bossen leefde op champignons en everzwijnen. Elke foto die je ooit plaatste op het internet, elke commentaar, lidmaatschap van een forum, is een voetafdruk. Net zoals vingerafdrukken kun je die online gegevens nauwelijks wissen. Sinds enkele jaren bestaan er wel ‘handleidingen’ en gespecialiseerde websites zoals justdelete.me of suicide-machine.org. “This machine lets you delete all your energy sucking social-networking profiles, kill your fake virtual friends, and completely do away with your Web2.0 alter ego”, klinkt het dreigend. Zij helpen u om uw digitale identiteit uit te wissen, al zeggen kenners dat een totale vernietiging van je virtuele identiteit of digitale verleden voorlopig een mission impossible is.

Dat toonde ook de recente Panoramareportage over de bescherming van onze persoonsgegevens op internet overduidelijk aan. Een wakkere Oostenrijker, Max, vroeg bij Facebook alle gegevens op die het de voorbije drie jaar over hem verzameld had. Zeer tegen hun zin bezorgden ze hem uiteindelijk een cd-rom met 1222 pdf’s vol persoonlijke informatie. Daarin vond hij zelfs persoonlijke berichten die hij zelf al jaren terug bewust had gewist. Europa werkt nu aan een nieuwe strenge privacywet – die er ten vroegste in april 2014 komt – waardoor elke Europeaan online het recht krijgt om ‘vergeten’ te worden. Al zullen lobbyisten allerhande die wet zeker nog proberen af te zwakken.

GA BIJ HET VREEMDELINGENLEGIOEN

Terug naar de reële wereld dan maar. Wie zijn job, thuis, deurwaarder en/of partner moe is, kan alles sores achterlaten en zich aanbieden bij het Vreemdelingenlegioen in Frankrijk, 7700 mannen sterk. Opgericht in 1831 als eliteonderdeel van het Franse leger. Een legionair kan er toetreden onder een nieuwe identiteit, waardoor het vroeger vooral een toevluchtsoord was voor criminelen van allerlei pluimage zoals moordenaars en verkrachters. Maar anno 2013 wordt de achtergrond van de sollicitanten streng gecontroleerd door Interpol. Wie wordt ingelijfd, krijgt nog steeds een nieuwe naam en identiteit, maar na een jaar kun je, als je dat verkiest, terugkeren naar je oorspronkelijke ik. Na drie jaar dienst kan de militair ook de Frans nationaliteit krijgen. Wie gewond raakt in het heetst van de strijd, wordt sneller Fransman, onder het motto Français par le sang versé.

NEEM EEN NIEUWE NAAM AAN

Wie niet zover wil gaan, rest nog de klassieke weg van een naamsverandering in België, overeenkomstig de wet van 15 mei 1987, waarop heel wat mensen met de naam Dutroux in de jaren negentig een beroep deden. Maar ook daaraan zijn strikte voorwaarden gekoppeld. Hoe ook blijft een naamsverandering geen recht, maar enkel een gunst die je verleend kan worden door de minister van Justitie. De administratieve procedure neemt minimaal zes maanden in beslag. De voornaam veranderen gaat relatief vlot – je betaalt enkel registratierechten. Wie zijn familienaam wil wijzigen, moet daarvoor een ernstige, relevante reden hebben, zoals een naam die je reputatie schade toebrengt (zoals na het Dutrouxschandaal). Maar doe het vooral niet om te ontsnappen aan je schuldeisers. Je naamsverandering komt sowieso in het Belgisch Staatsblad en in het Rijksregister terecht. Met een naamsverandering kun je je misschien wel afschermen voor family, fools and friends, maar niet voor de overheid of uw schuldeisers.

Sowieso bestaan er nog manieren om met een nieuwe ‘ik’ door het leven te gaan. Door spion te worden, door radicale plastische chirurgie toe te passen, of nog drastischer, door van geslacht te veranderen. Dé vraag blijft natuurlijk of je je verleden ook voor jezelf kunt uitgommen. Je herinneringen draag je sowieso mee, totterdood.

DOOR SAM DE KEGEL & ILLUSTRATIE KORNEEL DETAILLEUR

Voor 185.000 euro koop je op Caraïbische eilandjes een nieuwe identiteit

Zelfs bij het Vreemdelingen-legioen wordt de achtergrond van de kandidaten gecontroleerd door Interpol